TÜRKİYE’NİN ORTA DOĞU’DA DIŞ TİCARETİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK ÇABALARI; TEL AVİV, ŞAM, KAHİRE SERGİ VE PANAYIRLARINA KATILIMI (1932-1936)

Yıl 2020, Sayı: 49, 313 - 345, 21.08.2020

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.21563/sutad.857499

Öz

1929 sonlarında etkisini gösteren ve tüm dünyada hissedilen Dünya Ekonomik Buhranı Türkiye’yi de etkilemiştir. Türkiye ekonomik buhrandan şuurlu bir şekilde çıkmak için yeni iktisadi politikalar üretmiştir. Ülkenin içinde bulunduğu koşullar ve buhranın etkisiyle Türkiye’de iktisadi devletçilik dönemi başlamıştır. Bu kapsamda dış ticareti geliştirmek için gümrük tarife sistemi yeniden düzenlemiş, ihracatı artırmak için kliring (takas) sistemine dahil olunmuş, İktisat Vekâletinin teşkilat yapısı değiştirilerek dış ticareti şekillendiren yeni bir örgütlenmeye gidilmiştir.
1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın ardından uluslararası alanda gıda maddelerinin fiyatlarında ciddi düşüşler yaşanmıştır. Türkiye ihracatının büyük bir bölümünü ise gıda maddeleri oluşturmaktadır. Bu nedenle Türkiye ihracat ve ithalat dengesini sağlayabilmek için daha fazla gıda maddesi satmak durumunda kalmıştır. Türkiye, ürettiği malların dış piyasalarda sürümünü artırmak, pazar bulmak, ihracatı geliştirmek için iktisadi propaganda faaliyetlerine girişmiş, hem Avrupa hem de Orta Doğu pazarlarına açılmayı planlamıştır. İhraç mallarını dünya piyasalarına tanıtmak için dünya fuarlarına katılan Türkiye, sergi alanlarında oluşturduğu Türk pavyonuyla bütün dünya ülkelerine gelişmiş ziraat ve sanayi ürünlerini teşhir etme imkânı bulmuştur. Türkiye’nin Orta Doğu’daki fuarlara katılımı Türkiye ile Orta Doğu ülkeleri arasında ekonomik ilişkilerin yeni boyutlarını oluşturmuştur.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin 1929 Dünya Ekonomik Buhranı sonucunda durgunlaşan dış ticaretini canlandırmak amacıyla uluslararası alanda Orta Doğu’da düzenlenen sergi ve panayır gibi organizasyonlara katılımını ve faaliyetlerini değerlendirmektir. Çalışmanın temel kaynaklarını Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi belgeleri ve dönemin süreli yayınları oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

1929 Dünya Ekonomik Buhranı, Dış Ticaret, Tel Aviv,, Şam, Kahire, Sergi

Kaynakça

• Abidin Daver. (1931, 4 Mayıs). Mısır’da çalışalım. Cumhuriyet, Yedinci sene, 2509, 1.
• Ali Rıza Seyfi. (1934, Kanunusani). Kontenjan ve takas işi. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, 50 (1), 17-21.
• Bari panayırı ve İsmet Paşa’yı tebrik. (1931, 20 Ağustos). Cumhuriyet, Sekizinci sene, 2648, 3.
• Beynelmilel Königsberg fuarında Türk pavyonu. (1936, 12 Eylül). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4430, 5.
• Beynelmilel Şam sergisinde Türk mamulâtı. (1936, 3 Mart). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4240, 6.
• Black, I. (2015). Zionism and the Arabs,1936-1939. (RLE Israel and Palestine). New York: Routledge Publishing.
• Bozkurt, C. (2012). Filistin sorunu ve ilk Arap-Yahudi çatışmalarının Türk basınındaki yankıları (1929-1939). The Journal of Academic Social Science Studies, 5 (8), 265- 295.
• Breslav panayırındaki Türk pavyonu beğenildi. (1938, 17 Mayıs). Cumhuriyet, Onbeşinci yıl, 5031, 3.
• Celal Bayar’ın (1999). Celal Bayar’ın söylev ve demeçleri ekonomi konularına dair (1921-1938). Şahingiray, Ö. (drl.), İstanbul: İş Bankası Yay.
• Davidi Kunda, S. & Oxman, R. (2004). The flight of the camel: The Levant fair of 1934 and the creation of a situated modernism. Constructing a Sense of Place: Architecture, Planning and the Zionist Discourse, Haim Yacobi (ed). Aldershot UK: Ashgate Publishing, 52-75.
• Dış ticaret durumu. (1936, 1 Mart). Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, 1 (4), 6-7, 10.
• Ekonomide Kemalist rejim. (1937, 16 Şubat), Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, 2 (27), 1-2.
• Erdemir, A. (2017). 1939 Newyork dünya fuarı’nda Türkiye (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Evcin, E. (2014). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında turizm ve tanıtma faaliyetleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 55 (68), 23-82.
• Filistin şehirlerinde kan gövdeyi götürüyor. (1936, 22 Nisan). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4287, 1,7.
• Filistin Yahudileri Kudüs’e iltica ediyorlar. (1936, 25 Nisan). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4290, 1, 3.
• Filistin’de Araplarla Yahudiler çarpışıyor. (1936, 21 Nisan). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4286, 1, 8.
• Filistin’in iktisadi vaziyeti. (1936, 16 Birinciteşrin). Türkofis Ekonomik Enformasyon Bülteni, 1 (19), 14-18.
• Geçgel, S. (2015). Celal Bayar’ın milli ekonomiyi kurma faaliyetleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi, Hatay.
• Gözcü, A. (2008). 1929 Ekonomik bunalımı sonrasında dünyada “Yeni Türkiye” algısı ve Türkiye’nin ekonomik arayışlarına ilişkin saptamalar, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, VII (16-17), 273-289.
• Gümrük tarifesi kanunu. (1929, 1 Temmuz). Kanun no: 1499, T.C. Resmi Gazete, S. 1230, 7753-7761.
• Hem nalına hem mıhına; dışardan bakınca Türkiye. (1936, 13 Ağustos). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4400, 3.
• İktisat işleri buhrandan müteessir olmıyan bir memleket: Filistin. (1934, 16 Nisan). Cumhuriyet, Onuncu sene, 3570, 4.
• İktisat işleri: buhrandan an az mütessir olan memleket. (1933, 2 Ağustos). Cumhuriyet, Onuncu sene, 3318, 4.
• İktisat işleri: Türkofisin güzel bir teşebbüsü. (1934, 5 Birincikanun). Cumhuriyet, Onbirinci sene, 3793, 4.
• İktisat vekâleti teşkilât ve vazifeleri hakkında kanun. (1934, 29 Mayıs). Kanun no: 2450, T.C. Resmi Gazete, S. 2713, 3866-3869.
• İktisat vekilimizin güzel bir hareketi. (1936, 26 Haziran). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4352, 1, 6.
• İnhisarlar, Tel Aviv panayırına iştirak edecek. (1936, 12 Mart). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4246, 5.
• İzmir panayırı beynelmilel olacak. (1936, 7 Eylül). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4425, 2.
• Kahire tütün fabrikası. (1935, 24 Nisan). Cumhuriyet, Onbirinci sene, 3928, 4.
• Krausz, F. (1936). “Levant Fair-Tel Aviv 1936”, https://www.palestineposterproject.org/ poster/levant-fair-tel-aviv-1936 (E.T.: 16.04.2020).
• Kurnaz Şahin, F. (2018). Cumhuriyet dönemi dış ticaret politikası ve bir örgütlenme örneği: Türkofis ve faaliyetleri (1934-1939). Journal of History Studies, 10 (8), 146-147.
• Kuruç B. (1988). Belgelerle Türkiye iktisat politikası (C. 1, blm. 1). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay.
• Liej sergisi. (1930, 13 Şubat). Cumhuriyet, Altıncı sene, 2073, 4.
• Meray, S. (2001). Lozan barış konferansı tutanaklar belgeler (C. II, ikinci takım, 2. bs.), konferansta imzalanan senetler (30 Ocak ve 24 Temmuz 1923). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Mısır Türk tütünlerinin gümrük resmini indirdi. (1936, 30 Nisan) Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4205, 3.
• Mısır’la ticaretimiz. (1931, 25 Kanunusani). Cumhuriyet, Yedinci sene, 2405, 2.
• Milano sergisine de iştirak ediyoruz. (1932, 24 Mart). Cumhuriyet, Sekizinci sene, 2831, 2.
• Muhlis Ethem (1931). Sergi ve panayır. İstanbul: İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Neşriyatından, Cumhuriyet Matbaası.
• Necati. (1931.05.11). Brüksel panayırında bayrağımız. Cumhuriyet, Yedinci sene, 2516, 6.
• New York sergisine aid son hazırlıklar. (1939, 30 Ocak). Cumhuriyet, Onbeşinci yıl, 5287, 2.
• Özgen, İ. F. (2007). Cumhuriyet döneminde Celal Bayar’ın siyasi ve iktisadi faaliyetleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Öztürk, K. (1998). Türk parlamento tarihi, TBMM - IX. dönem (1950-1954) (C. VII Özgeçmiş). Ankara: TBMM Vakfı Yayını: 18.
• Poznan sergisinde Türk pavyonu. (1930, 24 Ağustos). Cumhuriyet, Yedinci sene, 2262, 2.
• Rapaport, R., Schwartz, H. & Sivan, A. (2005). When Camels Fly: The 1934 Levant Fair, Tel Aviv. The Reception of Architecture of the Modern Movement Image, Usage, Heritage. J.-Y. Andrieux, F. Chevallier (Ed.), Saint-Etiennes: Pablications de I’Universite de Saint-Etiennes, 391-396.
• Selim Nuh. (1936, 15 Mart). Mısır mektupları: Kahirede büyük bir ziraat ve sanayi sarayı açıldı. Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4249, 5.
• Sergiler ve panayırlar. (1932, Şubat). İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, 48 (2), 87.
• Sergi ve panayırlar. (1932, Mart). İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, 48 (3), 135.
• Sergi ve panayırlar. (1932, Kanunusani). İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Mecmuası, 48 (1), 41.
• Serginin pavıyonları. (1937, 8 Ağustos). Cumhuriyet, Ondördüncü yıl (muhtemelen onikinci yıl?), 4755, 3.
• Seyahata çıkacak ofis heyeti. (1936.03.28). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4262, 3.
• Shiffman, J. (1935, Jun.). Palestine: the Levant fair. The Town Planning Review, 16 (3), 191-194.
• Sınmaz Sönmez, C. (2015). Yarının dünyası’nda Türkiye: 1939 New York dünya sergisi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XV (31), 289-332.
• Süleyman Namık. (1931, 25 Mayıs). Peşte sergisinde. Cumhuriyet, Sekizinci sene, 2530, 4.
• Şam panayırına iştirak ediyoruz. (1936, 21 Şubat). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4229, 2.
• Şam sergisinde Türk pavyonu. (1936, 18 Ağustos). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4405, 5.
• Şam sergisindeki komiser. (1936, 15 Temmuz). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4371, 3.
• Şam sergisindeki paviyonumuz. (1936, 25 Temmuz). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4381, 8.
• Şam sergisindeki Türk komiseri çıkarıldı. (1936, 27 Haziran). Cumhuriyet, Onbirinci yıl, 4353, 1.