BALKANLARDA OSMANLI YÖNETİM TARZINA BİR ÖRNEK: SALNAMELER IŞIĞINDA KIRÇOVA KAZASI’NDA İDARİ YAPI

Yıl 2021, Sayı: 52, 239 - 265, 23.08.2021

Selçuk Ural

https://doi.org/10.21563/sutad.986522

Öz

Osmanlı Devleti’nde yıl boyunca meydana gelen hadiselerin resmî kurumlar veyahut özel kişilerce kaydedildiği belgelere salname denilmektedir. Farsçadan aktarılan salname kelimesi; yıl ve yazılmak manalarına gelmektedir. Resmi salnameler devlet, nezaret ve vilayetlerce hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti’nin idari sisteminde ilk resmi devlet salnamesi 1847 tarihlidir. Bu ilk çalışmadan sonra resmi salnamelerin çıkarılması 1922’ye değin sürmüştür. Nezaretlerin hazırladığı salnameler ise 1865-1890 arasında çıkarılmıştır. Vilayet salnamelerinin ilkiyse 1866 tarihli Bosna Vilayet Salnamesidir. Vilayetlerin idari yapıları hakkında bilgiler içeren vilayet salnamelerinde gelişmeler tarihleri, yer isimleri ve kişileriyle birlikte kaydedilmiştir. Bu haliyle salnameler Osmanlı şehirlerinin idari, hukuki, iktisadi, demografik, içtimai, siyasi ve askeri yapıları hakkında mühim bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada Manastır Vilayet Salnameleri ile Maarif Nezareti Umumi Salnamelerinin verilerinden hareketle Kırçova Kazası’nın idari yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu durumu ortaya koymaya çalışırken de XIX. yüzyılın son çeyreğindeki Manastır Vilayet Salnamelerinin (H.1292, H.1293, H.1305, H.1308, H.1310, 1311, H.1312, H.1313, H.1314) tamamı ve H.1316, H.1317 tarihli Nezaret-i Maarif-i Umumiye Salnameleri incelenmiştir. Böylece söz konusu çalışmada Balkanlarda Osmanlı egemenliğinde idare edilen bir şehrin hem idari yapılanması hem de bu yapılanma içerisinde yer alan görevliler ile görev değişim süreçlerini aktarmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Kırçova, Salname, Yönetim, İdari Yapı

AN EXAMPLE OF THE OTTOMAN ADMINISTRATION STYLE IN THE BALKANS: ADMINISTRATIVE STRUCTURE IN KICEVO TOWN IN THE LIGHT OF SALNAMES

Öz

Documents in which the events that took place throughout the year in the Ottoman Empire are recorded by official institutions or private persons are called Salname. The word Salname transferred from Persian; means year and writing. Officially, salnames have been prepared by the state, ministry and provinces. The first official state salname in the administrative system of the Ottoman Empire is dated 1847. After this initial work, the writing of the official salname continued until 1922. Salnames prepared by the ministries were published between 1865 and 1890. The first of the provincial salnames is the Bosnia Provincial Salnames of 1866. In the provincial salnames containing information about the administrative structures of the provinces, the development dates, place names and people are recorded. As such, the salnames provide important information about the administrative, legal, economic, demographic, social, political and military structures of Ottoman cities. In this study, we tried to reveal the administrative structure of the town of Kicevo by acting from the data of the Salnames of the city of Manastir and the Salnames of the Ministry of Education. While trying to reveal this situation, all Salnames belonging to the dates H.1292, H.1293, H.1305, H.1308, H.1310, 1311, H.1312, H.1313, H.1314, H.1316, H.1317 in the last quarter of the 19th century were examined. Thus, we tried to convey both the administrative structure of a city ruled under Ottoman rule in the Balkans and the processes of change of duty with the officials involved in this structuring.

Anahtar Kelimeler

Balkans, Kicevo, Salname, Administration, Administrative structure

Kaynakça

• BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 80/100.
• BOA (Başkanlık Osmanlı Arşivi). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 98/17.
• BOA Başkanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 130/88).
• BOA Başkanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 136/47).
• BOA Başkanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 176/18).
• BOA Başkanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 268/35).
• BOA Başkanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Fonu (MF. MKT.), Dosya/Gömlek No: 327/54).
• 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rumeli Defteri (937/1530) I. (2001). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları. Yayın No 55.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). H.1292/1875-1876. 1. Def’a. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-117.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). H.1293/1876-1877. 2. Def’a. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-115.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 1. Def’a. H.1305/1887-1888. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-682.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 2. Def’a. H.1308/1890-1891. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-248.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 3. Def’a. H.1310/1892-1893. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-423.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 4. Def’a. H.1311/1893-1894. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-366.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 5. Def’a. H.1312/1894-1895. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-419.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 6. Def’a. H.1313/1895-1896. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-225.
• Salname-i Vilayet-i Manastır (SVM). 7. Def’a. H.1314/1896-1897. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-347.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye (SNMU). H.1316 (M.1898-1899). 1. Def’a. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-1657.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye (SNMU). H.1317 (M.1899-1900). 2. Def’a. İSAM Kütüphanesi, Osmanlı Salnameleri Veri Tabanı, DO2885, 1-1416.
• Acaroğlu, M. T. (2006). Bulgaristan’da Türkçe yer adları kılavuzu. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Avcı, C. (2006). Naib. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 32, s. 311-312). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Baltacı, Cahit (1999). Eğitim sistemi. Ş. Karatepe & A. Özcan & A. Tabakoğlu & C. Baltacı & E. Özbilgin (Ed.), Osmanlı dünyayı nasıl yönetti içinde (s. 240-285). İstanbul: İz Yayınevi.
• Binark, İ. (996). Makedonya’daki Osmanlı evrakı. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Dairesi Başkanlığı Yay.
• Boşkoviç, M. & Maçevska D. (2010). Makedonya tarihi. Историја на Македонија за ll година средно стручно образование. Üsküp: Makedonya Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı Yay.
• Finkel, C. (2007). Rüyadan imparatorluğa Osmanlı. İstanbul: TİMAŞ Yay.
• Cezar, M. (2010). Mufassal Osmanlı tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çağ, G. (2020). 16. yüzyılda Osmanlı idaresinde bir Rumeli şehri Kırçova. Antalya: Otorite Kitap.
• Emecen, F. (2014). Defter-i Köhne: Pirlepe-Kırçova kesiminin en eski tımar defteri. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, XLIII. 341-474. doi: 10.18589/oa.130677.
• Doğru, H. (2000). XIII-XIX yüzyıllar arasında Rumeli’de sağ kolun siyasi, sosyal, ekonomik görüntüsü ve Kozluca kazası. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Fine, J. (1987). The late medieval Balkans. Mighian: Mighian Universty Press.
• Gökbilgin, T. (1956). Kanuni Sultan Süleyman devri başlarında Rumeli livaları, şehir ve kasabaları. Belleten, XX (78), 247-285. Erişim adresi: https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/1214/tur.
• İnalcık, H. (2005). Türkler ve Balkanlar. Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi. 20-43. Erişim adresi: https://eminresah.com/docs/turkler-ve-balkanlar--halil-inalcik.pdf.
• İnbaşı, M. (2002). Balkanlarda Osmanlı hâkimiyeti ve iskân siyaseti. Türkler ansiklopedisi (C. IX, s. 154-165). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• İpşirli, M. (2006). Naib, Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C.32, s. 312-313). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• İzci, A. (Ed.) (2011). Osmanlı İmparatorluğu tarihi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. (K. Beydilli, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Kenanoğlu, M. M. (2007). Nizamiye Mahkemeleri, Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 33, s. 185-188). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kılıç, O. (2002). Klasik dönem Osmanlı taşra teşkilatı: beylerbeyilikler, eyaletler, kaptanlıklar, voyvodalıklar, meliklikler (1362-1799). Türkler ansiklopedisi (C. IX, s. 887-888). Ankara. Yeni Türkiye Yay.
• Kırçova Şehri İdari Birimleri. (t.y.). Belediyesi Web Sitesi, https://kicevo.gov.mk/status-of-the-municipality/. Erişim tarihi: 23.04.2021.
• Kiel, M. (2002). Kırçova. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 25, s. 440). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Koç, Y. (2007), Nüfus. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 33, s. 294-299). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Ortaylı, İ. (1974). Tanzimat’tan sonra mahalli idareler. Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Amme Enstitüsü Yay.
• Özcan, U. (2013). 1878-1912 yılları arasında Manastır vilayetinde okullaşma ve okullaşmanın milliyetçilik üzerindeki etkisi. Avrasya İncelemeleri Dergisi II/1, s.353-423. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217854.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih deyimleri ve terimler sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Parmaksızoğlu, İ. (Ed.). (1979). Tacü’t Tevarih. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Republic of Macedonia State Statistical Office (2002). Census of Population Households and Dwellings in the Republic of Mecedonia. Books XIII, 10-155.
• Rusiç, B. (1962). Kiçevija. Enciklopedis Jugoslavije (C.V, s. 245-246). Zagreb.
• Luttrell, A. (1997). 1389 öncesi Osmanlı genişlemesine latin tepkileri. E. Zachariadou (Ed.). Osmanlı Beyliği içinde (s.129-148). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Ostrogorsky, G. (1995). Bizans devleti tarihi. (F. Işıltan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özkaya, Y. (2002). Kaymakam. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi (C. 25, s. 84-85). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı tarih lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Shaw, S. (2004). Osmanlı imparatorluğu ve modern Türkiye. C.I, İstanbul: E Yay.
• Trifunovska, F. J. (1968). Seoska naselija i stanovnistvo. Skopje: İzdae Aytopa.
• Tural, E. (2004). Bir Belge 1861 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler, (C.13, s.93-123). Erişim adresi: file:///C:/Users/CASPER/Downloads/1861_Hersek_Isyani_1863_Eyalet_Teftisler.pdf.
• Unat, F. R. & Köymen, M. A. (Haz.). (1949). Kitab-ı Cihannüma. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ünal, M. A. (1999). Osmanlı devletinde merkezi otorite ve taşra teşkilatı. Osmanlı Ansiklopedisi (Cilt VI, s. 111-1222). İstanbul: Yeni Türkiye Yay.