ON ALTINCI YÜZYIL DİVAN ŞAİRLERİNDEN VÂHİDÎ VE GÜLİSTÂN-I VÂHİDÎ ADLI ESERİ

Yıl 2021, Sayı: 53, 247 - 274, 17.12.2021

Fatma Özçakmak

https://doi.org/10.21563/sutad.1052417

Öz

Kanunî Sultan Süleyman devri şair ve yazarlarından olan Vahidî’nin asıl adı Abdulvahid’dir. Şair hakkında tezkirelerde ve edebiyat tarihlerinde verilen bilgiler sınırlıdır. Kınalızade Hasan Çelebi tezkiresine ve Osmanlı Müellifleri’ne göre İstanbul, Beliğ tezkiresine göre Bursa’da doğan Abdülvahid Çelebi, Kara Davud Efendi’nin (ö. 948/ 1541) torunu ve Süleyman Çelebi’nin oğludur. Önce ilmiye mesleğine intisap etmesine rağmen daha sonra tasavvuf yolunu seçmiş, 16. yy. tarikatlarından olan Zeyniyye’ye girmiştir. Doğum tarihi bilinmeyen şairin, ölüm tarihi için verilen bilgiler de ihtilaflıdır. Eserlerine dair sadece Osmanlı Müellifleri’nde, Saâdetnâme ve Şifâu’s-sudur adlı eserlerinin bulunduğu belirtilmiştir. Fakat Vahidî bunların yanı sıra Menâkıb-ı Hâce-i Cihân ve Netîce-i Cân, Kitâb-ı Cinânü’l-Cenân, Dürc-i Lügât, Tecâribü’l-İnsân, Pendnâme, Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab ve Gülistân-ı Vâhidî’nin de müellifidir. Bu çalışmanın amacı, tezkirelerde ve edebiyat tarihlerinde hakkında yeterince bilgi bulunmayan Vahidî’yi ve ona ait olduğunu belirlediğimiz, ağırlıklı olarak dinî, tasavvufî ve ahlakî konuların işlendiği, manzum-mensur karışık bir şekilde tertip edilmiş olan Gülistân-ı Vâhidî adlı eserini edebiyat dünyasına etraflıca tanıtmaktır. Bu doğrultuda öncelikle şairin hayatı, eserleri, ilmî ve edebî yönü hakkında bilgi verilmiş; akabinde esere dair bilgiler (adı, yazılış tarihi) ifade edildikten sonra eser, muhteva, dil, üslup ve şekil özellikleri açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Vahidî, Gülistân-ı Vâhidî, 16. yy., Klasik Türk Edebiyatı, Vahidî, Gülistân-ı Vâhidî, 16. yy.

VÂHİDÎ, ONE OF THE SIXTEENTH-CENTURY DIVAN POETS AND GÜLISTÂN-I VÂHIDÎ

Öz

The real name of Vâhidî, one of the poets and writers of the reign of Suleiman the Magnificent, is Abdulvahid. Information about this poet in biographies and literary histories is limited. According to Kınalızade Hasan Çelebi’s collection of biographies and Ottoman Authors, Abdulvahid Çelebi was born in Istanbul, and according to the Beliğ’s collection of biographies, in Bursa, he is the grandson of Kara Davud Efendi (d. 948/ 1541) and the son of Süleyman Çelebi. Although he firstly joined the scientific profession, he later chose the path of sufism, he entered the sect of Zeyniyye, one of the 16th century sects. The information given for the death date of the poet whose birth date is unknown is also controversial. It is stated that the only source which states his literary works is Ottoman Authors in which we see works such as Saâdetnâme and Şifau's-sudur. But we detected other works that belong to Abdulvahid. These works are; Menâkıb-ı Hâce-i Cihân ve Netîce-i Cân, Kitâb-ı Cinânü’l-Cenân, Dürc-i Lügât, Tecâribü’l-İnsân, Pendnâme, Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab and Gülistân-ı Vâhidî. The aim of this study is to introduce Vahidî, about whom there is not enough information in biographies and literary histories. Another aim is to introduce Gülistân-ı Vahidî to the world of literature in detail, which we identify as belonging to Vahidi, mainly deals with religious, mystical and moral issues and was arranged in a mixed verse and prose. In this direction, first of all, information was given about the poet’s life, works, scientific and literary aspects; afterwards, after the information about the work (name, date of writing) was expressed, the work was evaluated in terms of content, language, style and form.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Vahidî, Gülistân-ı Vâhidî, 16th century

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (Haz.). (2017). Riyâzî Muhammed Efendi, tezkiretü’ş-şu’ara. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Akça, V. (2008). Menâkıb-ı Hâce-i cihân ve netîce-i cân (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
• Atlansoy, K. (1998). Bursa şairleri, Bursa vefeyatnamelerindeki şairlerin biyografileri. Bursa: Asa Kitabevi.
• Baldırzâde Mehmed Efendi (2000). Ravza-i evliyâ. M. Hızlı & M. Yurtsever (Haz.), Bursa: Arasta Yay.
• Başpınar, F. (2015). 16. yüzyıl Türk şiirinden ilginç bir şair Garâmî ve Dîvân’ında cinas sanatının kullanılışı. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 40-58.
• Bursalı Mehmed Tahir (2016). Osmanlı müellifleri (C. I-III). M. A. Y. Saraç (Haz.), Ankara: TÜBA Yay.
• Ceyhan, S. (2015). Türkiye’de tarikatlar-tarih ve kültür. İstanbul: İsam Yay.,
• Ceylan, Ö., Yılmaz, O. (2007). Bir sürgün şaheseri mihnetkeşan. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Ciğa, Ö. (2018). Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab tercümesi (İnceleme-metin)(Yayımlanmamış doktora tezi). Adıyaman Üniversitesi, Adıyaman.
• Donuk, S., Köksal, M. F. (Ed.). (2016). Türk edebiyatında vefeyatnâme ve İsmail Beliğ’in güldeste-i riyâz-ı irfân’ı. Ankara: Gece Kitaplığı Yay.
• Ece, S. (2015). Klasik Türk edebiyatı araştırma yöntemleri. Erzurum: Mim Yay.
• Efendioğlu, S. (2013). Vâhidî cinânü’l-cenân (Giriş-dil incelemesi- metin-dizinler), Erzurum: Fenomen Yay.
• Eraydın, S. (2014). Tasavvuf ve tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Gölpınarlı, A. (1935). Menâkıb-ı hâce-i cihân, Türkiyat mecmuası, C. III, 129-132.
• İpekten, H., İsen, M., Toparlı, R., Okçu, N., & Karabey, T. (1988). Tezkirelere göre divan edebiyatı isimler sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• İsen, M. (1999). Latifi tezkiresi. Ankara: Akçağ Yay.
• İsen, M., Horata, O., Macit, M., Kılıç, F. & Aksoyak, İ. H. (2015). Tarihî gelişim. M. İsen (Ed.) Eski Türk edebiyatı el kitabı (9. bs.) içinde (73-210). Ankara: Grafiker Yay.
• İsen, M., Macit M., Okuyucu C., Öztoprak N. & Aksoyak İ. H. (2011), XVI. yüzyılda siyasal, kültürel ve edebî hayat. M. A. Y. Saraç & M. Macit (Ed.), XVI. yüzyıl Türk edebiyatı içinde (2-18). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.
• Karabey, T., Şığva, B., Babür, Y. (2013). Vâhidî-menâkıb-ı hâce-i cihân. Ankara: Akçağ Yay.
• Karaismailoğlu, A. (Haz. & Çev. ). (2019). Pend-i attâr (Pendnâme). Ankara: Akçağ Yay.
• Karamustafa, A. T. (1986). Menâkıb-ı hâce-i cihân ve netîce-i cân (Critical edition and historical analysis) (Doktora tezi). McGill Üniversitesi, Montreal.
• Karamustafa, A. T. (2020). Tanrının kural tanımaz kulları, İslam dünyasında derviş toplulukları (1200-1550), (R. Sezer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Karamustafa, A. T. (2004). Menâkıb-ı hoca-i cihân. TDV İslam ansiklopedisi (C. 29, s. 108-110), Ankara: TDV Yay.
• Kartal, A. (2011). Şiraz’dan İstanbul’a-Türk-Fars kültür coğrafyası üzerine araştırmalar. İstanbul: Kurtuba Yay.
• Kartal, A. (2018). Doğu’nun uzun hikâyesi- Türk edebiyatında mesnevi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.
• Kayabaşı, B. (1997). Kâf-zâde Fâizî’nin zübdetü’l-eş’âr’ı (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Kelpetin Arpaguş, H. (2001). Kara Dâvud İzmitî, TDV İslam ansiklopedisi (C. 24, s. 359-360), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Kınalızade Hasan Çelebi (1989). Tezkiretü’ş-şuarâ (C. I-II), İ. Kutluk (Haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 2. bs.
• Köktekin, K. (2008). Eski Anadolu Türkçesi, Erzurum: Fenomen Yay.
• Kut, G. (2005). Yazmalar arasında-eski Türk edebiyatı araştırmaları 1, İstanbul: Simurg Yay.
• Kut, G. (1971). Brıtısh Museum’daki bazı önemli Türkçe yazmalar ve tevaif-i aşere’den taife-i bektaşiyan. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 19, 209-230.
• Latifî (2000). Tezkiretü’ş-Şuarâ ve Tabsıratü’n-Nüzemâ, R. Canım (Haz.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî (C. 1-6), N. Akbayar (Yay. Haz.), S. A. Kahraman (Eski Yazıdan Aktaran). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Nazire-i Gülistan. (t.y.). http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/results?qu=nazire-i+g%C3%BClistan&te=&ps=300. Erişim tarihi: 20.01.2021.
• Öngören, R. (1999). XV ve XVI. asırlarda Osmanlı’da tasavvuf anlayışı, XVI ve XVI. asırları Türk asrı yapan değerler (2. bs.) içinde (409-434). İstanbul: İSAV Yay.
• Sadî (2018). Gülistan (2. bs.) (A. Karaismailoğlu, Çev.). Ankara: Akçağ Yay.
• Saraç, M. A. Y. (2017). Klasik edebiyat bilgisi-biçim-ölçü-kafiye (10. bs.). İstanbul: Gökkubbe Yay.
• Saraç, M. A.Y. (2011). Klasik edebiyat bilgisi-belagat (9. bs.). İstanbul: Gökkubbe Yay.
• Şemseddin Sami (1316). Kâmûsu’l-a’lâm (C. I-VI). İstanbul: Mihran Matbaası.
• Şentürk, A. A., Kartal, A. (2013). Eski Türk edebiyatı tarihi, İstanbul: Dergâh Yay.
• Şığva, B. (2019). Vâhidî-saâdet-name (İnceleme-transkripsiyonlu metin). Erzurum: Fenomen Yay.
• Şimşek, E. (2020). Vâhidî’nin saâdetnâme’si (İnceleme-metin)(Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Tarlan, A. N. (1992). Hayali Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Naili-divan şâirlerinin muhtasar biyografileri, C. Kurnaz & M. Tatcı (Haz.), Ankara: Bizim Büro Yay.
• Türk, A. (2009). Vâhidî’nin kitâb-ı hˇâce-i cihân ve netîce-i cân adlı eseri (İnceleme-metin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurm.
• Vâhidî (1993). Menâkıb-ı hoca-i cihân ve netîce-i cân, Tenkidli metin, tahlil ve tıpkıbasım. A. T. Karamustafa (Haz.), Harvard Üniversitesi.
• Vâhidî, Nazîre-i gülistân (Gülistân-ı vâhidî), İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar No: 827, 123 vr.
• Yılmaz, H. (2009). Vâhidî’nin cinânü’l-cenân’ı (İnceleme-metin) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Y%C3%BBnus-suresi/1426/62-64-ayet-tefsiri Erişim Tarihi: 30.01.2021.