İNGİLİZ DİPLOMAT CHARLES YATE'İN HORASAN VE ESTERABAD'IN ETNİK YAPISI ÜZERİNE GÖZLEMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 53, 505 - 526, 17.12.2021

Resul Şahsi

https://doi.org/10.21563/sutad.1052656

Öz

Bu çalışmada İngiliz asker ve diplomat Charles Edward Yate’in Horasan ve Esterabad’da 1893 -1897 tarihleri arasında yaptığı gezi notlarından oluşturmuş olduğu Horasan ve Sistan isimli eserine istinat edilerek İran Horasanı ve Esterâbâd (günümüzde Gülistan) bölgesin etnik unsurları ve bunların yaşadıkları bölgeler incelenmiştir. Askeri ve diplomatik görevlerle uzun süre İran ve Afganistan’da bulunmuş olan Yate, bu iki ülkenin de etnik yapısına ve kültürüne son derece hâkimdir. Horasan ve Esterabad’ın tamamına yakınını kapsayan gezilerinde, gezdiği şehir ve bölgelerin siyasi ve etnik yapısına dair zaman zaman son derece ayrıntılı ve dikkat çekici bilgiler vermiştir. Eserdeki bilgilerden bu iki bölgenin etnik terkibini tespit etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Horasan, Kaçar, Türkmen, Bayat, Esterabad, Horasan, Kaçar, Türkmen, Bayat, Esterabad

OBSERVATIONS OF BRITISH DIPLOMAT CHARLES YATE ON THE ETHNICITY OF KHORASAN AND ESTERABAD

Öz

In this study, it has been examined ethnical elements of Iranian Khorasan and Astarabad (Gorgan) and their respective locations based on the work Khorasan and Sistan, which was composed by the British officer and diplomat Charles Edward Yate's travel notes in Khorasan and Astarabad between years 1893 and 1897. Having been in Iran and Afghanistan for a long time with military and diplomatic missions, Yate has a great command of the ethnic structure and culture of both countries. During his trips covering almost all of Khorasan and Astarabad, he gave extremely detailed and remarkable information about the political and ethnic structure of the cities and regions he visited. It is possible to determine the ethnic composition of these two regions from the information in the work.

Anahtar Kelimeler

Khorasan, Qajar, Turkmen, Bayat, Astarabad, Khorasan, Qajar, Turkmen, Bayat, Astarabad

Kaynakça

• Adamec, L. W. (1981). Meshed and northeastern Iran. Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, Graz.
• Adamec, L. W. (2003). Historical dictionary of Afghanistan (3. bs.). Lanham-Maryland-Oxford: The Scarecrow Press.
• Albayrak, R. (2003). Türklerin İran'ı, yakın gelecek (C. 2). Ankara: Berikan Yay.
• Altungök, A. (2015). İslâm öncesi İran'da devlet ve ekonomi (1. bs.). İstanbul: Hikmetevi Yay.
• Barthold, V. V. (1984). An historical geography of Iran (S. Soucek, Çev.). C. E. Bosworth (Ed.), Nev Jersey: Princeton University Press.
• Baumer, C. (2018). The history of central Asia (C. 4). Londra - New York: I. B. Taurus.
• Behan, T. L. (1870). Other state intelligence for the year 1867, compiled and arranged from the official documents published in the London Gazette, II. Bölüm, Londra: London Gazette Office.
• Berezin, İ. (1950). Puteşestviye po Dagestanu i Zakavkazyu. Kazan.
• Bode, K. K. (1956). Oçerki Turkmenskoy Zemli Yugo-Vostoçnogo Pribilijya Kaspiyskogo Morya. St. Petersburg.
• Çetin, O. (1998). Horasan. İslam ansiklopedisi (C. 18, s. 234-241). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay.
• Debrett's house of commons and the Judicial Bench, members of the imperial parliament and the judges of England, Scotland and Ireland and the colonies, etc. (1922). A. G. M. Hesilrige (Ed.), Londra: Dean - Son Limited.
• Ebu Bekr-i Tihrani. (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Fraser, J. B. (1825). Narrative of a journey into Khorasan in the years 1821 anda 1822 including some account of the countries of Persia; with remarks upon the national character. Londra: Government and Resources of That Kingdom
• Grıesbach, C. L. (1885). Field notes from Afghanistan. Records Of The Geological Survey of India (C. 19, s. 235 - 267). Londra.
• Grousset, R. (2006). Bozkır İmparatorluğu: Atilla - Cengiz- Timur (3. bs.) (M. R. Uzmen, Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gumilyev, L. N. (2006). Avrasya’dan makaleler - 1 (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Hambly, G. R. G. (2008). Agha Muhammad Khan and the Establishment of the Qajar Dynasty”, History of Iran, Vol. VII. P. Avery & G. Hambly & C. Melville, (Ed.), Cambridge: Cambridge University Press, 104 - 144.
• Rumlu, H. (2004). Ahsenü't tevârîḫ - Şah İsmail tarihi (1. bs.) (C. Cevan, Çev.). Ankara: Ardıç Yay.
• Huntıngton, E. (1909). The Afghan borderland. The National Geographic Magazine, 20, No: 7, 788 - 799.
• İskender Beg Münşi. (1978). Tarih-i alemârâ-yi Abbasî (History of Shah Abbas the great) (C. 2). (R. M. Savory, Çev.). Kolarado: Westview Press.
• İvanov, V. (1926). Notes on the ethnology of Khurasan. The Geographical Journal, 67, No. 2, 143-158.
• Karadeniz, Y. (2013). İran (1795 - 1925) idari, askerî, sosyal yapı ve toplumsal hareketler. İstanbul: Selenge Yay.
• Kayalı, Y. (2015). Hindistan Kuşan İmparatorluğunun yükselme dönemi (MS. 78-99). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(2), 191-192.
• Materialı po İstorii Turkmen i Turkmenii (Mitt II: 1938), C. II, İranskie, Buharskie i Hivinskie İstoçniki, V. V. Struve - A. K. Borovkova - A. A. Romaskeviça - P. P. İvanova (Ed.). Moskova-Leningrad: İzdatelstva Akademii Nauk SSSR.
• Mirniyâ, S. A. (1369). İl ve taife-yi aşâyirî Horasan ve Nakş-i Siyasî -i Ru’sâ-yı İlî Bozorg der Umûr-ı Keşver ve Revâbıt-ı Anhâ bâ Hükûmethâ ve İstiʻmâr-girân, İntişârât-ı ve Amuzeş-i Nesl-i Daniş. Tahran.
• Mousavı, S. A. (1998). The Hazaras of Afghanistan an historical, cultural, economic and political study. Richmondi: Curzon Press.
• Mustafayev, E. & Şçerbinin, V. G. (1996). Büyük Russça - Türkçe sözlük. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yay.
• Napıer, G. C. (1876). Collection of journals and reports recieved from G. C. Napier, Captain The. Hon. G. C. Napier. Londra: Bengal Staff Corps, on Special Duty in Persia.
• Nooroghlo, N. A. (2019). IV - IX. yüzyıllarda Horasan ( Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Özcan, A. (2006). Nadir Şah. İslam ansiklopedisi (C. 32, s. 276-277). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay.
• Piyadeoğlu, C. (2012). Güneş ülkesi Horasan Büyük Selçuklular dönemi (1. bs.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Poullada, S. P. (2018). Russian - Turkmen encounters, the gaspian frontier before the great game. Londra- New York: IBTauris.
• Rabino, H. L. (1913). A journey in mazanderan (from Resht to Sari). The Geographical Journal, 42, No. 5, 435-454.
• Rossall School Directory 1844 - 1882, Londra: R. Clay, Sons, and Taylor, ty.
• Salih, M. (2000). Şeybânînâme (182b - 217b) (Tenkitli Metin - Tercüme - Sözlük - İndeks). (I. E. Yengin, Çev. ve Not.) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sınger, A. (1972). The Jamshidi of Khurasan: An historical note. Iran, 10, 151 -155.
• Stewart, C. E. (1911). Through Persia in disguise: With reminiscences of the Indian mutiny. B. Stewart (Ed.), Londra: George Routledge & Sons, Ltd.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (5. bs.). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Sykes, P. M. (1911). A sixth journey in Persia. The Geographical Journal, 37, No. 1, 1-19.
• Tanner, S. (2002). A military history from Alexander the great to the fall of the Taliban. Cambridge: Da Capo Press.
• The India list and India office list for 1905. Compiled from official Records by Direction of the Secretary of State for India in Council (1905). Londra: Harrison and Sons.
• The India office list for 1893 containing an account of the services of officers in the Indian service and other information (Seventh Issue). Compiled from Official Records by Direction of the Secretary of State for India in Council (1893). Londra: Harrison and Sons.
• The officials army list for the quarter ending 31st december, 1880 with an index, war office, 17th january, 1881 (1881), Londra: Harrison and Sons.
• Uslu, R. (1997). Hicri I-II. yüzyıllarda Horasan tarihi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi, İstanbul.
• Yate, C. E. (1888). Northern Afghanistan or letters from the Afghan boundary commission. Edinburg-Londra: William Blackwood and Sons.
• Yate, C. E. (1900). Khorasan and Sistan. Edinburg-Londra.
• Yazıcı, T. (1995). Esterabad. İslam ansiklopedisi (C. 11, s. 437 - 438). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay.