AN EXAMPLE OF THE FOREIGN TRADE BALANCE POLICY OF THE ATATÜRK PERIOD: TURKEY-BRAZIL COFFEE CONTRACT AND MODUS VIVENDI

Yıl 2022, Sayı: 54, 135 - 165, 13.06.2022

Nedim Sarıgüzel

https://doi.org/10.21563/sutad.1130069

Öz

Turkey had to turn to more protectionist policies in the 1930s in order to preserve its economic structure due to the impact of the World Economic Crisis of 1929. The decline in the price of agricultural products due to the crisis has negatively affected Turkey, whose source of income depends largely on agricultural production. Accordingly, the emergence of a foreign trade deficit has reduced the value of Turkish money. Thus, to combat the crisis and ensure the balance of foreign trade in order to protect the value of money has become one of Turkey's most important economic targets. During this period, Turkey took important decisions to protect its commercial interests and instead of paying money in trade, the understanding of selling goods in exchange for goods was adopted.
In this process, some countries have not entered into a trade agreement in order to have little trade relations with Turkey or to protect their interests. One of these states is Brazil. Although Brazil has exported a significant amount of coffee to Turkey for years, it has received almost no goods from Turkey. Brazil's unilateral profit-oriented trade approach has attracted attention due to the trade relations that have been reconsidered with the impact of the crisis. Turkey, which considers ensuring the balance of foreign trade as its most important economic policy, has concluded new agreements with Brazil since 1933. During the period of Atatürk, Turkey-Brazil trade relations showed an interesting development in terms of foreign trade balance. In this study, it was tried to show how the commercial relationship between the two countries developed during the reign of Atatürk.

Anahtar Kelimeler

Brazil, Coffee, Foreign Trade Balance, Modus Vivendi, Trade in Atatürk’s Period, Brazil, Coffee, Foreign Trade Balance, Modus Vivendi, Trade in Atatürk’s Period

ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ TİCARET DENGESİ POLİTİKASINA BİR ÖRNEK: TÜRKİYE-BREZİLYA KAHVE MUKAVELESİ VE MODUS VİVENDİ

Öz

Türkiye, 1929 Dünya Ekonomik Krizinin etkisi ile iktisadi yapısını korumak amacıyla 1930’lu yıllarda daha korumacı politikalara yönelmek zorunda kalmıştır. Kriz nedeniyle tarım ürünlerinin fiyatının düşmesi, gelir kaynağı büyük oranda tarım üretimine bağlı olan Türkiye’yi olumsuz etkilemiştir. Buna istinaden dış ticaret açığının ortaya çıkması Türk parasının kıymetini düşürmüştür. Dolayısıyla krizle mücadele etmek ve paranın değerini korumak için dış ticaret dengesini sağlamak Türkiye’nin en önemli iktisadi hedeflerinden biri haline gelmiştir. Türkiye bu dönemde ticari çıkarlarını korumak adına önemli kararlar almış ve ticarette para ödemek yerine mal karşılığı mal satmak anlayışı benimsenmiştir.
Bu süreçte bazı ülkeler Türkiye ile ticari ilişkilerinin az olması ya da menfaatlerini korumak adına ticari bir anlaşma yapmamışlardır. Bu devletlerden biri de Brezilya’dır. Brezilya, yıllardır Türkiye’ye önemli miktarda kahve ihraç etmesine rağmen Türkiye’den neredeyse hiç mal almamıştır. Krizin etkisi ile yeniden gözden geçirilen ticari ilişkilere istinaden Brezilya’nın tek taraflı kâr amaçlı yürüttüğü ticaret anlayışı dikkat çekmiştir. Dış ticaret dengesini sağlamayı en önemli iktisadi politikası olarak kabul eden Türkiye, 1933 yılından itibaren Brezilya ile yeni anlaşmalar yapmıştır. Atatürk döneminde dış ticaret dengesi açısından Türkiye-Brezilya ticari ilişkisi ilgi çekici bir gelişim göstermiştir. Bu çalışmada Atatürk döneminde iki ülke arasındaki ticari ilişkinin nasıl bir gelişim gösterdiği ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Brezilya, Kahve, Dış Ticaret Dengesi, Modus Vivendi, Atatürk Dönemi Ticaret, Brezilya, Kahve, Dış Ticaret Dengesi, Modus Vivendi, Atatürk Dönemi Ticaret

Kaynakça

• 12863 Nolu Kararname. (21 Mayıs 1932) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2103). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2103.pdf
• Çay Şeker ve Kahve İthalinin Bir Elden İdaresi Hakkında Kanun. (6 Temmuz 1932) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 2143) Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2143.pdf
• Ticarette Tağşişin Men'i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanun. (17 Haziran 1930) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 1524). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1524.pdf
• Ticaret Mukavelesi veya Modus Vivendi Akdetmeyen Devletler Ülkesinden Türkiye’ye Yapılacak İthalâta Memnuiyetler veya Tahdit veyahut Takyitler Tatbikine Dair Kanun. (1 Ağustos 1931) T.C. Resmi Gazete Sayı: 1861). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1861.pdf
• Türkiye-Brezilya Kahve Mukavelesi. (30 Aralık 1936) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 3495). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3495.pdf
• 2/4813 Sayılı Kararname. (30 Haziran 1936) T.C. Resmi Gazete (Sayı: 3343). Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3343.pdf
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1942). Türkiye haricî ticaretinin milletler arası ticaretile tahlil ve mukayesesi 1930-1938. Haz. Şevket Kaya. Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Karakayalı, H. (2003). Türkiye ekonomisinin yapısal değişimi. İzmir: Güleş Matbaası.
• Keyder, Ç. (1993). Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye (1923-1929). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. & İlkin. S. (1982). Uygulamaya geçerken Türkiyede devletçiliğin oluşumu. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (1983). 1929 Dünya buhranında Türkiye'nin iktisadi politika arayışları. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Tokgöz, E. (2001). Türkiye'nin İktisadi gelişme tarihi (1914-2001). Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2011). İstatistik göstergeler 1923-2010. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Öner, E. (2005). Osmanlı imparatorluğu ve Cumhuriyet döneminde mali idare. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• Brezilya-Ankara. (1933, 24 Ocak). Son posta, S.900, s. 3.
• Brezilya bizden mal almaya razı oldu. (1932, 14 Ekim). Akşam, S. 5034, s. 1.
• Brezilya bizden ne alabilir? (1932, 14 Ekim). Milliyet, S.2399, s. 3.
• Brezilya elçisi geldi. (1932, 25 Ekim). Akşam, S.3043, s. 4.
• Brezilya hariciye nazırı. (1933, 24 Ocak). Akşam, S.3133, s. 1.
• Brezilya ile aramızda mukavele. (1933, 11 Nisan). Vakit, S.5477, s. 3.
• Brezilya ile bir takas mukavelesi yapıldı. (1933, 16 Ocak). Akşam, S.3125, s. 1-6.
• Brezilya ile kahve mukavelesi. (1933, 4 Şubat). Vakit, S.5414, s. 6.
• Brezilya ile takas. (1932, 26 Haziran). Milliyet, S.2289, s. 3.
• Brezilya ile takas. (1933, 4 Şubat). Milliyet, S.2509, s. 2.
• Brezilya ile takas işleri. (1933, 14 Nisan). Akşam, S. 3208, s. 1-6.
• Brezilya ile takas müzakereleri yapılıyor. (1932, 26 Haziran). Akşam, S.2922, s. 4.
• Brezilya ile ticaret itilafı yaptık. (1933, 3 Temmuz). Akşam, S.3288, s. 1.
• Brezilya ile ticaret muahedesi. (1932, 16 Ocak). Akşam, S.4767, s. 2.
• Brezilya ile vasıtasız alışveriş edeceğiz. (1933, 17 Ocak). Milliyet, S. 2493, s. 1.
• Brezilya ile yapılan itilaf. (1933, 4 Şubat). Akşam, S.3142, s. 1-4.
• Brezilya ile yeni bir muahede akdettik. (1933, 3 Temmuz). Vakit, S.5560, s. 2.
• Brezilya kahveleri. (1932, 9 Ekim). Milliyet, S.2394, s. 2.
• Brezilya kahveleri. (1932, 10 Ekim). Akşam, S.5030, s. 3.
• Brezilya kahvesi. (1933, 14 Nisan). Milliyet, S. 2575, s. 1-6.
• Brezilya kahvesi denize dökülüyor. (1937, 25 Temmuz. Akşam, S.4741, s. 7.
• Brezilya mallarına yapılacak muamele. (1933, 27 Ağustos). Akşam, S.3343, s. 4.
• Bozukluk nerede? (1932, 21 Ağustos). Vakit, S.5250, s. 1.
• Brezilya ne kadar kahve tahrip etti? (1932, 5 Temmuz). Milliyet, S.2298, s. 3.
• Brezilya sefiri. (1931, 6 Temmuz). Vakit, S.4844, s. 2.
• Brezilya sefiri. (1933, 4 Şubat). Son Posta, S.909, s. 3.
• Brezilya sefiri bugün geldi. (1931, 3 Temmuz). Hâkimiyet-i Milliye, S.3578, s. 1.
• Brezilya sefiri geldi. (1932, 25 Ekim). Milliyet, S.2410, s. 6.
• Brezilya sefiri geliyor. (1933, 1 Şubat). Akşam, S.3138, s. 3.
• Brezilya sefiri itimatnamesini takdim etti. (1931, 7 Temmuz). Son Posta, S.340, s. 2.
• Brezilya-Türkiye. (1932, 25 Ekim). Son Posta, S.810, s. 2.
• Brezilya ve biz. (1933, 19 Temmuz). Vakit, S.5576, s. 3.
• Brezilya ve Brezilya kahvesi. (1932, 25 Kasım). Son Posta, S.840, s. 9.
• Brezilya’da kahve bolluğu. (1932, 11 Ekim). Akşam, S. 5031, s. 8.
• Brezilya’da kahve bolluğu. (1932, 6 Kasım). Akşam, S.3074, s. 4.
• Brezilya’da kahve mahsulü fazlalığı. (1932, 25 Ağustos). Uyanış Servetifünun, C. 72-8, S. 1880-195, s. 202.
• Brezilya’da kahveleri nasıl denize döküyorlar. (1932, 14 Ağustos). Son Posta, S.738, s. 7.
• Brezilya’dan kahve satın almak için şirket ve takas İşleri. (1933, 14 Nisan). Vakit, S.5480, s. 4.
• Brezilya’dan kahve geliyor. (1933, 27 Mayıs). Milliyet, S.2618, s. 3.
• Brezilya’dan kahve ithalatımız. (1933, 3 Aralık). Milliyet, S.2808, s. 3.
• Brezilya’ya döviz yok! (1932, 11 Ekim). Akşam, S.5031, s. 1.
• Cemil, A. (1932a, 30 Ocak). Tütün müdafaa ofisi teşkiline mecburuz. Cumhuriyet, S.2779. s. 1-2.
• Cemil, A. (1932b, 31 Ocak). Tütün müdafaa ofisi teşkili için. Cumhuriyet, S.2780. s. 1-2.
• Devede kulak buna derler”, 14 Teşrinievvel 1932, S. 3032, s.1.
• Dört kararname. (1932, 27 Eylül). Milliyet, S.2382, s. 1-6.
• Dünyada kahve piyasası. (1933, 2 Şubat). Vakit, S.5412, s. 10.
• Fesat karıştırıyorlar. (1933, 23 Ocak). Milliyet, S.2499, s. 1.
• Feyzi, M. (1930, 5 Kasım). Brezilya inkılabı. Cumhuriyet, S.2334. s. 2.
• Harici ticaretimiz ne yoldadır? (1933, 4 Ekim). Milliyet, S.2748, s. 5.
• İktisat vekili hakkında. (1933, 4 Ekim). Vakit, S.5654, s. 10.
• İktisat vekilimiz. (1933, 4 Ekim). Akşam, S.3381, s. 5.
• İktisat vekilimiz Celal Bey dün şehrimize geldi. (1932, 20 Ekim). Akşam, S.3038, s. 1-4.
• İlk Brezilya sefiri. (1931, 2 Temmuz). Milliyet, S.1935, s. 1-6.
• İsveç ve Brezilya ile mukavele imzaladık. (1933, 19 Temmuz). Milliyet, S.2671, s. 1-2.
• Kahve alacağız fakat. (1932, 15 Ekim). Milliyet, S. 2400, s. 1.
• Kahve anlaşmasında. (1933, 26 Ocak). Vakit, S.5407, s. 3.
• Kahve işinde tahkikat safhası. (1933, 24 Ocak). Son Posta, S.900, s. 2.
• Kahve ithali. (1933, 3 Aralık). Akşam, S.3441, s. 2.
• Kahve meselesi. (1933, 16 Ocak). Son Posta, S. 892, s. 3.
• Kahve meselesi. (1933, 23 Ocak). Son Posta, S.899, s. 3.
• Kahve meselesi. (1933, 25 Ocak). Milliyet, S.2501, s. 1-6.
• Kahve mukavelesi. (1933, 16 Ocak). Milliyet, S.2492, s. 1.
• Kahve mukavelesi. (1933, 19 Şubat). Vakit, S.5429, s. 1.
• Kahve mukavelesi. (1933, 8 Mayıs). Akşam, S.5234, s. 2.
• Kahve mukavelesi. (1933, 8 Mayıs). Milliyet, S.2599, s. 1-2
• Kahve mukavelesi. (1933, 8 Mayıs). Son Posta, S.999, s. 3.
• Kahve mukavelesi imzalandı. (1933, 9 Mayıs). Akşam, S.3233, s. 4.
• Kahve mukavelesi imzalandı. (1933, 9 Mayıs). Vakit, S.5505, s. 4.
• Kahve mukavelesi yeni teşekkül ile imzalandı. (1933, 8 Mayıs). Hâkimiyet-i Milliye, S.4237, s. 4.
• Kahve ne için pahalı? (1937, 26 Temmuz). Son Telgraf, S.454-140, s. 1-2.
• Kahve piyasası. (1934, 13 Temmuz). Akşam, S.5660, s. 5.
• Kahve ve çay. (1932, 11 Ekim). Akşam, S.5031, s. 3.
• Kahve yolda. (1933, 27 Mayıs). Vakit, S.5523, s. 3.
• Kahveleri ne yapmalı? (1937, 17 Ağustos). Akşam, S.6765, s. 4.
• Kahveye mukabil mal. (1932, 14 Ekim). Vakit, S. 5304, s. 9.
• Kararnameler çıktı. (1932, 27 Eylül). Akşam, S.3015, s. 1-4.
• Külliyetli kahve geliyor. (1933, 27 Mayıs). Akşam, S.3251, s. 4.
• Mısır ve Brezilya ile yeni ticaret muahedeleri. (1932, 17 Ocak). Akşam, S.2765, s. 3.
• Nadi, Yunus. (1932, 17 Ocak). Yakılan kahve, içilmeyen tütün. Cumhuriyet, S. 2765. s. 1.
• Piyasa çok memnun. (1933, 17 Ocak). Akşam, S.3126, s. 1-2.
• Siirt Mebusu Mahmut. (1932, 3 Ekim). Türkiye’de Kahve meselesi, şeker meselesi. Milliyet, S.2388. s. 1.
• Siirt Mebusu Mahmut. (1933a, 24 Mayıs). Kahve işi. Milliyet, S.2615. s. 1.
• Siirt Mebusu Mahmut. (1933b, 13 Ekim). Rakamlar ve misaller karşısında. Milliyet, S.2788. s. 1.
• Şükrü, A. (1930, 7 Kasım). Haftalık siyasi icmal. Milliyet, S.1703. s. 2-3.
• Şükrü, H. (1931, 22 Kasım). Biraz da diğer memleketlere dair. Cumhuriyet, S.2710. s. 1.
• Ticaret ve İktisat Hayatı. (1932, 7 Aralık). Vakit, S.4997, s. 2.
• Türkiye-Brezilya. (1931, 28 Haziran). Yarın, S.545, s. 2.
• Türkiye-Brezilya. (1933, 3 Temmuz). Hâkimiyet-i Milliye, S.4293, s. 1.
• Türkiye-Brezilya Gümrük Münasebatı. (1933, 3 Temmuz). Son Posta, S.1055, s. 2.
• Türkiye-Brezilya itilafı. (1933, 3 Temmuz). Milliyet, S.2655, s. 2.
• Türkiye İle Brezilya arasında. (1933, 17 Ocak). Vakit, S.5398, s. 6.
• Türkiye ve Brezilya. (1931, 18 Mayıs). Akşam, S.2523, s. 6.
• Yeni Brezilya sefiri. (1931, 2 Temmuz). Akşam, S.2569, s. 1-4.
• Yeni Brezilya sefiri. (1931, 3 Temmuz). Son Posta, S.336, s. 2.
• Yeni Ticaret itilafları. (1933, 19 Temmuz). Akşam, S.3304, s. 1-4.
• Türel, A. (2004). Firma birleşmelerinin Türk vergi sistemindeki yeri ve muhasebeleştirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erişim Adresi: http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/39586.pdf
• Brazilian Revolution of 1930. (t.y.). Erişim Adresi: https://en.wikipedia.org/wiki/Brazilian_Revolution_of_1930 21.03.2021.
• Getulio Dornelles Vargas (t.y.) Erişim Adresi: https://mimirbook.com/tr/769fa84e7f9 21.03.2021.
• Modus vivendi nedir? (t.y.). Erişim Adresi: https://www.hukukmedeniyeti.org/modus-vivendi/nedir/ 23.03.2021.
• Ticaret Mukavelesi veya Modus.., (1931). (t.y.). Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc010/kanuntbmmc010/kanuntbmmc01001873.pdf 20.03.2021.
• Ticarette Tağşişin Men’i…, (1930). (t.y.). Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.1705.pdf 20.03.2021.
• Ülkelere Göre Dünya Ticareti (2005-2019). (t.y.). Erişim Adresi: https://ticaret.gov.tr/istatistikler/dis-ticaret-istatistikleri/ulkelere-gore-dunya-ticareti-2005-2019 27.03.2021.