KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNİN SÜRGÜN DÖNEMİNDEKİ EDEBÎ FAALİYETLERİ

Yıl 2022, Sayı: 55, 21 - 45, 26.08.2022

Adilhan Adiloğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.1163207

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, Sovyet yönetimi tarafından İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanlarla işbirliği yaptıkları ithamıyla 2 Kasım 1943 ve 8 Mart 1944 tarihlerinde ata yurtları Kafkasya’dan Orta Asya’nın muhtelif bölgelerine topyekûn sürgün edilen Karaçay-Malkar Türklerinin yaklaşık 14 yıl kadar devam eden sürgün döneminin son iki yılında gerçekleştirdikleri edebî faaliyetleri ele alınmıştır. Bu süre içerisinde Karaçay-Malkar Türkçesiyle ancak beş şiir antolojisi ve dört müstakil şiir kitabı yayınlayabilmişlerdir. Çalışmamızda söz konusu bu eserler sayıca az olmaları sebebiyle ayrıntılı bir şekilde tek tek ele alınmış; eserlerde yer alan şair ve yazarların hayatı hakkında kısa bilgiler sunulmuş, muhteva bakımından dikkat çeken şiirlerinden örnekler verilmiştir. Çalışmamızın sonuç kısmında bütün eserleri kapsayacak şekilde tematik bir değerlendirme yapılmıştır. Bugüne kadar üzerinde pek fazla durulmayan ve bu kadar kapsamlı bir şekilde ilk defa çalışmamızda ele alınan söz konusu bu edebî eserlerin muhtevası o dönemde büyük sıkıntılar yaşayan Karaçay-Malkar Türklerinin hâletiruhiyesini aksettirmesi bakımından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Karaçay-Malkar Türkleri, sürgün, edebiyat

LITERARY ACTIVITIES OF KARACHAY-BALKAR TURKS IN THE PERIOD OF DEPORTATION

Öz

In this article, the literary activities of the Karachay-Balkar Turks during the last two years of the 14-year long deportation period are discussed. The Soviet administration wrongly accused them of helping the Germans during World War II and deported the Karachay-Balkar Turks from their homeland of the Caucasus to various parts of Central Asia on November 2, 1943, and March 8, 1944. Karachay-Balkar Turks lived in deportation for about 14 years. Only five poetry anthologies and four private poetry books could be published in Karachay-Balkar Turkish in the last two years of the deportation period. In our study, since these literary works are few, they have been dealt with in detail and one by one. Brief information about the lives of poets and writers in literary works is presented, and examples of their poems that attract attention in terms of content are given. In the conclusion part of our study, a thematic evaluation was made to cover all the works. Until now, this issue has not been given much attention. This is the first time that such a comprehensive study is presented here. The content of these literary works in question is significant in reflecting the mood of the Karachay-Balkar Turks, who had great troubles at that time.

Anahtar Kelimeler

Karachay-Balkar Turks, deportation, literature

Kaynakça

• Adiloğlu, A. (2005). Sovyet döneminde Karaçay-Malkar edebiyatı. Ankara: Başkent Matbaacılık.
• Aliyev, K. (2005). V zone edelveysa. Moskva-Stavropol: Servisşkola.
• Appayeva, C. (2014). Vozvraşçeniye Balkarskoy i Karaçayevskoy literaturı k jizn v sredney azii. Gorı Molçat, No Pomnyat. (Red. A.İ. Rahayev). Nalçik: İzdatelstvo M. i V. Kotlyarovıh, 47-49.
• Bayramuklanı, F. (1997). Buşuv kitab. 2-çi kesegi. Çerkessk: Karaçay-Çerkes Kitab Basması.
• Bayramuklanı, H. (1963). Zalihat. Çerkessk: Karaçay-Çerkes Kitab İzdatelstvo.
• BC: Rahayev, İ. (1957). Birge cırlayık. Frunze: Kırgız Kıral Basması.
• Botaşev, İ. (1957). Cüregimden cırlayma. Frunze: Kırgız Kıral Basması.
• C: Kobanlanı, H. (1957). Ciltinle: Karaçay cırçılanı küvleri, nazmuları. Alma-Ata: Hudejestvo literaturanı Kazah Kıral Basması.
• CB: Makitov, S. (1956). Caşavubuznu bayragı. Frunze: Kırgız Kıral Basması.
• Efendiyev, S. (1996). Zorluk. Nalçik: Elbrus Kitap Basma.
• Efendilanı, S. (2012). Zaliy tuvganlı 95 cıl: adabiyatıbızda kıyını ulludu. Mingi Tav: Malkar cazıvçulanı suratlav-adabiyat, camavat-sanat jurnalları. No: 6 (166), Nalçik, 2-7.
• Gurtulanı, S. (2002). Men tanıgan Kaysın. Nalçik: Elbrus Kitap Basma.
• Hacilanı, T. (1997). Köçgünçüle esgertmesi: Cırla bla Nazmula (1943-1957). Nalçik: El-Fa.
• Haciyeva, T. (2019). Retsenziya na knigu: Adilgeriy Sottayev; Jizn i tvorçestvo: literaturnıye proizvedeniya, stati, pisma A.H. Sottayeva, dokumentı, stati, vospominaniya, oçerki o A.H. Sottayeve (Sost. A.T. Doduyevoy). Rossiskaya Türkologiya. No: 1-2 (22-23). Moskva: İnstitut Yazıkovaniya RAN, 188-193.
• Kagıylanı, N. (2001). Keç bizni Hamzat. Karaçay gazet. 16 May. No: 39 (9380), Çerkessk, 4.
• Karalanı, A. (1984). Karaçay literatura. Çerkessk: Stavropol Kitab Basmanı.
• Karalanı, A. (1996). Karaçay literaturanı istoriyasını oçerki. Çerkessk: Karaçay-Çerkes Respublikanı Kral Kitab Basması.
• Karayeva, A. (1966). Oçerk istorii Karaçayevskoy literaturı. Moskva: İzdatelstvo Nauka.
• MLİO: Culabov, A.U. (1978). Malkar literaturanı istoriyasını oçerkleri. Nalçik: Elbrus Kitap Basma.
• Musukalanı, S. (2012). Erlikni em süymeklikni üsünden. Mingi Tav: Malkar cazıvçulanı suratlav-adabiyat, camavat-sanat jurnalları. No: 6 (166), Nalçik, 8-12.
• Otarov, K. (1956). Colla. Frunze: Kırgız Kıral Basması.
• Otarov, K. (1990). Zamannı avazı. Nalçik: Elbrus Kitap Basma.
• Sarbaşeva, A. (2020). Traditsii i novatorstvo v tvorçestve İssı Botaşeva. Kavkazologiya. No: 4. Nalçik: KBGU H.M. Berbekova, 284-293.
• Sabançiyev, H. (2014). Deportatsiya Balkarskogo naroda i ee posledstviya. Gorı Molçat, No Pomnyat. (Red. A.İ. Rahayev). Nalçik: İzdatelstvo M. i V. Kotlyarovıh, 154-163.
• Şamanov, İ. (1993). Karaçayevtsı: Vıseleniye i vozvraşçeniye materialı i dokumentı. Çerkessk: İzdatelstvo PUL.
• TC: Kobanlanı H. (1957). Taza cürekden: Karaçay poetleni cırları bla nazmuları. Frunze: Kırgız Kıral Basması.
• Tebuyev, R. (1997). Deportatsiya Karaçayevtsev: dokumentı rasskazıvayut. Çerkessk: KÇİGİ.
• Tetuyev, A. (2016). Zarubajnaya diaspora Karaçayevtsev i Balkartsev: İstoriya i sovremennost. Nalçik: Peçatnıy Dvor.
• Toturkullanı, K.M. (1999). Erkin duniya. Çerkessk: Karaçay-Çerkes Kral Respublika Kitab Basma.
• Zalihanov, C. (1957). Süygen curtum. Frunze: Kırgız Kıral Basması.