16. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ZİRAİ ÜRETİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 55, 283 - 311, 26.08.2022

Mustafa Demir

https://doi.org/10.21563/sutad.1163273

Cited By: 2

Öz

16. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde çok önemli değişim ve büyük olayların yaşandığı bir dönemdir. Askeri hareketler, nüfus artışı, küçük buzul çağı vb. gelişmeler üzerine bazı çalışmalar yapılmış, etkileri değerlendirilmiştir. Ancak tüm bu faktörlerin zirai üretime doğrudan ya da dolaylı etkisi konusunda ya çok az şey söylenerek boşluklar bırakılmış ya da küçük buzul çağının rolünde olduğu gibi hiçbir şey söylenmemiştir. Bu çalışmada Osmanlı tarımsal üretiminin bu gelişmelerden etkileniş biçimi incelenmektedir. Halkın temel besin kaynağı olan buğday ve binek ile iş hayvanları için birincil derecede önemli besin kaynağı olan arpa üretimindeki değişim temel alınmıştır. Buğday ve arpanın 16. yüzyılın ilk yarısı ile ikinci yarısındaki üretimlerinin kıyaslanması ve sonucun değerlendirilmesi bu etkilerin rolünü açığa çıkarmaktadır. Sonuçta üretim miktarı özelinde buğday ve arpa üretimi birbirinden bağımsızdır ve birçok durumda, ekim alanına bağlı olarak, buğday alan kaybederken arpa üretimi artmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Küçük Buzul Çağı, Demografi, Ordu Lojistiği, Tarım, Buğday, Arpa

AN EVALUATION OF THE FACTORS AFFECTING THE AGRICULTURAL PRODUCTION IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE 16th CENTURY

Öz

16th Century was the period in which the significant event and changes took place in the Ottoman Empire. These developments, such as military movements, population growth, little ice age, and their effects were evaluated in some researches. However, very little has been said about the direct or indirect impact of all these factors on agricultural production, leaving gaps or not saying anything about the role of the little ice age. In this article, the question of how Ottoman agricultural production was influenced by these developments has been examined. The shift at the production of the wheat, that was the basic nutritional source, and the barley, which was one of the most significant nutrients for the animal used as a mount or draught, was based on. Comparing the production of wheat and barley in the first and second half of the 16th century and evaluating the result showed the role of these effects. Therefore, the wheat and the barley production were independent of each other as regards to their output was concerned, while, in most case, wheat was lost its cultivation area the output of barley increased, depends on the region they cultivated.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Little Ice Age, Demography, Military Logistic, Agriculture, Wheat, Barley

Kaynakça

• BOA. Mühimme Defterleri 16; 21; 24; 27; 46, 47; 52; 58.
• 5 Numaralı Mühimme defteri (973/ 1565-1566). (1994). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• 7 Numaralı Mühimme defteri (975-976/1567-1569). (1998-1999). I, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Peçevi İbrahim Efendi. (1992). Peçevi tarihi. I, (Bekir Sıtkı Baykal, Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Selanikî Mustafa Efendi. (1999). Tarih-i Selanikî (971-1003/ 1563-1595). I, (Mehmet İpşirli, Haz.), Ankara: TTK
• Heberer, Michael. (2010). Osmanlı’da bir köle, Brettenli Michael Heberer’in anıları 1585-1588, (Türkis Noyan,Çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Reinhold Lubenau. (2012). Reinhold Lubenau seyahatnamesi, Osmanlı ülkesinde 1587-1589. (Türkis Noyan, Çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Appleby, A. (1980). Epidemics and famine in the little ıce age. The Journal of Interdisciplinary History, 10(4), 643-663. doi:10.2307/203063.
• Agoston, G. (2006). Barut, top ve tüfek, Osmanlı imparatorluğu’nun askeri gücü ve silah sanayisi. (Tanju Akad, Çev.) (1.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Akdağ, M. (2009). Türk halkının dirlik ve düzenlink kavgası: “Celâlî isyanları”. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Alfani, G. (2010). Climate, population and famine in Northern Italy: General tendencies and Malthusian crisis, ca. 1450-1800. In Annales de démographie historique, 2, 23-53.
• Arnold, T.F. (2003).16. yüzyıl Avrupa'sında savaş: devrim ve Rönesans. Top, Tüfek ve Süngü, Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815, (Jeremy Black, Ed.). İstanbul: Kitap Yayınevi, 30-51.
• Arslan, H. (2001). 16.yy. Osmanlı toplumunda yönetim, nüfus, iskân, göç ve sürgün. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Atwell, W. (2001). Volcanism and short-term climatic change in East Asian and world history, c. 1200-1699. Journal of World History, 12(1), 29-98.
• Barkan, Ö. L. (1940-41). Türkiye’de imparatorluk devirlerinin büyük nüfus ve arazi tahrirleri ve hakana mahsus istatistik defterleri (I), İÜİFM, 2(1-2).
• _____. (1943). XV ve XVI inci asırlarda Osmanlı imparatorluğunda ziraî ekonominin hukukî ve malî esaslari: kanunlar. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• _____. (1952). Tahrir defterlerinin istatistik verimleri hakkında bir araştırma. IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 10–14 Kasım 1948.Ankara: TTK Basımevi.
• _____. (1953). Tarihi demografi araştırmaları ve Osmanlı tarihi. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası,10, 1-27.
• _____. (1980). Çiftlik. Türkiyede toprak meselesi toplu eserler I, İstanbul, 789-797.
• _____ Meriçli, E. (1988). Hüdâvendigâr livası tahrir defterleri I, Ankara: TTK.
• Barkan, Ö.L., McCarthy J. (1975). The price revolution of the sixteenth century: a turning point in the economic history of the near East. IJMES, 6(1), 3-28.
• Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve devlet: Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi (Zeynep Altok, Çev.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Braudel, F. (2017). II. Felipe döneminde Akdeniz ve Akdeniz dünyası (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: Doğu Batı.
• Börekçi, G. (2016). Macaristan’da bir Osmanlı padişahı, sultan III. Mehmed’in eğri seferi rûznâmesi (1596). İstanbul: Okurkitaplığı.
• Bulduk, Ü. (2003). XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar Sancağı). Ankara: TTK.
• Çelik, Şenol (1994). Osmanlı taşra teşkilatında İçel sancağı: 1500 – 1584. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Cook, M. (1972). Population pressure in rural Anatolia, 1450-1600. London: Oxford University Press.
• Çakar, E. (2003). XVI. yüzyılda Haleb sancağı (1516-1566). Elâzığ: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Çakır, İ.E. (2010). XVI. yüzyılda Ayıntab şehri. Erzurum: Basılmamış Doktora Tezi.
• David, G. (1999). Osmanlı Macaristan’ında toplum, ekonomi ve yönetim, 16. yüzyılda Simontornya sancağı (Hilmi Ortaç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Demir, A. (2007). XVI. yüzyılda Samsun-Ayıntab hattı boyunca yerleşme, nüfus ve ekonomik yapı., Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• _____. (2010).15 –16. yüzyıl Anadolusunda nüfus- toprak ilişkisi (Turhal Kazası Örneği). OTAM, 27 (Bahar), 59-89.
• _____. (2011). XVI. yüzyıl Anadolusunda dış göçler: Şarkiyan. Karadeniz Araştırmları, 28 (Kış), 51-66.
• _____. (2016). Şahıs adlarından hareketle nüfus hareketleri ve ıskan tarihi çalışmalarına bir katkı: Sivas kazası örneği, Internationl Journal of Central Asian Studies, 26, 151-66.
• Eltis, D. (1995). The military revolution in sixteenth century Europe. London.
• Emecen, F.M. (1989). XVI. asırda Manisa kazası. Ankara: TTK.
• _____. (1991). Sosyal tarih kaynağı olarak Osmanlı tahrir defterleri. İÜEFTAM Tarih ve Sosyoloji Semineri, 28–29 Mayıs 1990, İstanbul, 143-162.
• ______. (1993). Çeltik. TDVİA. 8, İstanbul, 265-266.
• Erder, L. and Suraiya Faroqhi. (1979). Population rise and fall in Anatolia, 1520-1620. Middle Eastern Studies, 15(3), 322-345.
• Erdoğru, M.A. (2014). Kanuni Sultan Süleyman’ın 1532 tarihli Alman seferi ruznâmesi. Tarih İncelemeleri Dergisi, 39(1), 167-187.
• _____. (2019). On altıncı yüzyılın ikinci yarısında köylülerin başka köylere ve yakın şehirlere göç etmesi: Beyşehir ve Seydişehir’in durumu. Konya Ticaret Odası Konya Kitabı, Geçmişten Günümüze Göçler. (Alaadin Akköz, Doğan Yörük, H.Karpuz, Ed.), C. 1, Konya.
• Faroqhi, S. (2001). Tarımsal değişimin bir göstergesi olarak doğal afet: Edirne bölgesinde sel, 1100/1688-1689. Osmanlı İmparatorluğunda Doğal Afetler. (Elizabeth Zachariadou, Ed.), İstanbul: TVYY.
• ______. (2003). Osmanlı tarihi nasıl incelenir? İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ______. (2006). Osmanlı şehirleri ve kırsal hayat. (Emine S. Özcan, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yay.
• Fekete, L. (1947). Türk vergi tahrirleri. (Sadettin Karatay, Çev.) Belleten, 11, 299-328.
• Genç, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yay.
• Gökçe, T. (2000). XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Lazıkıyye (Denizli) Kazası. Ankara: TTK.
• Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı.Ankara: TTK.
• Griswold, W.J. (1993). Climatic Change: a possible Factor in the Social Unrest of Seventeenth Century Anatolia. Humanist and Scholar. Essays in Honor of Andreas Tietze (Heath W. Lowry-Donald Quataert, Ed.). İstanbul: The Isıs Press, 37-59.
• _____. (2011). Anadolu’da büyük isyan (1591-1611). (Ülkü Tansel, Çev.) İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Güçer, L. (1994). XVI.-XVII. asırlarda Osmanlı imparatorluğunda hububat meselesi ve hububattan alınan vergiler. İstanbul.
• Gümüşçü, O. (2001). XVI. yüzyıl Larende (Karaman) kazasında yerleşme ve nüfus. Ankara: TTK.
• Gündüz, A. (2003). Osmanlı İdaresinde Musul, (1523-1639). Elâzığ: Fırat Üni. Yay.
• _____. (2009). XVI. yüzyıla Antakya kazası, (1550-1584). Antakya.
• Halaçoğlu, Y. (1981). Osmanlı imparatorluğu’nda menzil teşkilatı hakkında bazı mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları, 2, 123-132.
• Holopainen, J.-Helama,S.(2009). Little ıce age farming in finland: preindustrial agriculture on the edge of the Grim Reaper’s Scythe.Human Ecology, 37.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılarda Raiyyet Rüsumu. Belleten, 23,575-610.
• _____. (1973). The Ottoman empire: the classical age 1300-1600. New York.
• _____. (1980). Military and fiscal transformation ın the Ottoman empire, 1600-1700. Archivum Ottomanicum., 1, 283-337.
• _____. (1982). Rice cultivation and the Çeltükçi reaya system in the Ottoman empire. Turcica, 14,69-141.
• _____. (1993). Çiftlik. İA. 8, İstanbul: TDV, 314-315.
• ____&Quataert, D. (Eds.). (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve sosyal tarihi. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnbaşı, M. (2001). The register of expenditures of Murat IV’s Bagdad Campaign. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 54 (4), 497-508.
• İslamoğlu, H. (2010). Osmanlı imparatorluğunda devlet ve köylü. İstanbul: İletişim Yayınları,
• Jennings, R.C. (1976). Urban population in Anatolia in the Sixteenth century, A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon, and Erzurum. The International Journal of Middle East Studies, 7 (January), 21-57.
• ______. (1990). Village agriculture in Cyprus. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştıma ve Uygulama Merkezi, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, Ankara:TTK, 469-481.
• Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun açlıkla imtihanı, Osmanlı toplumunda kıtlıklar (1560-1660)., İstanbul: KitapYayınevi.
• Khoury, D.R. (2008). Osmanlı imparatorluğunda devlet ve taşra toplumu, Musul 1540-1834. (Ülkün Tansel, Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kıvrım, İ. (2014). Taşova-Erbaa-Sonisa kazası-, yerleşme-nüfus ve ekonomi (15-16.Yüzyıl). İstanbul: Kitabevi.
• Koç, Y. (1989). XVI. yüzyılda bir Osmanlı sancağının iskân ve nüfus yapısı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. _____. (1997). La fixation par ecrit des lois ottomanes et le role des codes de lois. Etude accompagnée de l'édition du manuscrit de Munich Turc 111 (XVe-XVIe siècles). Paris I Üniversitesi (Universite de Paris I Pantheon-Sorbonne), Paris, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• _____. (2000). Zirai tarih araştırmalarında ölçü tartı birimleri sorunu: Bursa müdü örneği. Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi Bildirileri 07-09 Nisan 1999, Konya: Selçuk Üniversitesi yay., 541-546.
• _____. (2002). XVI. yüzyılın ikinci yarısında köylerin parçalanması sorunu: Bursa ölçeğinde bir araştırma. Uluslararası XIII. Türk Tarih Kongresi,4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: TTK, 1961-1970.
• _____. (2005). Osmanlı toplumsal dinamizmden Celali isyanlarına giden yol ya da iki belgeye tek yorum. Bilig, 35 (Güz).
• _____. (2005b). osmanl’da kent İskânı ve Demografisi (XV.-XVIII. yüzyıllar). Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, (6), 161-210.
• _____. (2012).16. Yüzyılda tarımda yatırım maliyeti sorunu ya da “Resm-i Tapu” ve öküz fiyatlarına dair bazı gözlemler. H.Ü. Türkiyat Araştırmaları, 17(Güz), 139-148.
• _____. (2013). XVI. yüzyıl ortalarında Osmanlı imparatorluğu’nda suhte olayları. HÜTAD, 18
• Kuniholm, Perter I. (1990). Archaelogical evidence and non-evidence for climatic change. Philosophical Transactions of Royal Society of London, Seri A, 330(1615), 645-655.
• matthews, j.a. &brifa, k.r. (2005). the ‘little Ice Age’: Re-Evaluation of an Evolving Concept. Geografiska Anneler, 87 A (1), 17-36.
• McGowan, B.C (1969). Food supply and taxation on the middle danube (1568-1579). Archivum Ottomanicum, 1, 139-196.
• _____. (1981). Osmanlı Avarız-Nüzül Teşekkülü 1600-1830. VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 11-15 Ekim 1976, Kongreye Sunulan Bildiriler, II, Ankara: TTK,1327-33.
• _____. (1981). Economic life in Ottoman Europe: taxation, trade and sttrugle for land,1600-1800. Cambridge.
• Murphey, R. (2007). Osmanıda ordu ve savaş, 1500-1700, (M. Tanju Akad, Çev.), İstanbul:Homer Kitabevi.
• Orbay, K. (2007). Osmanlı topraklarında küçük buzul çağının etkileri hakkında bazı notlar. Kebikeç, 23, Ankara, 85-93.
• _____. (2007). 16. ve 17. yüzyıllarda Bursa ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yeşil İmaret’inin mali tarihi (1553-1650). OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 22 (22), 125-158
• _____. (2008). Tarihsel fiyatların elde edilmesi ve endekslenmesi konusunda bazı notlar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 48, (1), 85-96
• _____. (2012). Financial development of the Waqfs in Konya and the agricultural economy in the Central Anatolia. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 55, 74-116
• _____. (2017). Osmanlı imparatorluğu’nda tarımsal üretkenlik üzerine tetkikat ve notlar. Belleten, 81, 787-856.
• Öz, M. (1991). Tahrir defterlerinin Osmanlı tarihi araştırmalarında kullanılması hakkında bazı düşünceler. Vakıflar Dergisi, 22, Ankara.
• _____. (1997). XVI. Yüzyıl Anadolusunda köylülerin vergi yükü ve geçim durumu hakkında bir araştırma. Osmanlı Araştırmaları, 27, İstanbul, 77-90.
• _____. (1999). XV-XVI. yüzyıllarda Canik sancağı. Ankara: TTK.
• _____. (2002). XVI. yüzyılda Anadolu'da tarımda verimlilik problemi, XIII. Türk Tarih Kongresi, (III. Cilt III. Kısım), Ankara, 4-8 Ekim 1999. Ankara: TTK, 1643-1651.
• _____. (2000). Tahrir defterlerindeki sayısal veriler. Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik. (Halil İnalcık-Şevket Pamuk, Ed.), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., 15-33.
• _____. (2007). XVI. yüzyıllar Anadolu'sunda tarım ve tarım ürünleri. Kebikeç, 23, 111-128
• Özdeğer, H. (1988). Onaltıncı Asırda Ayıntâb Livası. İstanbul
• Özel, O. (1993). Changes in settlement patterns, population and society in rural Anatolia: a case study of Amasya (1576-1642). Basılmamış Doktora Tezi, Manchester Üniversitesi.
• _____. (2004). Population changes in Ottoman Anatolia during the 16th and 17th centuries: the “demographic crisis” reconsidered”. International Journal of Middle East Studies,36 (2), 183-205.
• Öztürk, M. (1991). XVIII. yüzyılda Antakya ve çevresinde eşkıyalık olayları. Belleten, 54, (211), 963–994.
• Özünlü, E. E.- Gümüşçü, O. (2016). Osmanlı imparatorluğu’nda iç göç aktörleri olarak çift-bozanlar. Amme İdaresi Dergisi, 49(1), 29-56.
• Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı imparatorluğu’nda paranın tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• _____. (2004). Prices in the Ottoman empire, 1469-1914. International Journal of Middle East Studies, 36, 451-468.
• Parker, G. (1996). The Military revolution, military innovation and the rise of the west, 1500-1800. Cambridge.
• Perjes, G. (1989). The Fall of the medieval kingdom of Hungary: Mohacs 1526 -Buda 1541., New Jersey: Columbia University Press.
• Pfister, C. (1980). The little ice age: thermal and wetness indices for Central Europe. The Journal of Interdisciplinary History, 10(4).
• Sahillioğlu, H. (1965). Dördüncü Muradın Bağdat seferi menzilnamesi (Bağdat Seferi Harp Jurnali). Belgeler, 2 (3-4), 1-36.
• Singer, A. (1994). Palestinian peasants and Ottoman officials.Cambridge University Press.
• Solak, İ. (2002). XVI. Asırda Maraş Kazası. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya. Teaschner, F. (2010). Osmanlı kaynaklarına göre Osmanlı yol ağı. (Nilüfer Epçeli, Çev.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tokgöz, M. Ali. (1997). Ülkemizde yağışın arpa verimi üzerine etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 3, (2), 97-102.
• Turan, Ş. (1961). Kanuni’nin oğlu şehzade Beyazid vakası. Ankara: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1996). Sosyal hareketlenmeler olarak Celâli ayaklanmaları. Belleten, 60(228), 421–442.
• Uluçay, M. Ç. (1944). XVII. Asırda Saruhan’da eşkıyalık ve halk hareketleri. İstanbul.
• Uysal, Ş.&Tokgöz, M.A. (1997). Agrometeorolojik Yöntemle Arpa Veriminin Tahmini.Tarım Bilimleri Dergisi, 3 (2), 69-76.
• Ünal, M.A. (1989). XVI. Yüzyılad Harput Sancağı.Ankara: TTK.
• ____. (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: TTK.
• Xiao, L.-Fang,X.-Zheng,J.-Zhao,W.(2015). Famine, migration and war: comparision of climate change impacts and social responses in Northern China between the late ming and late Qing dynasties. The Holocene, 25 (6).
• Venzke, M.L. (1997). The Ottoman Tahrir Defterleri and Agricultural Productivity, The Case for Northern Syria. Osmanlı Araştırmaları, 17,1-62.
• White, S. (2013). Osmanlı’da isyan iklimi. (Nurettin Elhüseyni, Çev.) İstanbul: Alfa Basım Yayın.
• Yılmaz, A. (1996).16. yüzyılda Birecik sancağı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• Yörük, D. (2009). XVI. yüzyılda Ereğli kazası. Konya: T.C. Konya Ereğli Belediyesi Kültür Yayını.
• _____. (2017). XVI. yüzyıl sonlarında Aksaray sancağında göçler. Geçmişten Günümüze Göçler (Osman Köse, Ed.) Samsun. Canik Bel. Yayınları, 699-711.
• _____. (2019). XV-XVI. yüzyıl Akşehir göçleri. Konya Ticaret Odası Konya Kitabı-Geçmişten Günümüze Göçler, (Alaattin Aköz, Doğan Yörük, Haşim Karpuz, Ed.), Konya.
• Zachariadou, E.A. (Ed.). (1999), Sol kol, Osmanlı egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699). (Ela Güntekin, Özden Arıkan, Tülin Altınova, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.