TÜRK-MACAR DOSTLUĞUNUN NİŞANESİ: MACAR KARDEŞLER CADDESİNİN ACILMASI

Yıl 2022, Sayı: 56, 1 - 17, 21.12.2022

Safiye Kıranlar Muhammed Bilal Çelik

https://doi.org/10.21563/sutad.1221024

Öz

İstanbul’un Fatih ilçesinde 1917 yılında açılan Macar Kardeşler Caddesi İstanbul’un yangın mahallerinin imarı için önemli bir girişim, Türk-Macar dostluğu adına da bir simge durumundadır. Birinci Dünya Savaşı’nda müttefik olan Macarların dönemin Osmanlı padişahının ismini Budapeşte’de bir caddeye vermeleriyle harekete geçen İstanbul Belediyesi Saraçhane Parkı’ndan başlayıp Millet Kütüphanesine kadar ulaşan alanın bu isimle alınacak bir caddeye ad olmasına karar verdi. Bu alan oldukça geniş bir bölgeyi tahrip eden ve 23 Ağustos 1908’de meydana gelen Çırçır Harik mahallinin küçük bir kısmını oluşturuyordu. İstanbul Belediyesi 28 Mart 1916 tarihli kararıyla Macar Kardeşler Caddesi’nin açılacağını ilan ettiyse de caddenin imarı zaman aldı ve sonuca ulaşmada Osmanlı Devleti’nin Budapeşte Başşehbenderinin belediyenin aldığı kararı sürekli gündemde tutması etkili oldu. Macar Kardeşler Caddesi Türk ve Macar resmi erkânının bulunduğu bir törenle açıldı; ama İstanbullular bu merasimle çok da ilgilenmedi. Gerçi yangın yerlerinin imarı sırasında istimlak işleri nedeniyle az da olsa konunun içine çekildilerse de savaşın olağanüstü şartlarını yaşıyorlardı ve onlar için şehrin imarı ve Türk-Macar dostluğu çok da önemli değildi.

Anahtar Kelimeler

Türk-Macar Dostluk Cemiyeti, İstanbul-Fatih, Çırçır Yangını, Osmanlı-Macar İlişkileri, Birinci Dünya Savaşı

THE TRACE OF TURKISH-HUNGARIAN FRIENDSHIP: THE OPENING OF ‘MACAR KARDEŞLER CADDESI’

Öz

The inauguration of ‘Macar Kardeşler Caddesi (Hungarian Brothers Boulevard)’ in Fatih district, Istanbul, in 1917 was an important initiative for the improvement of the neighbourhoods that suffered from fires there and a symbol of Turkish-Hungarian friendship. In light of the fact that the Hungarians, an ally in World War I, had inaugurated an avenue in Budapest named for the Ottoman Sultan of that time, the Istanbul Municipality went into action and took the decision to bestow this name on an avenue stretching from Saraçhane Park to Millet Library. This area encompassed a small portion of the quarter of the city that was largely destroyed by the Çırçır Harik (Çırçır Fire) on 23 August 1908. Although the Istanbul Municipality announced the inauguration of Macar Kardeşler Caddesi with a decision dated 28 March 1916, construction of the avenue took time and finally became a reality thanks to the Ottoman State’s Consul General in Budapest, who continually kept the matter of the Municipality’s decision on the agenda. Macar Kardeşler Caddesi was opened in a ceremony attended by Turkish and Hungarian officials but the Istanbul public showed little interest in the ceremony. Even though the matter was somewhat important to the local public because of the expropriation actions taking place during the rehabilitation of the burned-out areas, people were living under extraordinary wartime conditions so the issues of city improvement and Turkish-Hungarian friendship were not considered particularly urgent.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Hungarian Friendship Society, Istanbul-Fatih, Çıçır Fire, Ottoman-Hungarian Relations, First World War, Türk-Macar Dostluk Cemiyeti, İstanbul-Fatih, Çırçır Yangını, Osmanlı-Macar İlişkileri, Birinci Dünya Savaşı

Kaynakça

• BOA (Presidency of the Republic of Turkey, Directorate of State Archives, Ottoman Archive)
• BEO (Babıali Evrak Odası/Ottoman Government Document Room)
• DH.İD (Dahiliye İdare/ Ministry of Interior, Chancellery)
• DH.KMS (Dahiliye Nezareti, Kalem-i Mahsus/Ministry of the Interior, Chancellor)
• DH.UMVM (Dahiliye Nezareti, Umur-ı Mahalliye Vilayet Müdüriyeti/Ministry of Interior, Provincial Administration Affairs)
• HR.İD (Hariciye İdare/Ministry of Foreign Affairs, Chancellery)
• MF.MKT (Maarif Nezareti, Mektubi Kalemi/Ministry of Education, Section of Registry)
• ŞD (Şura-yı Devlet/Council of the State)
• DH.ŞFR (Dahiliye Nezareti, Şifre Kalemi/ Ministry of Interior, Cypher Office)
• B. Periodicals
• Alemdar
• İkdam
• Sabah
• Servet-i Fünûn
• Takvim-i Vekayi
• Tanin
• Tesvir-i Efkâr
• Türk Yurdu
• Yeni Gazete
• C. Books and Articles
• Aykut, E. (2016). Devr-i Hürriyette istibdat hayaleti: 1908 Çırçır Yangını’nın ardından İstanbul’da kundakçılık, söylentiler ve asayiş. Toplum ve Bilim, 136, 5-39.
• Ayın, Nun (Osman Nuri Ergin). (1341). Ebniye kanununun muaddel maddeleri ve yangın yerlerinin imarı. Şehremaneti Mecmuası, 1(10), 303-306.
• Çiftçioğlu, F., Veresova, E. (2021). I. Dünya savaşı sırasında Türk-Macar yakınlaşması: nezaket örnekleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 68, 310-325.
• Çolak, M. (2000). Atatürk döneminde kültürel, siyasi ve ekonomik bakımdan Türk-Macar ilişkileri (1918-1938). Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, 1 (2), 61-72.
• Çolak, M. (2009). Macar bilim enstitüsü. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 91-105.
• Çoruhlu, Y. (1994). Macar enstitüsü. dünden bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5, İstanbul: Tarih Vakfı; Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Duran, A. (2020). Türk Macar ilişkileri bağlamında Macaristan’da eğitim alan Türkler üzerine bir değerlendirme. Yücel Namal (ed.), in Türk-Macar İlişkilerinin İzinde 20 Yıl: Prof. Dr. Melek Çolak Armağanı (pp. 283- 296), İstanbul: Kitabevi.
• Ergin, O. N. (1993). Mecelle-i umûr-ı belediyye. 3, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Fodor, G. (2020). Harp İstanbul’unda Macar arkeolojisi: Konstantinopolis Macar bilim enstitüsü (1916-1918). Yıllık: Annual of İstanbul Studies, 2, 103-117.
• Gülboy, B. S. (2012). Avrupa Ahengi’nin İşleyişi Çerçevesinde Macar Ayaklanmasının Analizi. Yeliz Okay (ed.), in Macar-Türk İlişkileri Üzerine Makaleler Macar Kardeşler (pp. 89-121), İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Gürtunca, E. Ş. (2020). Fransızca basında 1908 yılı İstanbul yangınları: Le Moniteur Oriental örneği. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-Karen, 6 (9), 81-102.
• Kıranlar, S. (2013). Savaş yıllarında Türkiye’de sosyal yardım faaliyetleri (1914-1923), Ankara: TTK Yayınları.
• Kıranlar, S. (2015). Mütareke İstanbul’unda konut sorunu (1918-1922), METU Journal of the Faculty of Architecture, 32 (2), 99-116.
• Kuzucu, K. (2018). İstanbul’da hak arama mücadelesine bir örnek olarak Üsküdarlıların toplu taşıma şirketlerine yönelik boykotları. F. M. Emecen, A. Akyıldız, E. S. Gürkan (ed.), in Osmanlı İstanbulu V: V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri (pp. 487-540), İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Namal, Y. (2009). Türk-Macar ilişkileri. İstanbul: İskenderiye Yayınları.
• Okay, C. (2012). Macar-Türk ilişkileri üzerine makaleler. Yeliz Okay (ed.), in Macar-Türk İlişkileri Üzerine Makaleler Macar Kardeşler (pp. 53-60), İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Önen, N. (2005). İki Turan Macaristan ve Türkiye’de Turancılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdoğan, G. G. (2001). ‘Turan’dan ‘Bozkurt’a tek parti döneminde Türkçülük (1931-1946). tr. İsmail Kaplan, Istanbul: İletişim Yayınları.
• Özkan, S. (1975). Türk-Alman dostluk yurdu öneri yarışması, 1916. O.D.T.Ü Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(2), 177-210.
• Tekeli, İ. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete kentsel dönüşüm, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 4. 878-890.
• Topuzlu, C. (1994). İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet devirlerinde 80 yıllık hatıralarım. Hüsrev Hatemi, Aykut Kazancıgil (ed.), İstanbul: Arma Yayınları.
• Türker, P. Y. (2013). Türk Macar ilişkileri (1867-1918). Muğla Sıtkı Koçman University, Institute of Social Sciences, Unpublished Master’s Thesis, Muğla, 2013.