Lozan Antlaşması Sonrasında Türk-İngiliz İlişkilerinde Çatışmanın Devamına Bir Örnek: Haydarpaşa İngiliz Mezarlığının Tahribi Meselesi

Yıl 2023, Sayı: 57, 133 - 160, 18.04.2023

Feyza Kurnaz Şahin

https://doi.org/10.21563/sutad.1285142

Cited By: 1

Öz

Çalışmanın amacı Lozan Antlaşmasının imzalanmasının ardından İstanbul’un 2 Ekim 1923’te İtilaf kuvvetleri tarafından boşaltılması sonrasında Türkiye ve İngiltere arasında diplomatik krize sebep olan Haydarpaşa İngiliz Mezarlığının tahribi meselesini irdelemek olarak tanımlanır. Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı, 1853-1856 Kırım Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin müttefiki olan İngiltere’nin, savaş sırasında yaşamını yitiren askerleri için oluşturuldu. Anılan mezarlıktaki bazı mezarlar, Türk birliklerinin İstanbul’a girişi nedeniyle Kadıköy’de yapılan kutlamalar esnasında 5-6 Ekim 1923’te kısmen tahribe uğradı. Kadıköy’de bulunan bohça hamallarının kutlamalarda kullanılmak üzere defne dalı koparmak maksadıyla mezarlığa girmeleri sonucunda on yedi mezarda oluşan tahribat, diplomatik bir krize dönüştü. Krizin yaşandığı dönemde İngiltere’nin Türkiye’ye karşı tutumu bunun karşılığında Türk hükümetinin İngiliz yönetimine karşı duruşu Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı krizine olan ilgiyi artırmaktadır. Bu olay sadece Türk-İngiliz diplomatik çatışması ile sınırlı değildi. Bununla birlikte krizin kendisi Türk-İngiliz ilişkilerinin Lozan Antlaşması sonrasında da karmaşık ve kırılgan bir yapıya sahip olduğunu göstermekteydi. Araştırmada, Haydarpaşa İngiliz Mezarlığında bulunan bir kısım mezarın tahrip edilmesinin nedenleri, İngiltere’nin olay karşısındaki yaklaşımı ve Türk tarafının mezarlıkların tahribine ilişkin tutumu ve ürettiği çözümler değerlendirildi. Ayrıca meselede iki ülke arasında diplomatik krizin çözümüne yönelik Hariciye Vekaleti İstanbul Murahhaslığının çabası üzerinde duruldu. Makalede temel olarak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi belgelerinden yararlanıldı

Anahtar Kelimeler

Mezarlık, Haydarpaşa İngiliz Mezarlığı, Lozan Antlaşması, İngiltere, Türkiye, kriz

A Sample for the Continuation of Disagreement in Turkish-English Relationship After the Treaty of Lausanne: The Issue of Destruction of the Haydarpaşa British Cemetery

Öz

The purpose of this study is defined as to examine the issue of destruction of the Haydarpaşa British Cemetery resulting in a diplomatic crisis between Turkey and the United Kingdom following that the Allied Powers evacuation İstanbul on 2 October 1923 after the Treaty of Lausanne was signed. The Haydarpaşa British Cemetery was formed for the soldiers who lost their lives during the war of England that was the ally of the Ottoman State in the Crimean War between 1853-1856. Some of the graves in this cemetery were partially destructed on 5-6 October 1923 during the celebration in Kadıköy for the reason that Turkish troops entered İstanbul. The destruction occurred in 17 graves as the result that bundle porters (bohça hamalları) in Kadıköy went into the cemetery with the intention of plucking laurel to be used for the celebration led into a diplomatic crisis. During the period when the crisis occurred, that action of the United Kingdom to Turkey and stance of the Turkish government in return for this to the English government increased the attention for the crisis of the Haydarpaşa British Cemetery. This situation was not only limited to the Turkish-English diplomatic disagreement. At the same time, the crisis demonstrated that Turkish-English relations had a complex and fragile structure also after the Treaty of Lausanne. In the study, the researcher evaluated the reasons of the destruction in some graves in the Haydarpaşa British Cemetery, attitude of England toward this situation and action of the Turkish side related to the graves’ destruction and solutions that Turkish side proposed. The efforts of the İstanbul Delegacy of the Ministry of Foreign Affairs (Hariciye Vekaleti İstanbul Murahhaslığı) for the solution of the diplomatic crisis between two countries were also discussed in this issue. It was the Ottoman Archive documents of the Presidency that were mainly used for this article.

Anahtar Kelimeler

Cemetery, The Haydarpaşa British Cemetery, Treaty of Lausanne, England, Turkey, crisis