The Subsistence and Supply Activities on the Southern Front in the National Struggle

Yıl 2023, Sayı: 59 Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı, 171 - 205, 29.10.2023

Cengiz Şavkılı Tülay Aydın

https://doi.org/10.21563/sutad.1378263

Öz

The First Word War became one of the most devastating wars in the history of humanity and its Impact continued throughout the century. In this regard, it created a new period of struggle for the Ottoman Empire. The First World War turned out to be disastrous for the Ottoman Empire and its people as a whole. In addition to the empire's material and moral loss of power, the people also faced great poverty. During such a period, the occupations initiated by the British and the French in the Southern Region caused a new burden on the people. Thus, in this war of existence, the people mobilized all their resources.
This paper deals with the subsistence and supply activities on the Southern Front during the National Struggle in terms of their effects on the development of the struggle. At this point, the study focuses on the administrative and economic structure in providing people, weapons and ammunition, food and various sanitary needs in Adana, Antep, Urfa and Maras regions. In this period, gangs, detachments, militia, and tribal units known as the Kuva-yi Milliye (irregular Anatolian militia force) met their needs for weapons, ammunition, and food with the help of the people through a local organization. Since it was a people's war, all resources were met by the people. However, the rapid and appropriate interventions of Mustafa Kemal and the Representative Committee turned this struggle into a national and total movement. This study argues that the controlled and systematic subsistence activities of these units and the people behind the front were administered by local forces under the leadership of Mustafa Kemal and the Representative Committee before and during the war. The sources of this study consist of archival documents, local sources, memoirs, foreign sources as well as official sources, and secondary sources on the subject.

Anahtar Kelimeler

National Struggle, Subsistence, Supply, Adana, Urfa, Antep, Maraş.

Millî Mücadele’nin Güney Cephesi’nde İaşe ve İkmâl Faaliyetleri

Öz

Savaşların insanlık üzerinde ki yıkıcı etkilerinin en bariz gözlendiği ve sonuçlarıyla yüzyıl boyunca etkisini hissettiren I. Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti açısından yeni bir mücadele dönemini ortaya çıkarmıştır. Uzun süren savaş boyunca maddi ve manevi olarak güç kaybeden ve yokluk içine giren devletin yanı sıra halkta yetersiz kaynaklarla baş başa kalmıştır. Millî Mücadele Döneminde Güney Cephesinde iaşe ve ikmal çalışmalarını mücadelenin seyrine etkisi yönünden ele alan bu çalışmada Adana, Antep, Urfa ve Maraş bölgelerindeki insan, silah ve cephane, iaşe ve çeşitli sıhhi ihtiyaçların sağlanmasındaki idari ve ekonomik yapılanma incelenmektedir. Bir halk savaşı olması nedeniyle tüm kaynakların da yerinden ve halktan karşılandığı bu savaşta Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliye’nin hızlı ve yerinde müdahaleleri ise mücadeleyi millî ve topyekûn bir hareket konuma getirmiştir. Çalışmanın temel varsayımı savaş öncesi ve savaş sırasında bu birliklerin ve cephe gerisinde kalan halkın kontrollü ve sistematik iaşe faaliyetlerinin Mustafa Kemal ve Heyet-i Temsiliye’nin öncülüğünde yerel güçler tarafından idare edildiği üzerinedir. Çalışmanın temel dayanağını arşiv belgeleri, yerel kaynaklar, anı ve hatıralar, resmi kaynakların yanında yabancı kaynaklar ve konu ile ilgili yazılmış araştırma inceleme eserleri oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, iaşe, ikmal, Adana, Urfa, Antep, Maraş.

Kaynakça

• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 31, Vesika No: 772, Ankara Eylül 1960.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 31, Vesika No: 780, Ankara Eylül 1960.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 31, Vesika No: 788, Ankara Eylül 1960.
• 3. Araştırma ve İnceleme Eserler, Makaleler
• Abadi, Türk Verdün’ü Gaziantep: Antep’in dört muhasarası. (1959). (Ş. S. Yener, y. haz.). Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür.
• Açanal, H. (2001). Urfa kurtuluş mücadelesi hatıratı. Ankara: Şurkav Yayınları.
• Akalın, M. (2008). Urfa kurtuluş destanı “Milli Mücadelede Urfa” anılar-belgeler. İstanbul: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay.
• Akalın, M. (2017). Urfa’nın kurtuluşuna dair üç hatırat. Ankara: Şurkav Yay.
• Akandere, O. (2008). Millî Mücadele yıllarında Marmara bölgesinde faaliyet gösteren, müfrezeler, milis kuvvetleri ve çeteler (1918–1922). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 19, 507-542.
• Akbıyık, Y. (2015). Milli Mücadelede güney cephesi Maraş. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Akyüz, Y. (2008). Atatürk İlkeleri ve İnkılâp tarihi: Türk İnkılâbının hazırlık dönemi ve Türk İstiklal Savaşı. 1. Basım, Ankara: Ayraç Kitabevi.
• Antep savunması askeri iaşe defterleri açlığın günlüğü. (2014). (H. İ. Yakar & G. Y. Pusat, haz.). Gaziantep: Şehit Kâmil Belediyesi Yay.
• Antep Savunması Hastane Defteri Bir Şehrin Feryadı. (2014). (H. İ. Yakar & G. Y. Pusat. haz.). Gaziantep: Şehit Kâmil Belediyesi Yay.
• Antep savunması Heyet-i Merkeziye muhabere defteri savunmanın şifreleri. (2017). (H. İ. Yakar & G. Y. Pusat, haz.). Gaziantep: Şehit Kâmil Belediyesi Yay.
• Antep savunması iaşe ve satın alma defteri, bir şehrin dayanışması. (2017). H. İ. Yakar & G. Y. Pusat, haz.). Gaziantep: Şehit Kâmil Belediyesi Yay.
• Arıkoğlu, D. (1961). Hatıralarım. İstanbul: Tan Gazetesi ve Matbaası.
• Ayıntab etraf-ı şehir cepheler kumandanlığı tahrirat, telgraf, telefon, tamim defteri sessizliğin çığlığı. (2017). (H. İ. Yakar & G. Y. Pusat, haz.). Gaziantep: Şehit Kâmil Belediyesi Yay.
• Bıyıklıoğlu, T. (1962). Türk İstiklal Harbi: I Mondros Mütarekesi ve tatbikatı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Bozgeyik, B. (1998). İstiklâl Harbi’nde Gaziantep. Gaziantep: Şehit Kâmil Belediyesi Yay.
• Cebesoy, A. F. (2002). Kuva-yı Milliye’nin iç yüzü, olaylar-kişiler-vesikalar. (O. S. Kocahanoğlu, haz.). İstanbul: Temel Yay.
• Coşkun, T. (1967). Kadirli Millî Mücadelesi ve hatıralar. Kadirli: Kadirli Basımevi.
• Çakıroğlu, M. (2021). Milli Mücadele’de bir bankadan daha fazlası Maraş savunmasında Ziraat Bankası. (N. Günay & F. Kılıç, ed.). Milli Mücadele’nin Güney Cepheleri. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Çamurdan, A. C. (1969). Kurtuluş Savaşında Doğu Kilikya olayları. Adana.
• Çanak, Erdem. (2013). Cumhuriyet döneminde tarihi, sosyal, siyasal ve ekonomik yönüyle Seyhan (Adana) şehri (1923-1956). (Yayımlanmış Doktora Tezi). Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çanlı, M. (2015). Kızılay arşiv belgelerine göre işgal döneminde Antep’te sosyal ve ekonomik hayat. E. Ünlen vd. (Y. Haz. ). Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013 Gaziantep (s. 517-525). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Çapa, M. (2010). Kızılay (Hilal-i Ahmer) cemiyeti 1914-1925. 2. Baskı. Ankara: Türk Kızılay Derneği Yay.
• Çelik, K. (1999). Milli Mücadele’de Adana ve havalisi (1918-1922). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Efe, A. (2015). Antep savunması: bir albayın hatıratı. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 53, 221-253.
• Ener, K. (1996). Çukurova Kurtuluş Savaşında Adana Cephesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• General Osman Tufan. (1964). Kilikya doğu bölgesinde millî hareketler ve Kozan sancağı ile mülhakatının kurtuluş hatıraları. İstanbul: Bahar Matbaası.
• Gesar, A. (2015). Antep’in varoluş mücadelesi. (Ü. Kurt &M. Uçaner, çev.). İstanbul: Belge Yay.
• Gömeç, S. (1989). Millî Mücadelede Gaziantep. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Gönen, C. (2005). Ulusal Kurtuluş Savaşının İlk Kahramanı Maraş. Ankara: Lazer Yay.
• Gülü, R. E. (2018). Fahri Can ve Antep Millî Mücadelesindeki faaliyetleri. A. Gündüz M. Çelikdemir vd. (Ed.), Tarihten Günümüze Ayıntab-Gaziantep (s. 849-861). Ankara: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay.
• Güner, Z. (2007). Antep Savunması ve Ali Şefik Özdemir Bey’in Faaliyetleri. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 49-65.
• Hatipoğlu, S. (1989). Fransa’nın Çukurova’yı işgali ve Pozantı kongresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Hatipoğlu, S. (1999). Orta Toros geçitlerinde Türk-Fransız mücadelesi (1915-1921). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yay.
• Hayat mücadeleleri, Selahattin Adil Paşa’nın hatıraları. (1982). İstanbul: Zafer Matbaası.
• İslam, İ. (1995). Milli Mücadele’de Yeni Adana Gazetesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İşlek, A. (2009). Millî Mücadele’de Osmaniye. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karadağ, H. (1943). İstiklal Savaşında Maraş. Mersin: Ata Çelebi Basımevi.
• Kılıç, A. (2006). Atatürk’ün sırdaşı Kılıç Ali’nin anıları. (H. Turgut, haz.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yay.
• Kır, S. (2004). Milli Mücadele’de Dörtyol ve çevresi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi: İstanbul.
• Kurtuluş Savaşı’nda İçel. (1971). İstanbul: Baha Matbaası.
• Kurnaz Şahin, F. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e harp malûllerinin sosyo-ekonomik ve sağlık durumları (1877-1939) (Yayımlanmış Doktora Tezi). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuvayı Milliye komutanı Tekelioğlu Sinan Bey’in günlüğü. (2012). Ankara: Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yay.
• Lohanizade, M. N. (1989). Gaziantep savunması. İstanbul: Kastaş Yay.
• Milli Mücadele’de Pozantı ve Pozantı kongresi (2011). (Y. Delikoca, ed.). Ankara Dizgievi.
• Müderrisoğlu, A. (1990). Kurtuluş Savaşı’nın malî kaynakları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Onar, M. (1989). Kuruluşundan Kurtuluşuna bağlantıları ile Saimbeyli. Ankara: Ekin Yay.
• Özalp, Y. (Y.T.Y). Mustafa Kemal ve Millî Mücadelenin ilk zaferi. Ankara: Kahramanmaraş Belediyesi Kültür Yayınları.
• Özalp, Y. (Y.T.Y.). Maraş direnişinin başındaki Serkomiser Ali Bey. Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınları, EGM Basımevi.
• Özaslan, A. (2021). Harp prensipleri ışığında güney cephesinde Kuvayı Milliye (Gaziantep Örneği) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü: Ankara.
• Özçelik, İ. (1992). Millî Mücadele’de güney cephesi Urfa. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özlü, H. (2015). Tekelioğlu Sinan Bey’in günlüklerinde Millî Mücadele’de Adana ve Pozantı yöresinde yapılan muharebeler. (E. Ünlen vd., yay. haz.). Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu 25-27 Aralık 2013 Gaziantep (s. 309-338), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Özşavlı, H. (2011). Urfa Ermeni Olayları (1880-1920). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Urfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, A. (1994). Millî Mücadele’de Gaziantep. Kayseri: Geçit Yay.
• Pamuk, B. (2009). Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Saral H. &Saral. T. (1970). Vatan nasıl kurtarıldı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Seçkinler, A. H. (2021). Antep savunması ve Türk polisinin Antep savunmasındaki faaliyetleri. Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-14.
• Şapolyo, E. B. (1957). Kuvȃ-yı Milliye tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Şıvgın, H. (2014). Güney cephesinin değerlendirilmesi. Türk İstiklal Harbinde Kuvay-ı Milliye, Düzenli Ordu ve Cepheler 16 Mayıs 2014. Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
• Tok, F. (2017). Antep Savunmasında Sağlık Hizmetleri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(3), 138-146.
• Toros, T. (2001). Kurtuluş Savaşında Çukurova. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Türk basınında Milli Mücadele döneminde Hilal-i Ahmer cemiyeti 1919-1922. (2019). (T. İ. Dokumacı & Ş. Küçükateş & M. Y. Kiremitçi, ed.). İstanbul: Seçil Ofset.
• Türk İstiklal Harbi IV’üncü cilt güney cephesi. (1966). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türk İstiklal Harbi VII’inci cilt idari faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923). (1975). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türkman, S. (1998). Kuvayi Milliye’nin iaşe ikmali ve Heyeti Temsiliye’nin kaynakları. Atatürk Yolu Dergisi, 6(22), 201-210.
• Uluğtekin M & Uluğtekin, M. G. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer icraat raporları 1914-1928. Ankara: Türkiye Kızılay Derneği Yay.
• Ursavaş, A. S. (1988). Çukurova faciaları ve Urfa’nın kurtuluşu. (M. A. Akidil, çev.). İstanbul: Kastaş A.Ş. Yay.
• Ünler, A. N. (1969). Gaziantep savunması. İstanbul: Kardeşler Matbaası.
• Üzel, S. (1952). Gaziantep savaşının içyüzü. Ankara: Doğuş LTD. O. Matbaası.
• Üzel, S. (1987). Gaziantep yollarında kahramanların izinde. Ankara: TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu.
• Yavuz, B. (1994). Kurtuluş Savaşı döneminde Türk-Fransız ilişkileri Fransız arşiv belgeleri açısından 1919-1922. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yetkin, H. & Solmaz, M. (1964). Gaziantep savunmasında Şehit Şahin’in yeri. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları.
• Yetkin, H. (1962). Gaziantep Savaşı hatıralarından derlemeler. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları.
• Yorulmaz, Ş. (Mayıs-Kasım 2005). Çukurova'da Kuva-yı Milliye yapılanmasının temel özellikleri. Atatürk Yolu Dergisi, 9 (35), 345-373.