Right to be Informed within the Scope of the Right to Liberty and Security (Art. 5/2 ECHR)

Yıl 2024, Sayı: 59, 21 - 50, 12.07.2024

Erdal Yerdelen , Dilek Özge Erdem

https://doi.org/10.54049/taad.1514772

Öz

It is possible to characterize the right to liberty and security, which is regulated in Article 5 of the European Convention on Human Rights, as perhaps one of the most intense and comprehensive rights of the Convention. With the provision, it is aimed to protect the individual against arbitrary deprivation of their freedom by all kinds of state interventions, the reasons constituting the legal justification for the interference with freedom are counted as limited (numerus clausus) and the supervision and the judge’s assurance regarding the legality of such transactions are regulated. The first stage of benefiting from the legal supervision guarantee against the interventions, that cause the person to be deprived of their freedom, is to be informed about the grounds and principles of the legal action against them. As a matter of fact, a situation where the individual does not know why they are being held and what actions are taken against them, is a practice depicted in dystopian novels, which is incompatible with the essence of basic human rights.
Here in this study, within the scope of Art. 5 ECHR, it will be examined what should be understood from the right to freedom and security and the conditions of actions that interfere with this right, in other words, the deprivation of liberty of the person will be mentioned. And the right to be informed about the reasons leading to the deprivation of liberty of the person regulated in the provision of 5/2 will be tried to be examined in the light of the opinions and evaluations specified in the doctrine, based on the case law of the European Court of Human Rights.

Anahtar Kelimeler

Right to liberty and security, right to be informed, restriction of liberty, deprivation of liberty, arbitrary intervention

Etik Beyan

This article is not subject to Ethics Committee permission.

ÖZGÜRLÜK VE GÜVENLİK HAKKI KAPSAMINDA BİLGİLENDİRİLME HAKKI (AİHS M. 5/2)

Öz

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. maddesinde düzenlenen özgürlük ve güvenlik hakkını Sözleşme’nin belki de en yoğun ve kapsamlı haklarından biri olarak nitelendirebilmek mümkündür. Hükümle, bireyin özgürlüğünden her türlü devlet müdahalesiyle keyfi olarak yoksun bırakılmasına karşı korunması amaçlanmakta, özgürlüğe yapılacak müdahalenin hukuki gerekçesini oluşturan nedenler sınırlı (numerus clausus) olarak sayılmakta ve bu nitelikteki işlemlerin hukukiliğine ilişkin denetim ve hâkim güvencesi düzenlenmektedir. Kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılmasına neden olan müdahalelere karşı hukuki denetim güvencesinden yararlanabilmesinin ilk aşamasını ise, kendisine karşı uygulanan hukuki işlemin gerekçe ve esasları hakkında bilgilendirilmesi oluşturmaktadır. Nitekim, bireyin neden tutulduğunu ve kendisine karşı hangi işlemlerin yapıldığını bilmediği bir hal, distopik romanlarda resmedilen, temel insan haklarının özüyle bağdaşmayan bir uygulama niteliğindedir. İşte bu çalışmada kısaca AİHS m. 5 hükmü kapsamında özgürlük ve güvenlik hakkından ne anlaşılması gerektiğine ve bu hakka müdahale niteliğindeki işlemlerin, bir diğer deyişle kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılmasının şartlarına değinilecek ve m. 5/2 hükmünde düzenlenen kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılmasına neden olan sebepler hakkında bilgilendirilme hakkı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin içtihatları esas alınarak, doktrinde belirtilen görüş ve değerlendirilmeler ışığında incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Özgürlük ve güvenlik hakkı, bilgilendirilme hakkı, özgürlüğün kısıtlanması, özgürlükten yoksun bırakılma, keyfi müdahale

Etik Beyan

Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir.

Kaynakça

• Altınkök S, Özgürlük ve Güvenlik Hakkı (OrioYayınevi 2015).
• Arslan Z, ‘Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasa’nın 13. Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler’ (2002) 19, Anayasa Yargısı 139-155.
• Beulke Wr/Swoboda S, Strafprozessrecht, München 2018.
• Centel N ve Zafer H, Ceza Muhakemesi Hukuku (Beta Yayıncılık 2020).
• Council of Europe, Guide on Article 5 of the European Convention on Human Rights (Council of Europe 2020).
• Ergül O, Kontacı E ve Polat D, Güncel ve Notlu 1982 Anayasası (Savaş Yayınları 2014).
• Metin F, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 6/3/a Uyarınca İsnadın Bildirilmesi ve Türk Hukuku’ (2004) 55 TBBD102-125.
• Walter G, Menschenrechte im Strafverfahren (De Gruyter 2005).
• Gören Z, ‘Temel Hakların Sınırlanması-Sınırlamanın Sınırları’ (2007) 12 6 2 İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 39-59.
• Gözler K, ‘Anayasa Değişikliği ve Temel Hak ve Özgürlükler’ (2001) 4 53-67.
• Grabenwarter C ve Katharina P, Europäische Menschenrechtskonvention (C. H. Beck 2019).
• Güneş S, ‘Özgürlük ve Güvencesi Açısından Hukuk Devleti’ (1997) 3 ABD 21-35.
• İnceoğlu S, Adil Yargılanma Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi -4- (Avrupa Konseyi 2018).
• Kalyoncu B, Türk Pozitif Hukuku’nda ve Avrupa İnsan Hakları Hukuku’nda Özgürlük ve Güvenlik Hakkı, (Adalet Yayınları 2017).
• Karpenstein U, Mayer FC ve Elberling B, ‘EMRK Art. 5’ in: Ulrich Karpenstein ve Franz C. Mayer (eds), Konvention zum Schutz der Menschenrechte und Grundfreiheiten (C. H. Beck 2015). (KP/yazar)
• Gaede K, Christoph K, Hans K ve Hartmut S (eds), Münchener Kommentar zur StPO, C. H. Beck 2018). (MüKoStPo)
• Koç C, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5. Maddesi (Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği) Bağlamında Ceza Muhakemesinde Yakalama ve Gözaltı (Legal Yayıncılık 2020).
• Kühne HH ve Esser R, ‘Die Rechtsprechung des Europäischen Gerichtshofs für Menschenrechte (EGMR) zur Untersuchungshaft‘ (2002) 383 StV 383-393.
• Macovei M, ‘The Right to Liberty and Security of the Person’ in: Human Rights Handbooks No. 5 (Council of Europe 2004).
• Meyer-Ledewig J, Harrendorf S ve König S, ‘EMRK Art. 52 in Jens Meyer-Ladewig, Martin Nettesheim ve Stefan von Raumer (eds), Europäische Menschenrechtskonvention Handkommentar (Nomos 2017) (HK-EMRK).
• Peters A ve Altwicker T, Europäische Menschenrechtskonvention (C. H. Beck 2012).
• Schabas WA, The European Convention on Human Rights (Oxford University Press 2015).
• Sarıgül AT, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nde Kişiye Tanınan Özgürlük ve Güvenlik Hakkı (Seçkin Yayıncılık 2013).
• Şahbaz İ, ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Kişi Özgürlük ve Güvenliği’ (2004) 55 201-225.
• Şirin T. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi -1 (Avrupa Konseyi 2018).
• Taner FG, Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği (Seçkin Yayıncılık 2019).
• Tezcan D, Erdem MR, Sancakdar O ve Önok RM, İnsan Hakları El Kitabı (Seçkin Yayıncılık 2019)
• T.C. Anayasa Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli) (Anayasa Mahkemesi 2019).
• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara 2005.
• Unfried E, Die Freiheits- und Sicherheitsrechte nach Art. 5 EMRK (Duncker & Humblot 2006).
• AİHM Kararları
• Adolf v. Avusturya 26.03.1982-8269/78
• Aksoy v. Türkiye 18.12.1996-21987/93
• Alimov v. Türkiye 06.09.2016-14344/13
• Bashir ve diğerleri v. Bulgaristan 14.06.2207-65028/01
• Brozicek v. İtalya 19.12.1989-10964/84
• Bordovskiy v. Rusya 08.02.2005-49491/99
• Bozano v. Fransa 18.12.1987-9990/82
• Conka v. Belçika 05.02.2002-51564/99
• De Tommasso v. İtalya 23.02.2017-43395/09
• Deweer v. Belçika 27.02.1980-6903/75
• Dikme v. Türkiye 11.07.2000-20869/92
• Dvorski v. Hırvatistan 20.10.2015-25703/11
• Egmez v. Kıbrıs 21.12.2000-30873/96
• El-Masri v. (eski) Yugoslav Makedon Cumhuriyeti 13.12.2012-39630/09
• Engel ve diğerleri v. Hollanda 08.06.1976-5370/72
• Fox, Campbell ve Hartley v. Birleşik Krallık 27.03.1991-12248/86
• Garcia Alva v. Almanya 13.02.2001-23541/94
• Giorgi Nikolaishvili v. Gürcistan 13.01.2009-37048/04
• Guzzardi v. Italya, 06.11.1980-7367/76
• Hajduovå v. Slovenya 30.11.2010-2260/03
• Imbrioscia v. İsviçre 24.11.1993-13972/88
• J. R. ve diğerleri v. Yunanistan 25.01.2018-22696/16
• K v. Belçika 05.07.1984-10819/84
• Kaboulov v. Ukrayna 19.11.2009-41015/04
• Kerr v. Birleşik Krallık 07.12.1999-40451/98
• Keus v. Hollanda 25.10.1990-12228/86
• Khalifa ve diğerleri v. Italya 15.12.2016-16483/12
• Ladent v. Polonya 18.03.2008-11036/03
• Lamy v. Belçika 30.03.1989-10444/83
• Leva v. Moldova 15.12.2009-12444/05
• Lowry v. Portekiz 06/07/1999-42296/98
• Lutsenko v. Ukrayna 03.07.2012-6492/11
• M. A. v. Kıbrıs 23.07.2013-41872/10
• Malofeyeva v. Rusya 30.05.2013-36673/04
• Moghaddas v. Türkiye 15.02.2011-46134/08
• Mooren v. Almanya 09.07.2009-11364/03
• M. S. v. Slovakya 11.06.2020-17189/11
• Murray v. Birleşik Krallık 28.10.1994-14310/88
• Nielsen v. Danimarka 28.11.1988-10929/84
• Neumeister v. Austria 27.06.1968-1936/63
• Nowak v. Ukrayna 31.03.2011-60846/10
• Öcalan v. Türkiye 12.05.2005-46221/99
• Parlanti v. Almanya 26.05.2005-45097/04
• Pélissier ve Sassi v. Fransa 25.03.1999-25444/94
• Saadi v. Birleşik Krallık 29.01.2008-13229/03
• Schöps v. Almanya 13.02.2001-25116/94
• Shamayev ve diğerleri v. Gürcistan ve Rusya 12.04.2005-36378/02
• Sejdovic v. İtalya 01.03.2006-56581/00
• Storck v. Almanya 15.06.2005-61603/00
• Suso Musa v. Malta 23.07.2013-42337/12
• Vakhitov ve diğerleri v. Rusya 31.01.2017-18232/11
• Van Der Leer v. Hollanda 21.02.1990-11509/85
• Witold Litwa v. Polonya 04.04.2000-26629/95
• X. v. Almanya 13.12.1978-8098/77
• X v. Belçika 09.05.1977-7628/76
• X v. Birleşik Krallık 05.11.1981-7215/75
• X v. Birleşik Krallık 16.07.1980-6998/75
• X v. Danimarka 05.10.1987-8828/79
• Z. A. ve diğerleri v. Rusya 21.11.2019- 61411/15
• Z. H. v. Macaristan 08.11.2012-28973/11