JAPONYA’DA GERÇEKLEŞTİRİLEN BİLDİRİME DAYALI BOŞANMALARIN (KYOUGI RIKON) 5490 SAYILI NÜFUS HİZMETLERİ KANUNU M. 27/A KAPSAMINDA TESCİLE ELVERİŞSİZ OLDUKLARI TEZİ

Yıl 2025, Sayı: 61, 433 - 480, 20.01.2025

Onur Can Saatcıoğlu

https://doi.org/10.54049/taad.1622169

Öz

5490 Sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu (NHK), öngörülmüş bazı şartları taşımaları halinde yabancı mahkemelerce veya idarî makamlarca verilmiş boşanma kararları ile evliliğin butlanı, iptali ve mevcut olup olmadığına ilişkin kararların Türkiye’de nüfus kütüğüne tescil edilmelerine imkân vermektedir. Japonya’ya özgü bildirime dayalı boşanma usûlünün varlığı Türk doktrininde yıllardır bilinmekte olup, idarî makam kararı ile boşanma olgusuna bir şekilde temas eden çoğu eserde bu usûlden de kısaca bahsedildiği görülmektedir. Bu çalışma ise, NHK m.27/A hükmünde aranan şartların önemli bir kısmının Japonya’da gerçekleştirilen bildirime dayalı boşanmalar bakımından sağlanmadığına dikkat çekmek, bir başka deyişle mevcut NHK sistemi kapsamında bunların Türkiye’de nüfus kütüğüne tescile elverişli olmadıkları tezini savunmak amacıyla kaleme alınmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde, sistemin temel yapısı hakkında bilgi verilmektedir. Bu kapsamda, geçerli bir boşanmadan söz edilebilmesi için varlığı aranan şartlardan bahsedilmiş ve sistemin yabancılık unsuru içeren evlilikler bakımından kullanımı üzerinde durulmuştur. Ardından, diğer çağdaş hukuk düzenleri ile kıyaslandığında belki de dünya üzerindeki en kolay boşanma usûlü olabileceği ileri sürülen bu sistemin sorunlu yönleri ayrı alt başlıklar halinde detaylı olarak incelenmişlerdir. Çalışmanın ikinci bölümü, ilk bölümde mercek altına alınan sorunlu yönler ışığında bildirime dayalı boşanmaların NHK m.27/A kapsamında tescile elverişsizliği meselesi hakkındadır. Öncelikle, Türkiye’nin Japonya’daki dış temsilciliklerinin kendilerine yapılan başvurular bakımından takip ettikleri uygulama hakkında bilgi verilmiştir. Ardından, NHK m.27/A hükmünde aranan tescil şartları içerisinde bildirime dayalı boşanmalar bakımından özellik arz edenler üzerinde ayrı ayrı durulmuştur. Son olarak, mevcut uygulamanın devamı halinde gündeme gelebilecek tek taraflı boşanmaların tescili ihtimaline değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nüfus Hizmetleri Kanunu, boşanmanın tescili, japon hukuku, kesinleşme, tek taraflı boşanma, anlaşmalı boşanma

An Argument for the Non-Registrable Character of Mutual Consent Divorces (Kyougi Rikon) Carried out in Japan When Submitted Under the Regime of Civil Registration Services Act No. 5490, Article 27(A)

Öz

Pursuant to the Civil Registration Services Act (Law No. 5490, CRSA), divorce decrees, annulments, declarations of nullity, and determinations regarding the existence or non-existence of marriages issued by foreign courts or administrative authorities may be registered in Turkey’s civil registry, provided that the prescribed conditions are fulfilled. Among Turkish legal scholars, the existence of Japan’s “mutual consent divorce” procedure is well-established knowledge. The mechanism is frequently cited in scholarly works addressing divorces conducted by administrative authorities, although often without extensive analysis or detailed examination. This study aims to highlight that a significant number of the conditions stipulated in Article 27/A of the CRSA are not fulfilled in the context of mutual consent divorces carried out in Japan. Accordingly, it argues that such divorces do not meet the criteria for registration under the Act. The first part of the study outlines the fundamental structure of the Japanese mutual consent divorce system, detailing the conditions required for a valid divorce. The purported simplicity of this procedure, often considered one of the most straightforward divorce mechanisms globally, is critically analyzed, with its deficiencies subjected to detailed scrutiny under separate subheadings. The second part focuses on the issue of the non-registrability of mutual consent divorces under Article 27/A of the CRSA. Particular attention is given to the problematic aspects identified in the preceding analysis. The practices of Turkish consulates in Japan concerning applications for the registration of such divorces are examined, highlighting practical issues. Subsequently, the study analyzes the registration requirements set out in Article 27/A, specifically in relation to mutual consent divorces. Finally, the paper considers the potential implications of continuing the current practice, particularly the possibility of registering unilateral divorces, and reflects on the broader challenges this poses within the framework of Turkish law.

Anahtar Kelimeler

Civil Registration Services Act, divorce registration, japanese law, finality, unilateral divorce, mutual consent divorce

Kaynakça

• Lale Ayhan İzmirli, ‘Nüfus Hizmetleri Kanunu Madde 27/A Çerçevesinde Yabancı Ülkelerde Verilen Boşanma Kararlarının İdarî Yoldan Tanınması’ (2018) 22(4) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 67-126
• Sercan Ecemiş, ‘MÖHUK Dışında Düzenlenen Tanıma ve Tenfiz Kuralları’ (2020) 22(1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 357-395
• Nuray Ekşi, Milletlerarası Özel Hukukta Medeni Olmayan Evliliklerin ve Adlî Olmayan Boşanmaların Tanınması (Beta 2012)
• Nuray Ekşi, Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi (Beta, 2013)
• Takayuki Endou, ‘Dai 5 Shou’ Jun Nakagawa ve Tomiyuki Ogawa (ed) içinde, Kazokuhou (Dai 2 Han, Houritsubunkasha 2023) (遠藤隆幸(著), 第５章, 中川淳・小川富之 (編)『家族法, 第2版』法律文化社, 2023年)
• Richard Feld, Çifte Vatandaşların Evlenme ve Boşanmalarının Hukukî Sonuçları (Yetkin, 2024)
• Kousuke Fukuichi, ‘Kyougi Rikon Seido no Kaizensaku’ Shuuhei Ninomiya (ed) içinde, Gendai Kazokuhou Kouza - Dai 2 Kan - Konin to Rikon (Nippon Hyouronsha 2021) (福市航介 (著), 協議離婚制度の改善策, 二宮周平 (編),『現代家族法講座・第5巻・国際化と家族』日本評論社, 2021年)
• Salimya Ganiyeva, ‘Türk ve Rus Federasyonu Milletlerarası Usûl Hukukunda İdari Boşanma Kararlarının Tanınması Sorunu’ (2013) 33(1) MHB 30-60
• Cemil Güner, ‘Türk Hukukunda Yabancı Boşanma Kararlarının Tanıma Kararı Alınmaksızın Tescili’ (2019) 9(2) Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 299-325
• Sezen Gürhan, Türk Hukukunda Yabancı Boşanma Kararlarının Tenınması ve Tescili - Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2019)
• Takeshi Hitomi, ‘Dai 2 Shou’ Kaoru Inaba, Takeshi Hitomi, Hiroaki Murakami ve Masako Maeda içinde, Gyouseihou (Dai 4 Han, Yuuhikaku 2018) (人見剛 (著), 第２章, 稲葉馨・人見剛・村上裕章・前田雅子 (編)『行政法, 第4版』有斐閣, 2018年)
• Burak Huysal, ‘Nüfus Hizmetleri Kanunu Kapsamında Yabancı Boşanma Kararlarının Doğrudan Tescili’ (2017) 37(2) MHB 473-507
• Michiko Ishii, ‘Part 2 - III’ Yukiko Inubushi, Michiko Ishii, Fumiko Tsuneoka ve Tomoko Matsuo içinde, Shinzoku-Souzokuhou (Dai 3 Han, Koubundou 2020) (石井美智子 (著), Part 2 - III, 犬伏由子・石井美智子・常岡史子・松尾知子 (編)『親族・相続法, 第3版』弘文堂, 2020年)
• Katsuhiko Itagaki, ‘Dai 2 Hen - Dai 1 Shou’ Hirotake Masaki, Katsuhiko Itagaki, Akemi Yokota ve Toshiaki Kaidou içinde, Nyuumon Gyouseihou (Yuuhikaku 2023) (板垣勝彦 (著), 第2編・第1章, 正木宏長・ 板垣勝彦・横田明美・海道俊明『入門行政法』有斐閣, 2023年)
• Makoto Itou, Shinzoku - Souzoku (Dai 3 Han, Koubundou 2013) (伊藤真 (著)『親族・相続, 第3版』弘文堂, 2013年)
• Naoko Kano, ‘Dai 3 Shou’ Mika Aotake, Yasuhiko Watanabe, Naoko Kano, Kiyoko Nishi, Tokiyo Shimizu ve Sakiko Miyamoto içinde, Shin Haiburiddo Minpou 5 - Kazokuhou (Dai 2 Han, Houritsubunkasha 2024) (鹿野菜穂子 (著), 第３章, 青竹美佳・渡邉泰彦・鹿野菜穂子・西希代子・冷水登紀代・宮本誠子『家族法 第2版』法律文化社, 2024年)
• Takako Kawamura, Kazokuhou no Michi Annai (Houritsu Bunkasha 2018) (川村隆子 (著)『家族法の道案内』法律文化社, 2018年)
• Duygu Kaynakçıoğlu, Evliliğin Sona Ermesine İlişkin Yabancı Adlî ve İdari Kararların Nüfus Kütüğüne Doğrudan Tescili (Seçkin 2021)
• Kousuke Kitami, ‘Dai 8 Kou’ Takemichi Hatakeyama ve Yasushi Shimoi (ed) içinde, Hajimete no Gyouseihou (Dai 4 Han, Sanseidou 2023) (北見宏介 (著), 第8講, 畠山武道・下井康史 (編)『初めての行政法, 第4版』三省堂, 2023年)
• Takeshi Kojima, Satoko Date ve Hideo Mizutani, Gendai Kazoku no Hou to Jitsumu (Nihon Kajo Shuppan 2015) (小島妙子・伊達聡子・水谷英夫 (著)『現代家族の法と実務』日本加除出版, 2015年)
• Atsumi Kubota, Kazokuhou - Minpou wo Manabu (Dai 4 Han, Yuuhikaku 2019) (窪田充見『家族法, 民法を学ぶ, 第4版』有斐閣, 2019年)
• Haruo Kuguminato, ‘Dai 4 Shou’ Haruo Kuguminato, Fukuji Ochiai ve Katsuya Kasahara içinde, Hanrei Kazokuhou (Seibundou, 2010) (久々湊晴夫 (著), 第４章, 落合福司・笠原克也 (編)『判例家族法』成文堂, 2010年)
• Kazuhiko Matsuhisa, ‘Dai 7 Shou’ Tomiyuki Ogawa (ed) içinde, Yuurika Minpou 5 - Shinzoku-Souzoku (Houritsu Bunkasha 2019) (松久和彦 (著), 第７章, 小川富之 (編)『ユーリカ民法5, 親族・相続』法律文化社, 2019年)
• Tadaki Matsukawa, Minpou - Shinzoku/Souzoku (Dai 7 Han, Yuuhikaku 2022) (松川正毅 (著)『民法 親族・相続, 第7版』有斐閣, 2022年)
• Takahiro Mizuno, ‘Dai 3 Shou’ Atsushi Motoyama, Mika Aotake, Kaori Habu ve Takahiro Mizuno içinde, Kazokuhou (Dai 3 Han, Nippon Hyouronsha 2021) (水野貴浩 (著), 第３章, 本山敦・青竹美佳・羽生香織・水野貴浩『家族法, 第3版』日本評論社, 2021年)
• Miyako Motozawa, ‘V- Rikon’ Miyako Motozawa, Mami Oosugi, Daisuke Takahashi ve Yue Fuu içinde, Yoku Wakaru Kazokuhou (Mineruba Shobou 2014) (本澤巳代子 (著), V-離婚, 本澤巳代子・大杉麻美・高橋大輔・付月 『よくわかる家族法』ミネルヴァ書房, 2014年)
• Yasushi Nakanishi, ‘Shougai Rikon wo meguru Wa ga Kuni Kokusai Shihou no Genjou to Kadai’ Shuuhei Ninomiya (ed) içinde, Gendai Kazokuhou Kouza - Dai 5 Kan - Kokusaika to Kazoku (Nippon Hyouronsha 2021) (中西康 (著), 渉外離婚を巡る我が国国際私法の現状と課題, 二宮周平 (編),『現代家族法講座-第5巻 国際化と家族』日本評論社, 2021年)
• Shuuhei Ninomiya, Kazokuhou (Dai 5 Han, Shinseisha 2019) (二宮周平 (著)『家族法, 第5版』新生社, 2019年)
• Shuuhei Ninomiya, Yasuyuki Matsumoto (sup), Kyougi Rikon Mondai Kenkyuukai (ed), Mudan Rikon Taiou Manyuaru - Gaikokujin Shien no tame no Jitsumu to Kadai, (Nihon Kajo Shuppan 2019) (二宮周平＝松本康之 (監修) 協議離婚問題研究会 (編)『無町離婚対応マニュアルー外国人支援のための実務と課題』日本加除出版, 2019年)
• Kikumi Noguchi, ‘Dai 8 Shou’ Mitsuru Noro, Kikumi Noguchi, Junko Iijima ve Jiro Minato içinde, Gyouseihou (Dai 3 Han, Yuuhikaku 2023) (野口貴公美 (著), 第8章, 野呂充・野口貴公美・飯島淳子・湊二郎『行政法, 第3版』有斐閣, 2023年)
• Yasuhiro Okuda, Kokusai Kazokuhou (Dai 2 Han, Akashi Shoten 2020) (奥田安弘 (著)『国際家族法, 第2版』明石書店, 2020年)
• Kyouko Okuyama, Kore kara no Kazoku no Hou-1-Shinzoku no Houhen (Fureki Shobou 2002) (奥山恭子 (著)『これからの家族の法・1・親族の法編』不磨書房, 2002年)
• Sibel Özel, Mustafa Erkan, Hatice Selin Pürselim ve Hüseyin Akif Karaca, Milletlerarası Özel Hukuk (İkinci Baskı, On İki Levha 2023)
• Keiko Sakurai ve Hiroyuki Hashimoto, Gyouseihou (Dai 6 Han, Koubundou 2019) (櫻井敬子・橋本博之 (著)『行政法, 第6版』弘文堂, 2019年)
• Vildan Sezişli, ‘Yabancı Ülkelerin Adlî veya İdarî Makamlarınca Verilen Boşanma Kararlarının Nüfus Hizmetleri Kanunu m.27/A Çerçevesinde Tanınması Için Öngörülen “Kararla Ilgili Türkiye’de Açılmış ve Halen Devam Eden veya Reddedilmiş Dava Bulunmaması Şartı”nın Değerlendirilmesi’ (2022) 42(1) PPIL 249-291
• Mamoru Suda, ‘Dai 1 Shou’ Hikaru Takagi, Takayoshi Tsuneoka ve Mamoru Suda içinde, Joukai Gyousei Tetsuzukihou (Koubundou, 2017) (須田守 (著), 第1章, 高木光・常岡孝好・須田守『条解行政手続法』弘文堂, 2017年)
• Cemal Şanlı, Emre Esen ve İnci Ataman-Figanmeşe, Milletlerarası Özel Hukuk (11. Bası, Beta 2024)
• Ebru Şensöz Malkoç, Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Kararların Tanınması (On İki Levha 2017)
• Ebru Şensöz, ‘Türkiye’nin Taraf Olduğu Bazı Milletlerarası Sözleşmeler Çerçevesinde Doğrudan Tanıma Usûlü’ (2012) 11(22) 10. Yıl’a Armağan İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 389-444
• Yasushi Shimoi, ‘Dai 17 Kou’ Takemichi Hatakeyama ve Yasushi Shimoi (ed) içinde, Hajimete no Gyouseihou (Dai 4 Han, Sanseidou 2023) (下井康史 (著), 第17講, 畠山武道・下井康史 (編)『初めての行政法, 第4版』三省堂, 2023年)
• Takehiko Shintani, Shougai Koseki no Riron to Jitsumu - Kihon Tsuutatsu no Kaisetsu, (Teihan 2021) (新谷雄彦 (著)『渉外戸籍の理論と実務－基本通達の解説－』テイハン, 2021年)
• Hikaru Takagi, ‘Dai 5 Shou’ Hikaru Takagi, Takayoshi Tsuneoka ve Mamoru Suda içinde, Joukai Gyousei Tetsuzukihou (Koubundou, 2017) (高木光 (著), 第5章, 高木光・常岡孝好・須田守『条解行政手続法』弘文堂, 2017年)
• Shigeru Takahashi, Gyouseihou (Dai 3 Han, Koubundou 2023) (高橋滋 (著)『行政法, 第3版』弘文堂, 2023年)
• Chika Takenaka, ‘Dai 3 Shou’ Makinori Gotou, Masahiko Takizawa ve Naoya Katayama (ed) içinde, Purosesu Kougi Minpou VI - Kazoku (Shinsansha 2024) (竹中智香 (著), 第３章, 後藤巻則・滝沢昌彦・片山直也 (編),『プロセス講義, 民法-VI 家族』信山社, 2024年)
• Feriha Bilge Tanrıbilir, ‘Türk Hukukunda Yabancı Makamlarca Verilen Boşanma Kararlarının Tanınmasına İlişkin Gelişmeler’ Vahit Doğan, Alper Çağrı Yılmaz ve Lale Ayhan İzmirli (ed) içinde, Milletlerarası Özel Hukukta Güncel Meseleler Sempozyumu - 18, 20 Nisan 2018-Antalya (Savaş 2019)
• Teruaki Tayama, Jirei de Manabu Kazokuhou (Dai 5 Han, Hougaku Shoin 2019) (田山輝明 (著)『事例で学ぶ家族法, 第5版』法学書院, 2019年)
• Fumio Tokotani, ‘Dai 3 Shou’ Fumio Tokotani, Yu Kamitani ve Tomoko Inagaki (ed) içinde, Shinpurimeeru Minpou 5 - Kazokuhou (Dai 2 Han, Houritsubunkasha 2020) (床谷文雄・神谷遊・稲垣朋子 (編)『新プリメール民法5, 家族法, 第2版』法律文化社, 2020年)
• Fumiko Tsuneoka, Kazokuhou (Shinseisha 2020) (常岡史子 (著),『家族法』新生社, 2020年)
• Uğur Tütüncübaşı, ‘Yabancı Kararların Türk Hukukunda Tanınması Konusunda 690 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Düzenlenen Yenilikler (2017) 19(2) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 103-127
• Katsuya Uga, Gyouseihou (Dai 3 Han, Yuuhikaku 2023) (宇賀克也 (著)『行政法, 第3版』有斐閣, 2023年)
• Takeo Ukon, ‘Dai 1 Shou’ Yoshihiko Satou, Shouji Itou ve Takeo Ukon içinde, Minpou V - Shinzoku/ Souzoku (Dai 4 Han, Yuhikaku 2012) (右近健男 (著), 第１章, 佐藤義彦・伊藤昌司・右近健男『民法-V, 親族・相続, 第4版』有斐閣, 2012年)
• Ayfer Uyanık Çavuşoğlu, Türk Milletlerarası Özel Hukukunda Boşanma (Beta, 2006)
• Merve Ürem Çetinel ve Biset Sena Güneş, ‘Mahkeme Dışı Boşanma Kurumu ve Türk Hukukunun Bu Kuruma Yaklaşımı’ (2020) 1 Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 309-340
• Sakae Wagatsuma, Tooru Ariizumi, Hiroshi Endou, Takeshi Kawai ve Toyohiro Nomura, Minpou 3 - Shinzokuhou/Souzokuhou (Dai 5 Han, Keisoushobo 2024) (我妻榮・有泉亨・遠藤浩・川井健・野村豊弘 (著)『民法3 親族法・相続法, 第5版』勁草書房, 2024年)
• Tadasu Watari, ‘Dai 3 Hen’ Toshifumi Sowa, Hiroshi Yamada ve Tadasu Watari içinde, Gendai Gyouseihou Nyuumon (Yuuhikaku 2023) (亘理格 (著), 第3編, 曽和俊文・山田洋・亘理格 『現代行政法入門』有斐閣, 2023年)
• Kazuhiro Yamakawa, Koseki Jitsumu no Riron to Kazokuhou, (Nihon Kajo Shuppan 2013) (山川一陽 (著)『戸籍実務の理論と家族法』日本加除出版, 2013年)
• Kazuhiro Yamakawa, Shinzokuhou/Souzokuhou Kougi (Dai 7 Han, Nihon Kajo Shuppan 2021) (山川一陽 (著)『親族法・相続法講義, 第7版』日本加除出版, 2021年)
• Hiroshi Yamada, ‘Dai 2 Hen’ Toshifumi Sowa, Hiroshi Yamada ve Tadasu Watari içinde, Gendai Gyouseihou Nyuumon (Dai 5 Han, Yuuhikaku 2023) (山田洋 (著), 第2編, 曽和俊文・山田洋・亘理格 『現代行政法入門』有斐閣, 2023年)
• Tsuneo Yoshida ve Waichirou Iwashi, Shinzokuhou - Souzokuhou (Dai 6 Han, Dougakusha 2022) ( 吉田恒雄・岩志和一郎 (著)『親族法・相続法, 第6版』同学社, 2022年)
• Kousei Roudou Shou, ‘Reiwa 4 Nendo Rikon ni kansuru Toukei no Gaikyou - Jinkou Doutai Toukei Tokushu Houkoku’ (厚生労働省, 令和４年度「離婚に関する統計」の概況 - 人口動態統計特殊報告) <https://www.mhlw.go.jp/toukei/saikin/hw/jinkou/tokusyu/rikon22/dl/gaikyo.pdf> (Erişim: 10.10.2024)