A CONTRIBUTION TO THE HISTORY AND PALEOBIOLOGY OF HARPUT/TÜRKİYE AND ITS SURROUNDINGS

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 194, 50 - 66, 20.07.2023

İlhami Kiziroğlu

Öz

The brief history of the development of Harput and its surroundings is discussed. Harput, which also controls the Chalcolithic settlement areas, includes settlements comprising both the villages of the Altınova and Baskil regions. The rich mineral resources of the region attracted the attention of many neighbouring countries as early as the Neolithic period. This must have been the reason why Harput and its surroundings were subjected to numerous invasions throughout history. In addition, it was one of the most important centres for agricultural activities in Eastern Anatolia since early times. During this period, Harput was also an important military and commercial centre. In addition, the town is located on the most important road connection of the past era. For these and similar reasons, the city has attracted the attention of various powers in each era and has been the subject of various sieges. In the process, nearly fifty civilisations settled in the region. Surface and deep explorations of the important hills of the region, which are inundated by the Keban and Karakaya reservoirs, are also significant for the history of Harput. By analysing some of the data obtained from these excavations, an attempt has also been made to determine the palaeobiological values of the region. Important findings and opinions are presented with regard to the historical significance of Harput and the relief of Harput, which bears the traces of a lived culture.

Anahtar Kelimeler

Harput, Keban and Karakaya rescue excavations; palaeobiology of the Harput area, Harput relief.

Kaynakça

• Ağırsoy ZB (2019) Güneydoğu Anadolu’da Geç Çanak Çömleksi̇z Neoli̇ti̇k’ten Çanak Çömlekli̇ Neoli̇ti̇k’e Geçi̇şte Yontmataş Endüstri̇ler. Anadolu/Anatolia, 45: 169-195. Akçelik SS (2018) Yüzey Araştırmalar Işığında Aşkale ve Çevresindeki Karaz Kültürü. Kafdağı, 3(2): 94-129.
• Aksın A (1990) 218 Numaralı Harput Şer’iyye Sicili 1249-1256(M.1833-1840). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi. Aksın A (1999) 19. Yüzyılda Harput. Ceren Ofset, Elazığ.
• Akyel S (2015) XIX. Yüzyılda Harput Sancağının Demografik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme. An Evaluation on the Demographic Structure of the Sanjak of Harput, in the 19th Century. TAD, 34(57): 199-220.
• Alparslan M (2014) Kültürel Miras ve Turizm Açık Öğretim Programı, 277s.
• Alpman A (1981). “Hurriler”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 14(25): 283-313.
• Arsebük GMA (1974) Altınova’da Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak -Çömlek Arasındaki İlişkiler Sorunu. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Arsebük GMA (1979) “Altınova’da (Elazığ) Koyu Yüzlü Açkılı ve Karaz Türü Çanak Çömlek Arasındaki İlişkiler”, Türk Tarih Kongresi VIII: 81-92.
• Arsebük GMA (1986) “Altınova’da (Elazığ) Başlangıcından İlk Tunç Çağı’nın Sonuna Kadar Kültür Silsilesi ve Sosyal Tabakalanma Sorunu”. IX. Türk Tarih Kongresi Bildirileri,(Ankara, 21-25 Eylül 1981), 1: 67-72.
• Arslantaş Y (2014) Kalkolitik Çağda Harput ve Çevresinin Genel Vaziyeti. Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 1(2): 87-110.
• Aslantürk N (2014) Işuva Memleketi Üzerine Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1):59-133.
• Atlı NB, Binder D (2007) Kömürcü – Kaletepe Obsidyen İşliği, (Eds: M.Özdoğan – N. Başgelen). Anadolu’da Uygarlığın Doğusu ve Avrupa’ya Yayılımı –Türkiye’de Neolitik Dönem – Yeni Kazılar, Yeni Bulgular. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 217–222.
• Boessneck J, Driesch A (1975) "Tierknochenfunde vom Korucutepe bei Elazığ in Ostanatolien", Korucutepe. Vol. l,(Yayl. M.N.van Loon), North -Holland Publishing Company,Amsterdam, Oxford, New York.
• Boessneck J, Driesch A (1976a) "Norşuntepe ve Diğer Höyüklerde Ele Geçen Kemik Buluntularına Göre Altınova'nın Tarih öncesiYabani Hayvanları", Keban Projesi 1972 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi yayınlan, TTK Basımevi,Ankara.
• Boessneck J, Driesch A (1976b) "Tülintepe 1971-1972 Kazılan Hayvan Kemikleri", Keban Projesi 1972 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi yayınlan, TTK Basımevi, Ankara: 145-146.
• Boessneck J, Driesch A (1979) “Tepecik’te 1970 ile 1973 Yılları Arasındaki Kazılarda Bulunan Hayvan Kemikleri”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Ankara: 95-96. Bökönyi S (1982) 'The Climatic lnterpretation of Macrofaunal Assemblages in Near East", Palaeoclimates, Palaeoenvironments and Human Communities in the EastemMediterranean Region in Later Prehistory. (Yay. Bintcliff - van Zeist). BAR IntSeries, 133, part ii,Oxford, H9: 163; p.152.
• Coşkun N (2018) Keban Projesi: Ağın Hoşrik Mevki ve Kalecikler Kurtarma Kazılarına Yeni Bir Bakış. Anadolu Araştırmaları, 21: 124-153.
• Çoksolmaz E (2011) Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşmelerinin Anadolu’daki Dağılımı. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi.
• Demir B, Abay E, Sevin V. (2016) Harput Kabartması: Anadolu Uygarlıklarına Yeni Bir Katkı”. Arkeoloji ve Sanat, 153: 7-16.
• Di Nocera GM (1998) Arslantepe VIII, Die Siedlung Der Mittelbronzezeit von Arslantepe, Roma.
• Dietrich O, Nortreff J, Schmidt K (2015) Göbekli Tepe. Ein exzeptioneller Fundplatz des frühestem Neolithikums auf den Weg zum Weltkulturerbe. In: Tagungsband des Internationalen Symposiums „Anatolien – Brücke der Kulturen“ in Bonn vom 7. bis 9. Juli 2014. Ed.: Ünsal Yalçın & Hans-Dietert Beinert, Bochum, Bonn 2015, Anatolien-Brücke der Kulturen, 91-109.
• Dönmez S (2017) Eski̇ Yakındoğu’da Yılanlı Tanrıça Kültü Üzeri̇ne Bi̇r Değerlendi̇rme. Tarih İncelemeleri Dergisi, 2: 407-426.
• Dönmez S (2019a) 2017 Malatya Arkeolojik Yüzey Araştırması. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 3. Cilt. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn.Md., 07-11 Mayıs 2018, Çanakkale: 371-390.
• Dönmez S (2019b). 2017 Malatya Arkeolojik Yüzey Araştırması. 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 3. Cilt. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Gn.Md., 17-21 Haziran 2019, Diyarbakır: 349-366.
• Ertem H (1972). Han İbrahim Şah Kazısı, 1970, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 3, Ankara; 75- 79.
• Ertem H (1979) Korucutepe Kazısı, 1973. Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 6, Ankara: 33-43.
• Ertem H (1982) “Korucutepe Kazısı, 1974, 1975. Levha 1-12”Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları,ODTÜ Keban Projesi Yayınları,Seri:I,No:7: 1-5.
• Esin U (1970) “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, Yayın: 1: 147-172.
• Esin U (1976a) “Tepecik Kazısı, 1971. Levha 97-111.”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No: 5: 109- 121.
• Esin U (1976b) “Tülintepe Kazısı, 1972. Levha 76-94.”, Keban Projesi 1972 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No: 5: 119-133.
• Esin U (1979a) “Tepecik Kazısı, 1973. Levha 46-65.” Keban Projesi 1973 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No: 6: 79- 94..
• Esin U (1979b) “Tülintepe Kazısı, 1973. Levha 66-77.” Keban Projesi 1973 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No: 6: 115- 119.
• Esin U (1982) “Tepecik Kazısı, 1974. Levha 53-78.”, Keban Projesi 1974- 1975 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No: 7: 71-118.
• Esin U (2000).“Tülintepe Kurtarma Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, 87-90, İstanbul.
• Esin U, Arsebük GMA (1974) “Tülintepe Kazısı, 1974. Levha 112-123.”; Keban Projesi 1971 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No: 4: 137-141.
• Esin U, Arsebük GMA (1982) “Tülintepe Kazısı, 1974. Levha 79-98.”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları. ODTÜ Keban Projesi Yayınları, Seri: I, No:7:119-125.
• Frangipane M (2000) The Late Chalcolithic/EB I Sequence at Arslantepe. Chronological and cultural remarks from a frontier site. Chronologies des pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe millénaires. From the Euphrates to the Caucasus: Actes du Colloque d’Istanbul, 16-19 décembre 1998: 439-471.
• Gaspak A (2015) Eskiçağ’da Harput’un Tarihi Ve Dini Yapısı. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1): 143-164.
• Goetze A (1955) Hittite Myths, Epics, and Legends, Ancient Near East Texts Relating to the Old Testament =ANET), ed. James Pritchard, PrincetonPrinceton University Press),120f; Meriggi, Athenaeum 31/1953: 110pp.
• Geraads D, Güleç E, Kaya, T. (2002) Sinotragus (Bovidae, Mammalia) from Turkey, and the Late Miocene Middle Asiatic Province. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Monatshefte, 8: 477-489. halshs-00009945.
• Griffin EE (1980) The Middle and Late Bronze Age Pottery. M. N. Van Loon (Ed.), Korucutepe 3, Amsterdam: 3-109.
• Güterbock HG (1946) Kumarbi. Mythen vom churritischen Kronos, Zürich/ New York (Europaverlag): 6-28.
• Harmankaya S (1997) Türkiye Neolitik Araştırmaları Üzerine Bir Değerlendirme’. (Eds: S.Harmankaya; O. Tanındı; M. Özbaşaran). TAY – Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-2: Neolitik, Ege Yayınları, İstanbul: 13-20.
• Hauptmann H (1969/1970) Norşun-Tepe Historische Geographie und Ergebnisse der Grabungen 1968/69. Istanbuler Mitteilungen 19/20, Tübingen : 21-78.
• Hauptmann H (1974) Norşun Tepe Kazısı, 1971. Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 4, Ankara: 71-83.
• Hauptmann H (1976) Norşuntepe Kazıları, 1972. Keban Projesi 1972 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 5, Ankara: 41-60.
• Hauptmann H (1982) Norşuntepe Kazıları, 1974. Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 7, Ankara: 15-71.
• Hauptmann H, Schmidt K (2000) Frühe Tempel - frühe Götter? in: Deutsches Archäologisches Institut, Archäologische Entdeckungen. Die Forschungen des Deutschen Archäologischen Instituts im 20. Jahrhundert. Zaberns Bildbände zur Archäologie, 258-266.
• Hayli S (1989) “Tarihi Coğrafya Açısından Harput Şehrinin Fonksiyonları ve Sahası”, Dünü-Bugünüyle Harput 24-27 Eylül 1988, Elazığ.
• Işıklı M (2007) Erzurum Bölgesi’nde Karaz Kültürü’nün Başlangıcı Son Dönem Araştırmalarının Genel Bir Değerlendirmesi. B. Can, M. Işıklı (Eds.). Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, İstanbul: 325-350.
• Kiziroğlu İ (2010) Canlılar Bilimi. Genel Biyoloji. Ekim 2010 / 7. Baskı. Ankara. Okutman Yayıncılık. 607pp.
• Kiziroğlu İ (2015) Türkiye Kuşları Cep Kitabı. Pocketbook for Birds of Türkiye. (Türkçe&İngilizce; renki resimli). Sarıyıldız Ofset ve Matbaacılık, Ankara, 577pp.
• Kiziroğlu İ (2019) Ekolojik Potpuri. II. Sarıyıldız Mat. Ankara, 425ss.
• Kiziroğlu İ (2022) History of Kharput and its Surraundings. Tarih Araştırmaları Dergisi 72(Cilt:41):31-53.
• Kiziroğlu İ (2023) Harput ve Çevresi Tarihi. Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Dergisi 33(Sayı 58:Ocak 2023): 7-17.
• Konyar E (2006) Old Hittite Presence in the East of the Euphrates in the Light of the Stratigraphical Data from İmikuşağı (Elazığ), D. P. Mielke, U-D. Schoop, J. Seeher (Eds.), Strukturierung und Datierung in der hethitischen Archäologie, Voraussetzungen-Probleme-Neue Ansätze, Internationaler Workshop (İstanbul, 26-26 November 2004), Byzas 4, İstanbul: 333-349.
• Koşay HZ (1976). Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri III-No: 1, 35-37. Ankara.
• Kunç Ş, Gül Ş (1983) Türkiye'de Eski Maden yatakları ve Doğal Bakırda Eser Element Analizleri, TÜBİTAK ARÜTOB III: 85-102.
• Loon van MN (1971) Korucu Tepe Kazısı, 1969. Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I-No: 2, Ankara: 47- 71.
• Loon van MN (1968-1970). Conclusions: in m.n. van loon (ed.), Korucutepe. Final Report on the Excavations of the Universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia 1968-1970. Vol. 3, Amsterdam, New york, Oxford: 271-277.
• Lüdge M (2008) Der Himmel als Heimat der Seele. Visionäre Himmelfahrtspraktiken und Konstrukte göttlicher Welten bei Schamanen, Magiern, Täufern und Sethianern. Iranische Spuren im Zostrianos von Nag Hammadi. Habilitation an der Georg August Universität Göttingen im Fachbereich Evangelische Theologie.
• Luckert KW (2019) Göbekli Tepe. Çev.Basmacı, Leyla Tonguç. ALFA Basım Yay., İstanbul, 420pp. Ludwig A, Pruvost M, Reissmann M, Benecke N, Brockmann GA, Castaños P, Cieslak, M, Lippold S, Liorente L, Malaspinas AS, Slatkin M, Hofreiter M (2009) Coat Color Variation at the Beginning of Horse Domestication. Science 24 Apr 2009:Vol. 324, Issue 2009) 5926, pp. 485. DOI: 10.1126/science.1172750.
• Macqueen JG (2009) Hititler ve Hitit Çağında Anadolu. (Çev.) Esra Davutoğlu, İstanbul.
• Otten H (1950) Mythen vom Gotte Kumarbi. Neue Fragmente, Berlin (Akademie-Verlag), 6.
• Otten H (1961) Das Hethiterreich, in: Hartmut Schmöckel (Hrsg.),Kulturgeschichte des Alten Orients Stuttgart. Kröner, 311-346.
• Outram AK, Natalie AS, Bendr, R, Olsen S, Kasparov A, Zaibert V, Thorpe N, Evershed RP (2009) The Earliest Horse Harnessing and Milking. Science, 323 (5919):1332-1335. DOI: 10.1126/science.1168594.
• Ökse AT (1988) Mitteleisenzeitliche Keramik Zentral-Ostanatoliens mit dem Schwerpunkt Karakaya-Staudammgebiet am Euphrat (Berliner Beiträge zum vorderen orient 9), Berlin.
• Özbaşaran M (1992) Doğu ve Güneydoğu Anadolu Kalkolitik Mimarisinde Tülintepe Yerleşmesinin Yeri. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Özdoğan M (1977a) Lower Euphrates Basin 1977 Survey. Lower Euphrate Project Publications I, 2. Istanbul, Middle East. Technical University.
• Özdoğan M (1977b) Aşağı Fırat Havzası 1977 Yüzey Araştırmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi. İstanbul.
• Özdoğan M (2007) Bazı Genellemeler – Öngörüleri, (Eds: M. Özdoğan – N. Başgelen). Anadolu’da Uygarlığın Doğusu ve Avrupa’ya Yayılımı – Türkiye’de Neolitik Dönem – Yeni Kazılar, Yeni Bulgular. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 441-455.
• Özdoğan M (2018) Neolitik Adlamasının Dünden Bu Güne Değişen Tanımı. Azərbaycan Arxeologiyası, 21(1): 12-39 (Xəzər Universiteti Nəşriyyatı DOI: 10.5782/2218-0346.2018.21.1.12)., s.277.
• Özdoğan M (2019) Hammaddeden Ustalara: Tarihöncesi Arkeolojisinde Malzeme, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Rollefson GO (2000) ‘’Synthese: The Late Aceramic Neolithic of the Levant: A Synthesis’’. Paleorient, 15(1): 168-173.
• Schmidt K (1998) Frühneolithische Tempel. Ein Forschungsbericht zum präkeramischen Neolithikum Obermesopotamiens. Mitteilungen der Deutschen Orientgesellschaft, 130: 17-39.
• Schmidt K (2000) Zuerst kam der Tempel, dann die Stadt. Bericht zu den Grabungen am Gürcütepe und am Göbekli Tepe 1996-1999. Istanbuler Mitteilungen, 50: 5-40.
• Schmidt K (2007) Die Steinkreise und die Reliefs des Göbekli Tepe’’, Die aeltesten Monumente der Menschheit. Badisches Landesmuseum Karlsruhe.vor 12000 Jahren in Anatolien: 83-91.
• Schmidt K (2013) Adler und Schlange: “Großilder” des Göbekli Tepe und ihre Rezeption”, Anatolian Metal VI (Hrsg.Ü. Yalçın). Bochum, 145-152.
• Schmidt K (2016) Sie bauten die ersten Tempel: Das rätselhafte Heiligtum am Göbekli Tepe (Deutsch) Gebundene Ausgabe – 21. Januar 2016. CH Beck.
• Serdaroğlu Ü (1969) 1969 Ağın ve Kalaycık Kazıları. Türk Arkeoloji Dergisi, 17(2): 185-210.
• Serdaroğlu Ü (1970) 1968 Ağın ve Kalaycık Kazıları Ön Raporu. 1968 Yaz Çalışmaları, Metin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 1(1): 29-40.
• Serdaroğlu Ü (1971) Ağın ve Kalaycık Kazıları, 1969. Keban Projesi 1969 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 1(2): 23-26.
• Serdaroğlu Ü (1972) Ağın ve Kalaycık Kazıları 1970. Keban Projesi 1970 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 1(3): 7-23.
• Sevin V (1986) Malatya-Elazığ-Bingöl İlleri Yüzey Araştırması, 1985. Araştırma Sonuçları Toplantısı, IV, Ankara: 279-300.
• Sevin V (1988a) İmikuşağı Kazıları, 1986. Kazı Sonuçları Toplantısı, IX-1, Ankara: 299-333.
• Sevin V (1988b) Doğu Anadolu Erken Demir Çağı ve Müşkiler Sorunu, Höyük I, Türk Tarih Kurumu: 51-63(7 Resim).
• Sevin V (1991) The Early Iron Age in the Elazığ Region and the Problem of The Mushkians. Anatolian Studies, 41: 87-97.
• Sevin V (1998) İmikuşağı Kazılarının Işığında Habur Seramiğinin Kuzey Yayılımı, XXXIV. Uluslararası Assiriyoloji Kongresi Bildiriler, Ankara: 383-393.
• Sevinç F (2008) “Hititlerin Anadolu‟da Kurdukları Ekonomik ve Sosyal Sistem”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11-32.
• Sunguroğlu İ (1958) Harput Yollarında C.1. Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Sunguroğlu İ (1959) Harput Yollarında C.2. Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Sunguroğlu İ (1961) Harput Yollarında C3. Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları,İstanbul.
• Sunguroğlu İ (1968) Harput Yollarında C.4. Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Umurtak G (1996) Korucutepe II, 1973-1975 Dönemi Kazılarında Bulunmuş Olan Hitit Çağı Çanak Çömleği, Ankara.
• Umurtak G (1988) Hitit İmparatorluk Çağında İşuva Ülkesi Çanak Çömleği Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Usta S (2018) Uygarlığın Gelişiminde Atın Rolü. Bilim ve Gelecek 6 Eylül 2018.
• Uzun C (2016) 17.Yüzyılda Harput. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi.
• Ünal MA (1989) XVI. Yüzyılda Harput Sancağı. Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara.
• Yalçın HG (2012) Die Karaz Keramik von Tepecik Ostanatolien, İstanbul.
• Yalçın Ü, Yalçın HG (2003) Zur Karaz Keramik von Tepecik Ostanatolien” Archaelogical Essays Honour of Homo Amatus: Güven Arsebük, İstanbul.
• Yalçın Ü, Yalçın HG (2009) Der Hortfund von Tülintepe, Ostanatolien, Der Anschnitt. Anatolien Metal IV. Beiheft 21:101-123.
• Yiğit T (1995) “Tarih Öncesi ve Hitit Döneminde İşuva Bölgesi”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 17(28):233-251.
• Yiğit T (2005) Hurrilere İlişkin Hititçe Çivi Yazılı Belgelerdeki İlk Kayıtlar”. Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(38): 55-69.
• Zeist W, Bakker-Heeres JAH (1975) "Prehistoric and Early Historic Plant Husbandry in the Altınova Plain, Southeastern Turkey",Korucutepe.Vol. I, (Yayl. M.N.van Loon), North-Holland Publishing. Company,Amsterdam, Oxford, New York.
• Zick M (2008) Türkei – Wiege der Zivilisation. Konrad Theiss Verlag, Stuttgart: 167pp. tierfreunde.de (http://www.anadoluuygarliklari.com/anadolu-da-ilk-yerlesimler/arslantepe/).
• https://www.tierfreund.de/die-geschichte-der-hauspferde/