Varoluşsal Sorumluluk Dünya İçinde Olarak Rahmete Dayalı Sorumluluk Etiği

Yıl 2024, Sayı: 43, 1 - 27

Mevlüt Albayrak

Öz

İçinde varoluşumuzu yaşayarak inşa ettiğimiz bu dünyada tüm canlılarla, özellikle de ‘hayvanlarla’, ‘taşlarla’, ‘ormanlarla’, muhtemelen ağaçla ilişkimizi belirleyen bir dünya tanımına sahip miyiz? Dünya nedir? soruna verdiğimiz karşılık, dinsel temelli bir tasavvura dayanıyorsa, bu tasavvur sadece tanrı-doğa-insan ilişkisine göre belirlenmiş bir karşılık mıdır? Şayet böyle bir tanım mevcutsa, ‘aç bırakarak’ ve ‘şiddet uygulayarak’ ölüme terk edilen hayvanlara karşı ilgisiz ve rahmetten yoksun tavrımızın nedeni nedir?
Bu çalışma, bir dünya inşa etme çabası içinde olmanın arkasında yer alan dünya kavrayışını tartışmak istemektedir. Örnek olması açısından Hedegger’in (ö. 1976) Metafiziğin Temel Kavramları adlı derslerinden hareketle, önce dünya nedir? sorusuna kısa bir bakış sergileyecek, akabinde bu sorunun karşılığı İslam düşünce geleneğinden İbn Arabi (ö. 1240), Sadi Şirazi (ö. 1292), Yunus Emre (ö. 1320), M. İkbal (ö. 1938) gibi bazı isimlere referansla özet halinde aranacaktır. Bu dünya nedir? sorusunun önemi, yaşadığımız şimdilerde doğa ve içindekilerle olan ilişkilerimizi belirleyen ilkenin neliği üzerine kısa bir değerlendirme yapmamızla ilgilidir. Sorun her ne kadar hayvanlara “hayvanca” yaklaşımımız olarak belirlense de asıl sorunun insan sorunu olduğuna dikkat çekmektir. Bu çalışmanın ana temasına göre, evren içindeki her bir varlığıyla canlıdır. Bu canlılık ilkesi her bir varlığın ve gerçeklik olarak her bir şeyin birbiriyle olan bağlantısallığını öne çıkarmaktadır. Evrenin canlı olduğu ilkesi bir “akademik” iddia ya da “çıkarım” değil, Tanrı’nın evrendeki yaşam ilkesine dayalı kabuldür. Amacımız sorular sormak, sorular üzerinden yeni sorulara yakınlık oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Alem, Evren, Dünya, Doğa, İnsan ve Hayvan, Maturidi, Heidegger, İbn Arabi, Yunus Emre, Etik

Kaynakça

• Abdülhamit Birışık, “Rahmet” Mad. TDVİA, 2007, 34/419.
• Alfred North Whitehead, Science and the Modern World, New York: The Free Press, 1967.
• Alfred North Whitehead, Process and Reality, New York: The Macmillan Company, 1967.
• Celaleddin-i Rumi, Mesnevi ve Şerhi III, (Şarih. Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul: MEB, 1985.
• David Wood, “Hayvanlar Hakkındaki Hakikat”, (Çev. ), Cogito 80, 2015.
• Ebu Mansur el-Maturidi, Te’vilatü’l-Kur’an Tercümesi, Cilt 5. (Çev. S. Kemal Sandıkçı), İstanbul: Ensar, 2016.
• Georg Hegel, Philosophy of History, (With Prefaces by Charles Hegel and the Translator, J. Sibree, M.A.), Kitchener: Batoche Books. 2001. Henri Bergson, Yaratıcı Tekâmül (Çev. M. Şekip Tunç), İstanbul: Dergah, 2017.
• Henri Bergson, Ahlak ile Dinin İki Kaynağı (Çev. M. Mukadder Yakupoğlu), 2. Baskı, Ankara: Doğu Batı Yay., 2013.
• Immanuel Kant, Critiquae of Practical Reason (Trans. T. K. Abbott), Amherst, New York: Prometheus Books, 1996.
• Immanuel Kant, Lectures on Ethics, Ed., Peter Heath - B. Schneewind, (Trans. Peter Heath), Cambridge University Press, 1997.
• Jon Steward, Hegel’s Interpretation of the Religions of the World: The Logic of the Gods, Oxford University Press, 2018.
• Martin Heidegger, The Fundamental Concepts of Metaphysic, World, Finitude, Solitude, Trans. William McNeill- Nicholas Walker, Indiana University Press 1995.
• Muhammed, İkbal, The Reconstruction of Religious Thought in Islam, ed. M. Saeed Sheikh, Lahore, 1986.
• Muhyiddin İbn Arabi, Fütuhat-ı Mekkiyye I (Çev. Ekrem Demirli), İstanbul: Litera, 2006.
• Mustafa Çağrıcı, Mustafa “Merhamet” Mad. TDVİA, 2004, 29/184-5. Müslim, Sahih-i Müslim ve Tercemesi (Ter. M. Sofuoğlu), İstanbul: İrfan Yay, 1970.
• Oxana Timofeeva, Hayvanların Tarihi, Felsefi Bir Deneme, (Çev. Barış Engin Aksoy), İstanbul: Kolektif.
• Seyid Hüseyin Nasr, “İslam and the Environmental Crisis” İslami Araştırmalar, III., 1990.
• Seyid Hüseyin Nasr, İnsan ve Tabiat (Çev. Nabi Avcı), İstanbul: Ağaç, 1991.
• Süleyman Hayri Bolay, “Alem” mad. TDVİA, 2. Cilt, 1989, s. 357-360.
• Theodro W. Adorno-Max Horkheimer, Aydınlanma Diyalektiği Felsefi Fragmanlar (Çev. Nihat Ünler-Elif Öztarhan Karadoğan), İstanbul: Kabalcı, 2010.
• Yunus Emre Divanı, (Haz. N. Ziya Bakırcıoğlu), İstanbul: Ötüken, 2021.