Taberî Tefsirindeki Kelami Tartışmalarla İlgili Anonim İfadeler II: İnsan Fiilleri ve Ahiret Hayatını İlgilendiren Bazı İhtilaflı Meseleler

Yıl 2023, , 17 - 29, 30.09.2023

Naif Yaşar

https://doi.org/10.31121/tader.1316477

Öz

İslam tarihinin ilk asırları birçok kelami tartışmaya sahne olmuştur. Bu dönemlerde teşekkül eden İslam fırkaları savundukları görüşleri desteklemek için Kur’an metnini ve rivayetleri kullanmışlardır. Dolayısıyla Kur’an metni İslam âlimleri arasında ihtilaflı meselelerde kullanılan bir alana dönüşmüştür. İslam âlimlerinin öncüleri arasında yer alan Muhammed b. Cerîr et-Taberî (ö. 310/923) de ilk üç asır temel kelam tartışmalarını Câmi‘u’l-Beyân ‘an Ta’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı tefsirinde ele almıştır. Taberî genellikle İslam fırkaları arasında cereyan eden kelami tartış-maları arz ederken ilgili görüşlerin ait olduğu kişi veya fırka ismini vermez. İlgili fırka veya şahsiyetlerin özel ismlerini vermek yerine çoğunlukla ‘bazı araştırmacılar’, ‘bazı müfessirler’ gibi anonim ifadeler kullanır. Dolayısıyla bu makalede Taberî’nin anonim ifadeler çerçevesinde göndermede bulunduğu şahıs ve fırkaların özel isimleri temel olarak İslam literarü bağlamında tespit edilmeye çalışılacaktır. Tefsirinde takip ettiği metot gereği Taberî genellikle ele aldığı kelami tartışmalara bağlı rivayetler aktarırken, bazen de tartışılan konularla ilgili herhangi bir rivayet aktarmaz. Bu çalışmada Taberî’nin naklettiği rivayetlerin sadece isnadları verilecek, metinleri birebir verilmeyecektir. Bununla birlikte Taberî’nin ilgili rivayetlere bağlı olarak arz ettiği ve tefsirinde farklı şahıs veya fırka tarafından savunulan her anonim görüş de özet olarak verilecektir. Bu çalışmada Taberî’nin kelami tartışmalara bağlı olarak ele aldığı tüm anonim ifadeler işlenmeyecek, sadece ‘ru’yetullah,’ ‘imanın tanımı,’ ‘hür irade,’ ‘insan fiillerinin yaratılması’ gibi insan fiilleri ve ahiret hayatını ilgilendiren bazı ihtilaflı meseleler arz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, et-Taberî, Câmi‘u’l-Beyân, Fırkalar, Kelam

Anonymous Expressions Regarding the Theological Debates in the Commentary of al-Ṭabarī II: Some Controversial Issues Regarding the Acts of Human and the Hereafter Life

Öz

The first centuries of Islamic history have witnessed many theological debates. The sectarian groups of that time have used the Qur’ānic text and the traditions in order to support their ideas. Therefore the Qur’ānic text became a field of controversial debates among the theologians of Islam. Being among the forerunner savants of Islam, Muḥammad b. Jarīr al-Ṭabarī (d. 310/923), also handled the main theological debates of the first three centuries of Islam in his commentary called Jāmiʽ al-Bayān ʽan Taʼwīl Āy al-Qurʼān. al-Ṭabarī, mostly, presents the theological deba-tes among the Islamic sectarian groups without mentioning the proper names of the persons or the sects to whom the related theological views belong to. He usually uses anonymous expressi-ons such as ‘some researchers’, ‘some exegetes’, and so on instead of giving proper names of the sectarian groups or the personalities. Therefore, in this article, the proper names of personali-ties and sectarian groups alluded to by al-Ṭabarī under anonymous expressions will be brought to light relying mainly on the Islamic literature. As a common method of his commentary al-Ṭabarī, mostly transmits traditions related to the theological debates he deals with, nevertheless he sometimes does not supply any tradition regarding the disputed theological topics. In this study, only the isnāds of the traditions quoted by al-Ṭabarī will be provided, whereas every supported view will be briefly summarised. Here we will not handle all the anonymous expressions related to the theological debates, but we will sum up some controversial theological issues regarding the acts of human and the hereafter life such as beatific vision, the definition of faith, free will, the creation of human acts, and so on.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, al-Ṭabarī, Jāmiʽ al-Bayān, Islamic Sects, Islamic Theology

Kaynakça

• Abū Ḥanīfa, al-Nuʽmān b. Thābit, Sharḥ kitāb al-fiqh al-akbar. ed. ʽAlī al-Qārī. Beirut: Dār al-Kutub al-ʽIlmiyya, 2007.
• Akhfash al-Awsaṭ, Abū al-Ḥasan Saʽīd b. Masʽada. Maʽānī al-Qurʼān. ed. ʽAbd al-Amīr Muḥammad Amīn al-Ward. 2 vols. Beirut: Ālam al-Kutub, 1985.
• Asad, Muhammad. The Message of the Qur’an. İstanbul: İşaret Yayınları, 2006.
• Ashʽarī, Abū al-Ḥasan ʽAlī b. Ismāʽīl. Risāla ilā Ahl al-Thaghr. ed. ʽAbd Allāh Shākir Muḥammad al-Junaidī. Medina: Maktaba al-ʽUlūm wa al-Ḥikam, 2002.
• Ashʽarī, Abū al-Ḥasan ʽAlī b. Ismāʽīl. Maqālāt al-Islāmiyyīn wa ikhtilāf al-muṣallīn. ed. Naʽīm Zarzūr. 2 vols. Beirut: Maktaba al-ʽAṣriyya, 2009.
• Khayyāṭ, Abū Ḥusain ʽAbd al-Raḥīm Muḥammad b. ʽUthmān. al-Intiṣār wa al-radd ʽalā Ibn al-Rāwandī al-mulḥīd. ed. Doktor Nībarj. Beirut: Maktaba al-Dār al-ʽArabiyya, 1993.
• Ibn Abī Yaʽlā, Abū al-Husain Muḥammed. Ṭabaqāt al-Ḥanābila. ed. ʽAbd al-Raḥmān b. Sula-imān al-ʽUthaimīn. 3 vols. Riyadh: al-Amāna al-ʽĀmma li al-Iḥtifāl, 1999.
• Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr. Jāmiʽ al-bayān ʽan taʼwīli āy al-Qurʼān. ed. Khalīl al-Mais. 15 vols. Beirut: Dār al-Fikr, 2005.
• Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr. al-Tabṣīr fī maʽālim al-dīn. ed. ʽAlī b. ʽAbd al-ʽAzīz b. ʽAlī al-Shibl. Riyadh: Dār al-ʽᾹṣima, 1996.
• Ṭaḥāwī, Abū Jaʽfer. al-ʽAqīda al-Ṭaḥāwiyya. Beirut: Dār al-Bayāriq, 2001.
• Watt, William Montgomery, The Formative Period of Islamic Thought. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1973.
• Yāqūt, Abū ʽAbd Allāh al-Ḥamawī. Muʽjamu al-udabāʼ: irshād al-arīb ilā maʽrifa al-adīb. ed. Iḥsān ʽAbbās. 7 vols. Beirut: Dār al-Gharb al-Islām, 1993.