The Possibility of Grounding the Thought that the Ka'ba is the First Temple on Earth Based on the Qurʾān

Yıl 2023, , 436 - 465, 30.10.2023

Yusuf Ağkuş

https://doi.org/10.31121/tader.1326022

Öz

In this study, the possibility of basing the idea that the Kaʿbah was the first temple of the earth from the Qurʾān has been investigated. Although not about the sanctity of the Kaʿbah, it is seen that there is a disagreement among Muslims about when and by whom it was built. In this regard, some scholars, even the vast majority of scholars, defend the idea that the Kaʿbah is the first temple on earth, while others argue that the Kaʿbah was built by Abraham in the time of Abraham. It is not possible for a Muslim who argues that the idea that “the Kaʿbah is the first temple built on earth” is based on the Qurʾān, to accept the idea that there could be any temple built before the Kaʿbah. Therefore, based on the conclusion to be reached as a result of the study, it will be answered whether expressing such a thought would be objectionable in terms of the science of tafsīr. In the issue of when the Kaʿbah was built, the reference is mostly to the Sūrat al-Baqara 2/127, Sūrat Āl-Imrān 96, Sūrat Ibrāhīm 14/37, Sūrat al-Hajj 22/26, verses 29 and 33. However, the discussion is mostly based on the 96th verse of Sūrat Āl-‘Imrān. However, since the literal reading of the verse seems to indicate a temporal priority in the absolute sense, this verse was first analysed in detail and then the other verses were analysed. Since the narrations about when the Ka'bah was built are of vital importance for the understanding of the verse we will examine, these narrations have been analysed first. With the documentation study, it was tried to convey how the relevant verse was understood in the tafsīr corpus and to analyze it as much as possible. Considering the related narrations, knowledge of the reason for its descent, context, philological explanations, and different interpretations of the commentators on the subject, it is possible to say that the verse in question emphasizes the priority and superiority of the Kaʿbah over Bayt al-Maqdis, but it is not possible to say that the verse definitely indicates that “the Kaʿbah was the first temple built on earth”. In conclusion, considering the verses and related narrations, it can be said that it is not a problem in terms of the science of tafsīr to say that there may have been various temples built before the Ka'bah.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, Kaʿba, Bayt al-Maqdis, Temple, Sanctuary.

Yeryüzünün İlk Mabedinin Kâbe Olduğu Düşüncesini Kur'an'dan Temellendirebilme İmkânı

Öz

Bu çalışmada Kâbe’nin yeryüzünün ilk mabedi olduğu düşüncesini Kur’an’dan temellendirebilme imkânı araştırılmıştır. Kâbe’nin kutsiyeti hakkında olmasa da ne zaman ve kim tarafından yapıldığı hususunda Müslümanlar arasında bir ihtilafın olduğu görülmektedir. Bu konuda âlimlerin bir kısmı hatta büyük çoğunluğu Kâbe’nin yeryüzünün ilk mabedi olduğu düşüncesini savunurken, bir kısmı da Kâbe’nin Hz. İbrahim zamanında, Hz. İbrahim tarafından yapıldığını savunmaktadır. “Kâbe’nin yeryüzünde yapılmış ilk mabet” olduğu fikrinin Kur’an’a dayandığını savunan bir Müslümanın Kâbe’den önce yapılmış herhangi bir mabedin olabileceği fikrini tasvip etmesi mümkün değildir. Dolayısıyla çalışma neticesinde ulaşılacak sonuca binaen böyle bir düşünceyi dillendirmenin tefsir ilmi açısından mahzurlu olup olmayacağı cevap bulmuş olacaktır. Kâbe’nin ne zaman yapıldığı meselesinde daha çok Bakara Suresi 2/127, Âl-i İmrân Suresi 96, İbrâhîm Suresi 14/37, Hac Suresi 22/26, 29 ve 33. ayetler referans alınmaktadır. Ancak tartışma daha çok Âl-i İmrân Suresi’nin 96. ayeti üzerinden sürdürülmektedir. Bununla birlikte literal okuma yapıldığında ayetin zahirinin daha çok mutlak anlamda zamansal bir öncelliğe işaret ettiği görüldüğünden çalışmada önce ayrıntılı bir şekilde bu ayet daha sonra da diğer ayetler incelenmiştir. Kâbe’nin ne zaman yapıldığıyla ilgili nakledilen rivayetler inceleyeceğimiz ayetin anlaşılmasında hayati öneme sahip olmaları nedeniyle öncelikle bu rivayetler tahlil edilmeye çalışılmıştır. Yapılan dokümantasyon çalışmasıyla da ilgili ayetin tefsir külliyatında nasıl anlaşıldığı aktarılmaya ve olabildiğince analiz edilmeye çalışılmıştır. Konuyla ilgili rivayetler, sebeb-i nüzul bilgisi, bağlam, filolojik izahlar, müfessirlerin konuyla ilgili farklı yorumları göz önünde bulundurulduğunda söz konusu ayette Kâbe’nin Beyt-i Makdis’ten önceliğine ve üstünlüğüne vurgu yapıldığını söylemek mümkünken, ayetin kesin olarak “yeryüzünde yapılan ilk mabedin Kâbe olduğuna” işaret ettiğini söylemek mümkün değildir. Netice itibariyle konumuz olan ayetler ve ilgili rivayetler göz önünde bulundurulduğunda Kâbe’den önce yapılmış çeşitli mabetlerin olabileceğini dillendirmenin tefsir ilmi açısından sorun teşkil etmeyeceği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Kâbe, Beyt-i Makdis, Tapınak, Mâbed.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atıyye. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1989.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. ʿUmdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Balcı, İsrafil. “İslam’ın İlk Kıblesinin el-Mescidü’l-Aksa Olduğu İddialarınnı Kritiği ve Kıble Değişikliğinin Tarihsel Arka Planı”. İslam Araştırmaları Dergisi 28 (2012), 85-116.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yay., 2004.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ’. Me‘âlimü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru’t-Taybe, 1989.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Delâʾilü’n-nübüvve ve maʿrifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîʿa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Câmi‘ li-şu‘abi’l-îmân. thk. Abdulalî Abdulhamîd Hâmid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. thk. Hallâk Muham-med Subhi Hasan - Etraş Muhammed Ahmed el-. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422. Can, Yılmaz. “Kâbe”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1993), 67-91.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Çıtır, Aslan. “Kur’ân Perspektifinde Kıblenin Birliğine İlişkin Analizler”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 13 (2021), 21-56.
• Dâmegânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. el-Vucûh ve’n-nezâʾir li elfāzi Kitâbillehi’l-ʿAzîz. thk. Arabî Abdülhamîd Ali. Kahire: Vizâratu’l-Evkâf, 1995.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ. Riyad: Mektebetu’r-Riyâdi’l-Hadîse, t.y.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Silsiletü’l-ehâdîssi’z-zaʿîfe ve’l-mevzûʿa ve eseruhe’s-seyyiʾi fi’l-ümme. 14 Cilt. el-Memleketü’l-‘Arabiyyetü’s-Su‘ûdiyye: Dâru’l-Meârif, 1992.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-Luga. Kahire: el-Muʾessesetu’l-Mısriyyeti’l-ʿAmme li’t-Teʾlîf ve’l-Enbâʾ ve’n-Neşr, 1964.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh. Ahbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âsâr. thk. Rüşdî es-Sâlih Mülahhas. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1983.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Kurʾân. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub, 1983. Güç, Ahmet. “Dinlerde Kıble Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2002), 1-30.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh el-. el-Müstedrek ʿale’s-sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Abdulhamîd Hindavî. Bey-rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Aʿlâmü’l-hadîs. thk. Muhammed b. Sa’d. Mek-ke: Câmiʻatü Ümmi’l-Kurâ, 1988.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. er-Rahâle el-Fârûk vd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 1428/2007.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Şirketü Dâri’l-Erkâm, 1416.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheretü’l-luga. thk. Remzî Munîr Ba’lebekî. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-’Azîz. thk. Ebu Abdullah Hüseyin b. Ukkaşe - Muhamme b. Mustafa el-Kenz. Kahire: el-Fârûk el-Hadîse, 2002.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed. Sîretü İbn İshak. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi hayri’l-ʿibâd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Mu-hammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, Mektebetü’l-Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Turâs, 1421-2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaûd vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillâh el-Meâfirî. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Muham-med Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1404/1984.
• Karaman vd., Hayreddin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkan-lığı Yayınları, 2006.
• Kâsımî, Muhammed Cemaleddîn b. Muhammed. Mehâsinü’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî. Mısır: Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323.
• Kılıç, Sadık. “Kâbe’deki Sembolizm Üzerine Bir Deneme”. İslâmî Araştırmalar 1/5 (1987), 62-69.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf. el-Kevâkibü’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1981.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. ed. Bekir Topaloğlu. thk. Farklı Muhakkikler. 17 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid b. Abdülmak-sud. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts. Mehmed Vehbi, Konyalı. Büyük Kur’an Tefsîri (Hülâsatü’l-Beyân). İstanbul: Üçdal Neşriyat, ts.
• Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1982.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen el-Ezdî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mah-mud Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1423-2002.
• Mustafavî, Hasen. et-Tahkîk fî Kelimâti’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdil-bâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nebîl b. Mansûr, Ebu Huzeyfe. Enîsü’s-sârî fî tahrîci ve tahkîki’l-ehâdîsi’l-letî zekerahâ’l-Hâfızu İbnü Haceri’l-‘Askalânî fî fethu’l-bârî. Beyrut: Müessesetü’s-Semâha, 2005.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14/386-389. TDV Yayınları, 1996.
• Özek vd., Ali. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1993.
• Özel, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 365-368. Ankara: TDV Ya-yınları, 2022.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed er-. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, t.y.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed er-. Tefsîrü’r-Râgıb el-İsfahânî. thk. Âdil b. Alî eş-Şiddî. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2003.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-hakîm (Tefsîru’l-menâr). Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Mu-hammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf. ʿUmdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fî’t-tefsîri bi’lme’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezu Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
• Şimşek, Osman. Kabe tarihi (Başlangıçtan Abbasi Devleti`nin sonuna kadar). Diyarbakır: Dic-le Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr-. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 1422/2001.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Sahîhu ve Zaîfu Tarîhu’t-Taberî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2007.
• Temir, Hakan. “Kutsalın Tezahürü ve Mekânın Etkisi Bakımından İslam Öncesi Arap Yarıma-dasındaki Kâbe/Beytler?” Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2021), 120-149.
• Ünal, Sadettin. “Kâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/14-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed. Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemâl Besyûnî Zağlûl. Bey-rut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed. et-Tefsîru’l-basît. Riyad: Silsiletü’r-Rasâili’l-Câmiiyye, 1430.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Yay., 1979.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Mühezzeb fî ihtisâri’s-süneni’l-kebîr. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Dâru’l-Vatan li’n-Neşr, 2001.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1418/1998.
• Zeyd b. Ali, Ebü’l-Hüseyn. Tefsîru garîbi’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Muhammed Yusûfu’d-dîn. 1 Cilt. Haydarâbâd: K S Lalta Printing Press, 2001.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi – Yeni Yaşam Yayınları, 2008.