انعكاسات أسطورة جبل الكاف في التفسير

Yıl 2024, , 478 - 497, 30.10.2024

Hüseyin Zamur

https://doi.org/10.31121/tader.1527169

Öz

تعتبر الجبال مقدسة في العديد من المعتقدات لأسباب مختلفة. يمكن القول أن السبب وراء هذا الاعتقاد في العديد من الثقافات كون الجبال أماكن مهيبة ويصعب الوصول إليها. لقد كان للجبال أهمية كبيرة في الأديان السماوية باعتبارها أماكن لجأ إليها الأنبياء وتلقوا فيها الوحي. أما جبل قاف فهو قد استفاد من هذه القدسية للجبال، لكن من جهة أخرى وبسبب عدم إمكانية الوصول إليه وعدم معرفته انتشرت الروايات حول جبل قاف على نطاق واسع خاصة في الثقافات الشرقية والشرق أوسطية. وقد شاعت هذه الروايات أيضًا من قبل بعض علماء المسلمين وتم تفسير بعض الآيات من خلال هذه الروايات. وفي نهاية المطاف، أدى تفسير النصوص المقدسة من خلال هذه الروايات في بعض التفاسير إلى إعادة بناء المعنى لبعض الآيات في النصوص المقدسة. إلا أن هذا البناء الذي لا يستند إلى أسس متينة أدى إلى إساءة فهم الآيات وقبول الروايات على أنها صحيحة عند من يقرأ هذه التفاسير. ولهذا السبب، فقد تمت الاستفادة في هذه الدراسة من العديد من مصادر التفسير في جبل قاف، والرجوع إلى آراء المفسرين في هذا الموضوع. كما نوقشت علاقة هذه الروايات بالآيات موضوع البحث، ونوقشت علاقة هذه الروايات بالآيات محل البحث، وتم تقييم مدى صحة الروايات، وما إذا كانت المعلومات الواردة في الروايات مخالفة للواقع التاريخي والعلمي. وقد لوحظ أنه بالمقارنة مع التفسير الروائي والتفسير الصوفي، فإن الروايات المتعلقة بجبل كاف قد تم تناولها بحذر أكبر في التفسير بالروايات في التفسير بالمأثور، وقد تم رفض هذه الروايات في العصر الحديث. ومع ذلك، وبصرف النظر عن صحة الروايات، فإن الروايات مهمة للغاية من حيث الكشف عن الفهم الكوني للفترة.

Kafdağı Mitosu'nun Tefsirdeki Yansımaları

Öz

Dağların ihtişamlı ve ulaşılması zor olan yerler olması onların birçok kültürde kutsal sayılmasına neden olduğu düşünülebilir. Bu nedenle dağlar birçok inançta birbirinden farklı sebepler nedeniyle kutsal sayılmıştır. Dağlar, semavî dinlerde peygamberlerin sığındığı, vahiy aldığı yerler hasebiyle büyük bir önem arz etmiştir. Kafdağı ise dağların bu kutsallığından nasiplenmiş ancak ulaşılmazlığı ve bilinmezliği temsil eden bir dağ olarak karşımıza çıkmıştır. Kafdağı’yla ilgili anlatılar özellikle Doğu ve Ortadoğu kültürlerinde yaygınlık kazanmıştır. Bu anlatılar bazı İslam âlimleri tarafından da rağbet görmüş ve kimi tefsirlerde bazı âyetler bu anlatılar üzerinden yorumlanmıştır. Nihayetinde kimi tefsirlerde kutsal metinlerin bu anlatılar üzerinden yorumlanması kutsal metinlerdeki kimi âyetler açısından yeniden bir anlam inşasına neden olmuştur. Oysaki sağlam temellere dayanmayan bu inşa beraberinde âyetlerin yanlış anlaşılmasına ve bu tefsirleri okuyanlar tarafından rivâyetlerin sahih kabul edilmesine sebebiyet vermiştir. Bu nedenle çalışmada Kafdağı hakkındaki birçok tefsir kaynağından istifade edilerek konu hakkında rivâyetler serdedilmiş müfessirlerin bu konudaki görüşlerine başvurulmuştur. Ayrıca bu rivâyetlerin söz konusu âyetler ile olan münasebetleri tartışılmış, rivâyetlerin sıhhati ve rivayetlerdeki bilgilerin tarihi ve bilimsel gerçekliğe aykırı olup olmadıkları değerlendirilmiştir. Rivâyet ve tasavvufî tefsirlere nazaran dirayet tefsirlerinde Kafdağı hakkında aktarılan rivâyetlere daha ihtiyatlı yaklaşıldığı ve modern dönemde bu rivâyetlerin reddedildiği görülmüştür. Ancak aktarılan rivâyetlerin sıhhati bir tarafa rivâyetler, dönemin kozmolojik anlayışı ortaya koyması açısından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Âyet, Rivâyet, Kafdağı, Mit

Reflections of The Myth of Mount Kaf in Tafsir

Öz

The fact that mountains are majestic and hard-to-reach places can be thought to be the reason why they are considered sacred in many cultures. For this reason, mountains have been considered sacred in many beliefs for different reasons. Mountains have been of great importance in celestial religions as places where prophets took refuge and received revelation. Kafdağı, on the other hand, is a mountain that has benefited from this sacredness of mountains but represents inaccessibility and unknowability. Narratives about Kafdağı have become widespread especially in Eastern and Middle Eastern cultures. These narratives were also popularized by some Islamic scholars and some verses were interpreted through these narratives in some tafsirs. In the end, the interpretation of sacred texts through these narratives in some exegesis has led to a reconstruction of meaning for some verses in sacred texts. However, this construction, which is not based on solid foundations, has caused the verses to be mi-sunderstood and the narrations to be accepted as authentic by those who read these commentaries. For this reason, this study utilizes many sources of exegesis on the Kafdagdag, and the opinions of the commentators on this subject have been consulted. In addition, the relations of these narrations with the verses in question are discussed, and the authenticity of the narrations and whether the information in the narrations is contrary to historical and scientific reality are evaluated. Compared to narrative and Sufi exegesis, it has been observed that the narrations about Kafdag were approached more cautiously in dirayat exegesis and these narrations were rejected in the modern period. However, aside from the authenticity of the narrations, the narrations are very important in terms of revealing the cosmological understanding of the period.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Verse, Narration, Mount Kaf

Kaynakça

• Âlûsî, Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd. Rûhu’l-meʻânî, fî tefsîri’l-Kur’âni’l-ʻAzîm ve’s-sebʻil’m-mesânî. thk. Ali Abdulbârî Atiyye. 16 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2014.
• Ayyâşî, Muhammed b. Mes‘ûd. et-Tefsîrü’l-Ayyâşî. thk. Hâşim er-Resûlî. 2 Cilt. Beyrût: Muessesetu’l-A’lamî, li’l-Metbû’e, 1991.
• Baş, Mustafa. “Dinlerde ve Geleneksel Türk İnanışlarında Dağ Kültü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2013), 165-179.
• Bursevî, İsmâil b. Mustafa el-Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrût, Dârü'l-Fikr, ts.
• Dede, Mehmet Fatih. Kur’an’ın İbâzî Yorumu (Teysiru’t-Tefsir Örneği). Ankara: İlahiyat Yayınları, 2023.
• Demirci, Kürşat. “Kafdağı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/144-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîrü’l-hadîs. 10 Cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabî, 1963.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed el-Cemîl. 11 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• Eğiter, Adil. “Kafdağı Mitolojisi”. Tarih Mecmuası 5 (1970), 85-87.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. haz. Asım Cüneyd Köksal - Murat Kaya. 5 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2023.
• Erdoğru, Betül Sena. Klasik Türk Şiirinde Kafdağı ve Hümâ. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2023.
• Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali en-Neccâr- Ahmed Yusuf en-Necâtî. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-‘Âmme, 1980.
• Hammûş, Mekkî b. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye. 13 Cilt. Şârika: Câmî‘etu’ş-Şârike, 2008.
• Itfiyyiş, Muhammed b. Yusuf. Teysiru’t-Tefsir. 17 Cilt. Cezâyir: Dâru’t-Tevfîkiyye li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2011.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. Tefsîru İbn Arabî. thk. Samîr Mustaff Rabbâb. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 2001.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrarü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Muhammed Abdüsselâm Abdü'ş-Şâfî. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. el-Menâru’l-munîf. thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. Dâru ‘Âsime, 1996.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsuddîn 9 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Mehdî Abdürrezzâk. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘Arabî, 2002. Kâsimî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd. Mehâsinü’t-te’vîl. thk.Muhammed Bâsil ‘Uyûnu's-Sûd. 9 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997. Kummî, Ali b. İbrâhîm b. Hâşim. Tefsîru’l-Kummî. thk. Tayyib Mûsevî el-Cezâirî. 2 CiltKum: Dâru’l-Kitâb, 1967. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. Câmiʻu ahkâmi’l-Kur’ân, ve’l-mubînu limâ tedemmene mine’s-sünneti ve âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî- İbrahim İtfiyyiş. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütü1bi’l-‘Misriyye, 1964.
• Maʻrife, Muhammed Hâdî. et-Tefsîr ve’l-mufessîrûn fî sevbihi’l-keşîb. 2 Cilt. Meşhed: el-Câmiʻetu’r-Ravdiyye li’l-ʻUlûmi’l-İslâmî, 2011.
• Makdisî, Ebû Nasr Mutahhar b. Tâhir. el-Bedu ve’t-târîh. 6 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts. Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu ehli’s-Sünne. thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nuketu ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Meybüdî, Ebü’l-Fazl Reşîdüddin Ahmed b. Ebû Saîd. Keşfü’l-esrâr ve ʿuddetü’l-ebrâr. 10 Cilt. Tahran: Emîr Kebîr, ts.
• Mukatil, İbn Süleyman. Tefsîru Mukâtil. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte, 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 2003.
• Öz, Ruhullah. Fahreddîn e-Râzî’nin Perspektifinden Antropomorfizm ve Tenzih. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Öz, Ruhullah. “Fahreddin er-Razî’nin Tanrı Tasavvurunu Üzerine İnşa Ettiği Yedi Öncül”. Şırnak Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 10/22 (2019), 230-249.
• Öz, Ruhullah. Tanrı’nın Kimliği: Semâvi Kitapların Betimledikleri Tanrı Tipolojileri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2023.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-ğayb. thk. Mektebu Tahkîki Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî. 6 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 2000.
• Râzî, Ebü’l-Futûh, Hüseyin b. Ali. Ravdu’l-cinân ve rûhu’l-cenân. 20 Cilt. Meşhed: Bunyâdi pejuheşhayi İslâmî, 1987. Rızâ, Reşîd. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm. 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-‘Âmme, 1990.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Keşfu ve’l-beyân. thk. Ebu Muhammed İbn ‘Âşûr. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 2001.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsiru Ebi’l-Leys. thk. Ömer el-Umrevî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1993.
• Seyyid Kutub, Seyyid b. Kutub b. İbrâhîm b. Hüseyn. Fî Zilâli’l-Kur’ân. 6 Cilt. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru İbni Kesîr, 1993. Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kurân. 20 Cilt. Beyrût: Muessetü’l-A‘lemî, 1971.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. et-Tefsîru’l-kebîr. 6 Cilt. İrbid: Dârü’l-Kitabi’s-Sekâfî, 2007.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi‘ü’l-beyân ‘an tevîli âyi’l-Kur’ân,. 30 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1992.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn (Emînü’l-İslâm) el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecmau’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Fadlullâh el-Yezdî et-Tabâtabâî- Hâşim er-Resûlî. 10 Cilt. Tahran: Nâsir Hasru, 1993.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Tûrâsi’l-Arabî, ts.
• Tüzel, Ahmet. “Türk Halk Hikâyelerinde Kâf Dağı Motifi Üzerine Bir İnceleme”. TÜRKBİTİG Kültür Araştırmaları Dergisi 2/2 (2022), 128-136.
• Yıldız, Mustafa. “Tâhir b. Âşûr‟un et-Tahrîr ve‟t-Tenvîr İsimli Tefsirinde Klasik İsrâiliyata Yaklaşımlar”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 6/1 (2022), 50-77.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘uyunu’l-ekâvil fî vucûhi’t-te’vîl. tsh. Mustafa Hüseyin Ahmed. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1987.
• Diyanet Vakfı Meali. Erişim 06 Ağustos 2024. kuranmeali.com
• Kitab-ı Mukaddes. Erişim 06 Ağustos 2024. kutsalkitap.info.tr
• Wikipedia. “Fuji Dağı”. Erişim 06 Ocak 2023. Fuji Dağı - Vikipedi (wikipedia.org)
• Wikipedia. “Emei Dağı”. Erişim 06 Ocak 2023. Emei Dağı - Vikipedi (wikipedia.org)
• Wikipedia. “Meru Dağı”. Erişim 06 Ocak 2023. Meru Dağı - Vikipedi (wikipedia.org)
• Wikipedia. “Olimpos Dağı”. Erişim 06 Ocak 2023. Olimpos Dağı - Vikipedi (wikipedia.org)
• Wikipedia. “Elburz Dağı”. Erişim 29 Ağustos 2024. Elbruz Dağı - Vikipedi (wikipedia.org)