Kur’ân’ı Tanımlamanın Keyfiyeti: Kur’ân Tanımlarının Tarihsel Serencamı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2018, , 100 - 140, 20.04.2018

Nihat Uzun

https://doi.org/10.31121/tader.409767

Cited By: 2

Öz

Kur’ân’ın
tanımlanmasının tarihsel serüveni incelenirken bu eylemi bizzat Kur’ân’ın
kendisiyle başlatmak isabetli olacaktır. Zira Kur’ân birçok âyette kendisinin
ne olduğundan ve ne amaçla gönderildiğinden bahseder. Onun bu ifadeleri birer
tanımlama kabul edilebilir. Diğer yandan nüzul tarihinden itibaren
Müslümanların da bir şekilde Kur’ân’ı tanımlama çabası içinde oldukları
görülmektedir. Rasulullah ve ashabının Kur’ân’ı tanımlamaları daha ziyade onun
faziletlerini ve indiriliş gayesini belirtmek şeklinde olmuştur. Sonraki
asırlarda fıkıh usulü ve kelam ilimleri, klasik mantıktaki tanımlama metodundan
da yardım alarak Kur’ân’ı tanımlamışlardır. Özellikle fıkıh usulünün yaptığı
tanım/tanımlar müslümanlar arasında yaygınlık kazanmıştır. Çağdaş dönemde yapılan
tanımlar ise öncesiyle hem benzeşmekte hem de ciddi farklılıklar arz
etmektedir. Ulemanın yaptığı Kur’ân tanımlarında onların durdukları yerin ve
Kur’ân tasavvurlarının yansımalarını görmek mümkündür. 

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, tanımlama, Kur’ân tarihi, fıkıh usulü

Modality of Defining the Qur’an: A Review on The Historical Adventure of Definitions of The Qur’an

Öz

While examining the historical adventure of defining the Qur'an, it will be appropriate to start this action by the Qur'an itself. Because, in many verses, the Qur'an speaks of what it is and what it is sent for. These expressions of The Qur’an can be accepted as definitions. On the other hand, it is seen that Muslims have somehow been trying to define the Qur'an from the date of the revelation. The definitions of The Prophet (pbuh) and his companions for the Qur'an have been more in the form of expressing it’s virtues and purposes of sending. In the following centuries, usul al-fiqh and kalam have defined the Qur'an with help from the method of definition in classical logic. Especially the definitions made by usul al-fiqh have become widespread among muslims. The definitions made in the contemporary period are both similar to the previous ones and show serious differences. It is possible to see in the Qur'an definitions made by scholars where they stand and the reflections of their Qur'anic perceptions.

Anahtar Kelimeler

The Qur’an, definition, history of The Qur’an, usul al-fiqh, kalam

Kaynakça

• Acem, Refîk, “el-Kur’ân”, Mevsû’atu Mustalahâti’t-Tasavvufi’l-İslâmî, Mektebetü Lübnân Nâşirûn, Beyrut, 1999.Akpınar, Ali, Kur’ân Niçin ve Nasıl Okunmalı, Kitap Dünyası, İstanbul, 2012.Akpınar, Ömer Faruk, “Fezailü’l-Kur’ân Edebiyatı”, İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 2011, cilt: IX, sayı: 17, s. 177-194.Albayrak, Halis, “Kur’ân’ı Anlamak” - “Kur’ân’ın Ne Olduğunu Anlamak”, I. Kur’ân Haftası Kur’ân Sempozyumu, 03-05 Şubat 1995, 1995.Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud b. Abdullah el-Hüseynî, Rûhu’l-Me’ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, thk. Ali Abdülbârî Atiyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1415/1994. Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyyidüddîn Ali b. Ebû Ali b. Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, thk. Abdürrezzâk Afîfî, el-Mektebü’l-İslamî, Beyrut, tsz.Benli, Abdullah, “Kur’ân Tanımındaki Unsurların Tahlili”, Bilimname, XVIII, 2010/1, 21-37. Birışık, Abdülhamit, “Kur’ân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/kuran#1 (31.01.2018). Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî (el-Câmi’u’l-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar), thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tavki’n-Necât, Beyrut, 1422/2001.Cebecioğlu, Ethem, “Kur’ân”, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul, 2005.Cemel, Hasan İzzeddîn b. Hüseyin b. Abdülfettâh Ahmed, Mu’cem ve Tefsîr Lugavî li Kelimâti’l-Kur’ân, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, Mısır, 2003-2008. Cürcânî, eş-Şerîf Ali b. Muhammed b. Ali ez-Zeyn, Kitâbü’t-Ta’rîfât, thk. Komisyon, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1403/1983.Cüveynî, İmâmü'l-Harameyn Ebu’l-Me’âlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf, el-İrşâd ilâ Kavâtı’i’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd, thk. Ahmed Abdürrahîm es-Sâyih-Tevfîk Ali Vehbe, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, Kahire, 2009.Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah Abdurrahman b. el-Fadl b. Behram b. Abdussamed, Sünenü’d-Dârimî, thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî, Dâru’l-Muğnî li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, Suudi Arabistan, 1412/2000.Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. İsâ, Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh, thk. Halil Muhyiddin el-Meys, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2001.Dirâz, Muhammed Abdullah, en-Nebeü’l-Azîm Nazarât Cedîde fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Kalem, Kuveyt, 1426/2005. Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit b. Zutâ, el-Fıkhu’l-Ekber, Mektebetü’l-Furkân, Birleşik Arap Emirlikleri, 1419/1999. Ebû Sim, Muhammed el-Hüseyin, “Nûrun mine’l-Kur’ân fî Tarîki’d-Da’ve ve’d-Du’ât”, Da’veti’l-Hak Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 88, Mekke, 1409/1989.Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed b. Süveylim, el-Medhal li Dirâseti’l-Kur’âni’l-Kerîm, Mektebetü’s-Sünne, Kahire, 1423/2003. Ebû Ubeyde Ma’mer b. Müsennâ et-Teymî, Mecâzu’l-Kur’ân, nşr. Muhammed Fuâd Sezgin, Mektebetü’l-Hancî, Mısır 1381/1961. Elik, Hasan-Coşkun, Muhammed, Tevhit Mesajı Özlü Kur’ân Tefsiri, İFAV Yayınları, İstanbul, 2015.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Müstasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, thk. Muhammed b. Süleyman el-Eşkar, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1417/1997. ----------, el-İktisâd fi’l-İ’tikâd, hz. Abdullah Muhammed el-Halîlî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2004.Gördük, Yunus Emre, Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir, İnsan Yayınları, İstanbul, 2012.Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi’ Muhammed, el-Müstedrak ‘ale’s-Sahîhayn, thk. Mustafa Abdülkâhir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1411/1990. Hakim, Su’âd, “el-Kur’ân”, el-Mu’cemu’s-Sûfî, Dâru Nedra, Beyrut, 1401/1981.Itr, Nûruddîn, Ulûmu’l-Kur’âni’l-Kerîm, Matbaatü’s-Sabâh, Dımaşk, 1414/1993.İbn Ebi’l-İz, Sadruddîn Muhammed b. Alâuddîn Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, thk. Şuayb el-Arnaûd-Abdullah b. el-Muhsin et-Türkî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1417/1997.İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa’îd b. Hazm el-Endelusî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, Mektebetü’l-Hancî, Kahire, tsz.İbn Kâsım, Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım el-Âsımî el-Kahtânî el-Hanbelî en-Necdî, Hâşiyetü Mukaddimeti’t-Tefsîr, neşr y.y., 1410/1990.İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Kudâme el-Makdisî, Ravzatu’n-Nâzır ve Cünnetü’l-Münâzır, Câmi’atü’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd, Riyad, 1399/1979. İbn Melek, Muhammed b. İzzeddin Abdüllatif b. Abdülaziz b. Emineddin b. Firişte, Şerhu Menâri’l-Envâr fî Usûli’l-Fıkh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1308/1891. İbn Teymiyye, Takıyyüddîn, “Zahir ve Batın İlmine Dair Bir Risâle: Takıyyüddîn İbn Teymiyye”, Çeviren ve notlar ekleyen: Mustafa Öztürk, Ali Bolat, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2001, C. II, sy. 6, s. 265-302.İbnü’l-Lihâm, Alâüddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Abbâs el-Ba’lî, el-Muhtasar fî Usûli’l-Fıkh ‘alâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Muhammed Mazhar Beka, Câmi’atü’l-Melik Abdül’l-Azîz, Mekke, tsz. İsfahânî, Ebu’s-Senâ Şemsüddîn Mahmûd b. Abdurrahmân b. Ahmed b. Muhammed, Beyânü’l-Muhtasar Şerhu Muhtasari İbn Hâcib, thk. Muhammed Mazhar Beka, Dâru’l-Medenî, Suudi Arabistan, 1406/1986. Karaman, Hayrettin [ve diğerleri], Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, DİB Yayınları, Ankara, 2007.Karataş, Ali, “Kur’ân Ne Değildir?”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Mart/2014, Yıl: 1, Sayı: 1, s. 21-53.Köksal, Asım Cüneyd, Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi, İSAM Yayınları, İstanbul, 2017. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhim Etfayyiş, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kâhire, 1384/1964. Mağzevî, Abdurrahman b. Muhammed, ed-Da’ve ile’t-Temessük bi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Medine, tsz.Maşalı, Mehmet Emin, Kur’ân’ın Metin Yapısı-Mushaf Tarihi ve İmlası-, İlâhiyât, Ankara, 2004. Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Hubeyb el-Basrî, en-Nüket ve’l-Uyûn, thk. es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. Abdirrahim, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, tsz. Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâburî Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim (el-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar), thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, tsz. Nursi, Bediüzzaman Said, İşârâtü’l-İ’câz, Envar Neşriyat, İstanbul, 1995.----------, Sözler, Sözler Yayınevi, İstanbul, 1993.Okuyan, Mehmet, Kısa Sûrelerin Tefsiri, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2012.Öngören, Reşat, “Tasavvuf”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/tasavvuf (20.03.2018).Özgel, İshak, “Çağdaş Tefsir Yönelişleri Açısından Bediüzzaman Said Nursî’nin Tefsir Yöntemi (Şuhûdî Tefsir)”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, 2015, cilt: XIX, sayı: 61, s. 299-321.Özsoy Demiray, Belkıs, “İngiliz Müsteşrik William Muir’in Siyer Kaynaklarına Yaklaşımı”, İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 2017, cilt: XV, sayı: 30, s. 393-414.Özsoy, Ömer, Kur’ân ve Tarihsellik Yazıları, Otto, Ankara, 2015.Öztürk, Mustafa, Tefsirde Batınilik ve Batıni Te’vil Geleneği, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2011. Pezdevî, Ebu’l-Hasan Ebu’l-Usr Fahrülislam Ali b. Muhammed, Kenzü’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl (Usûlü’l-Pezdevî), Matbaatü Câvid Beris, Karaçi, tsz. Râgıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, nşr. Safvân Adnân ed-Dâvudî, Dâru’l-Kalem/ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Dımaşk/Beyrut 1412/1992.Reşid Rıza, Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-Menâr), el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, Kahire, 1990.Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyin el-Belhî, Mesnevî-i Şerif, [Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Manzûm Nahifi Tercümesi I-VI], Haz: Amil Çelebioğlu, MEB Yayınları, İstanbul, 2000.Sadrüşşeria, Ubeydullah b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-Buhârî el-Hanefî, et-Tavzîh li Metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh, thk. Zekeriyya Umeyrât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/1996. Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdülcebbâr, Kavâtı’u’l-Edille fi’l-Usûl, thk. Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1999. Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Yûsuf b. Abdüddâim, Umdetü’l-Huffâz fî Tefsîri Eşrafi’l-Elfâz, thk. Muhammed Bâsil Ayûn es-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1417/1996.Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl, Usûlü’s-Serahsî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, tsz. Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr, el-İtkan fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, Mısır 1394/1974.Sülün, Murat, Kur’ân Kılavuzu, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2011.----------, “Tefsir İlmi Açısından Kur’ân-ı Kerim’e İşâri Yaklaşımlar”, Tefsire Akademik Yaklaşımlar –I- içinde, Ed. Mehmet Akif Koç-İsmail Albayrak, Otto Yayınları, Ankara, 2013.Şa‘bân, Zekiyüddîn, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh), trc. İbrahim Kâfi Dönmez, TDV Yayınları, Ankara, 1996. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah, İrşâdü’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hakki min İlmi’l-Usûl, thk. Ahmed Azv İnâyet, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1419/1999.Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmi’u’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1420/2000. Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra b. Musa b. Dahhâk, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şâkir-Muhammed Fuâd Abdülbâki, Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır, 1395/1975.Tûsî, Ebû Nasr es-Serrâc, el-Lüma’, thk. Abdülhalîm Mahmud-Tâhâ Abdülbakî Sürûr, Dâru’l-Kütübi’l-Hadîs/Mektebetü’l-Müsennâ, Mısır/Bağdat, 1380/1960.Türcan, Galip, “Kelamcılara Göre Kur’ân’ın Otoritesi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31, 2011, s. 7-28. Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah, Tefsîru’t-Tüsterî, thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1423/2002.Uludağ, Süleyman, “Kur’ân”, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1991.Üçer, İbrahim Halil (ed.), İslam Düşünce Atlası, İLEM ve Konya Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul, 2017. Yavuz, Yusuf Şevki, "Halku’l-Kur’ân", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/halkul-kuran (18.02.2018).Yıldırım, Ramazan, Medreseden Üniversiteye Ali Özek, Düşün Yayıncılık, İstanbul, 2012.Yüksek, Muhammed İsa, Kıraat Disiplininde Metodolojik Alan Tanımlaması, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014. Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdullâh Bahâdır, el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire 1376/1957. ----------, el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, thk. Muhammed Muhammed Tâmir, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2000.----------, Teşnîfü’l-Mesâmi’ bi Cem’i’l-Cevâmi’ li Tâciddîn es-Sübkî, thk. Seyyid Abdülazîz-Abdullah Rabî’, Mektebetü Kurtuba, Kahire, 1418/1998. Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa, et-Tefsiru’l-Münîr fi’l-Akîde ve’ş-Şerî’a ve’l-Menhec, Dımaşk, Daru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 1418/1997.Zürkânî, Muhammed Abdülazim Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Matbaatü Îsâ el-Bâbî el-Halebî, Kahire, tsz.