İnsan Şahsiyetinin İnşası ve Korunması Bağlamında Kur’ân’da Sığınma Realitesinin İsimlendirilmesi

Yıl 2019, , 140 - 168, 30.04.2019

Ahmet Sait Sıcak , Necmettin Çalışkan

https://doi.org/10.31121/tader.555746

Cited By: 1

Öz

Tarih boyunca diğer birçok kavramda olduğu gibi sığınma ve iltica olgusu
da Doğu’da ve Batı’da ait oldukları paradigmaya uygun bir içerikle karşımıza
çıkan farklı kavramlarla ifade edilmiştir. Kur’ân’ın sığınma olgusuna yaklaşımının
ve bu realiteyi sunuşunun, Hz. Peygamber’i, ashabını ve onların yaşadıkları
toplumu yansıtmanın ve sonraki nesillere tanıtmanın çok ötesinde hedefler
taşıdığı söylenebilir. Böylelikle sığınma olgusunu yeniden anlamlandıran Kur’ânî
bir kavram olarak hicret, aynı çağı ve kültürü paylaştığı civâr, emân ve himâye
gibi kavramlardan da ayrılır. Kur’ân kelimelerinin sırlı dünyalarına yapılacak
bir yönelimle ortaya çıkan, Kur’ân konularına bütünsel bakış ve furûk ilminin
katkılarıyla elde edilebilecek içerikleriyle Kur’ân kavramları açısından
sığınma ve iltica olgusuna bakıldığında bu kavramın Kur’ân’da inşa edilmesi
takdir edilen medeniyetin ve örnek Müslümanın inşasını ve bu yapının devamını
sağlayacak içeriğe sahip olduğu görülür.

Yapılan araştırmalarda, günümüzde Batı’da kullanılan sığınma (asylum)
ve iltica (refuge) kavramlarının ve bunların Kur’ân’ın nüzul ortamındaki
karşılıklarının Kur’ânî bir kavram olarak karşımıza çıkan hicretten farklı
anlam alanlarına sahip olduğu görülmektedir. Bu farklar arasında diğer tüm
kavramların insan şahsiyeti açısından olumsuz bir anlam alanını ifade ederken
hicretin olumlu hatta yüceltici bir manayı taşıması dikkat çekicidir. Bunlara
ek olarak hâlihazırda kullanımda olan kavramların içerikleri üzerinde bir
uzlaşmaya varılamamış olması da Kur’ân’ın bu konuda önerdiği fenomenel çözümün
ortaya konulmasını gerekli kılmaktadır.

 Bu çalışmada, öncelikle günümüzde
ve Kur’ân’ın nüzul ortamında sığınma olgusunu karşılamak için kullanılan
kavramlar ve içerikleri tespit edilecektir. Sonrasında ise Kur’ân’ın genel
olarak sığınma olgusunu hangi bağlamlarda kullandığı Kur’ân’da l-c-e (ل-ج-أ) kökü
ve müteradifleri üzerinden gösterilmeye çalışılacaktır. Bir Müslümanın
şahsiyetinin korunması açısından sığınma olgusunun geçerlilik ve
uygulanabilirliği, tarihte başta Hz. Peygamber olmak üzere sahabîlerin
uygulamalarıyla ortaya konulacak ve son olarak da Kur’ânî bir kavram olarak hicret
konusuna temas edilecektir. Günümüzde, özellikle ülkemize göç eden Suriyeli
mültecilerle birlikte yaygın olarak kullanılmaya başlanan sığınma ve iltica
kavramı yerine Kur’ânî bir kavram olarak hicretin dolayısıyla muhacirliğin
gündeme alınması ve bu isimlendirme ve kavramlaştırma üzerine farkındalık oluşturmak
bu çalışmanın temel hedefidir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Hicret, Emân, Civâr, İltica, Sığınma, Suriye, Göç

The Naming of the Asylum Realty in the Qur'an in the Context of the Construction and Protection of the Human Personality

Öz

Throughout history, as in many
other concepts, the phenomenon of asylum and refuge has been expressed with
different concepts that come up with a content that corresponds to the paradigm
they belong to in the East and the West. It can be said that the approach of
the Qur'an to the phenomenon of asylum and the presentation of this reality has
goals far beyond reflecting the Prophet, his companions and their society and
introducing them to the next generations. Hence, the Quranic concept differs
from concepts such as al-aman and al-jiwar where the hijrah share the same age
and culture. The Qur'ân words in the mysterious worlds that
arise with an orientation, when we look at the concept of asylum and refuge in
terms of the concepts of the Qur'an and the content that can be obtained with
the contributions of the ilmi furuq and the holistic view of the Qur'anic
concepts, it is seen that the construction of this concept in the Qur'an has
the content to ensure the construction and continuation of the civilization and
the sample Muslim.

In the researches, it is seen
that the concepts of asylum and refuge in the West today and their equivalents
in the Qur'an have different areas of meaning than the hijrah that emerge as a
Quranic concept. It is noteworthy that, among these differences, all other
concepts express a negative meaning in terms of human personality and that
hijrah carries a positive and glorifying meaning. In addition, the fact that
there is no consensus on the content of the concepts currently in use
necessitates the emergence of the phenomenological solution proposed by the
Qur'an in this regard.

In
this study, the concepts and contents of the Qur'an, which are used to meet the
phenomenon of asylum, will be determined. Then, in the context of the Qur'an,
in which the Qur'an uses the phenomenon of asylum in general, it will be tried
to be shown in the Qur'an through ل-جَ-أ word root and synonym.
The validity and applicability of the phenomenon of asylum in terms of the
protection of the personality of a Muslim will be revealed by the practices of
the Companions, especially the Prophet and finally, the issue of hijrah will be
touched upon as a concept. Nowadays, instead of the concept of asylum and
refuge, which has been widely used together with the Syrian refugees who
migrated to our country, it is the main objective of this study to take refuge
on the agenda as a Qur'anic concept and to raise awareness on this naming and
conceptualization

Anahtar Kelimeler

Qur'an, Hijrah, al-Aman, al-Jiwar, Asylum, Refuge, Syria, Migration

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu'cemu'I-müfehres li elfâzi'ı-Kur’âni'l-Kerîm. Beyrut: Y.y., ts.
• Abdülkâdir Râzî, Ebû Abdullah Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Mektebetü’l-‘asrıyyeh, 1999/1420.
• Abou el-Wafa, Ahmed. The Right to Asylum between Islamic Shariah and International Refugee Law: A Comparative Study. Riyad: UNHCR, 2009.
• Açık, Fatih. İslâm Medeniyetinin Oluşum Sürecinin Göç ve Toplumsal Değişme İlişkisi Bağlamında İncelenmesi (Hicret ve Endülüs Medeniyeti Tecrübesi). Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2015.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedu el-imam Ahmed b. Hanbel. Thk. Şuayb el-Arnâût-Adil Mürşid-Âmir Gadbân. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1421/2001.
• Akalın, Hilal. Avrupa Birliği Üyelik Sürecinde Türkiye’de Mülteci Hukuku: Suriye Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, 2013.
• Aldemir, Halil. Kur’ân’da Hz. Peygamber’e Yönelik Teselliler. İstanbul: Kitâbî Yayınevi, 2010.
• _______. “Kur’ân’a Göre İhtilaf Olgusu ve İslâmî Referansların Göç Bağlamında Kullanılması”. İlahiyat Akademi: Altı Aylık Uluslararası Akademik Araştırma Dergisi 3/4 (2016): 49-67.
• _______. “Kur’ânî Referansların Suriyeli Mültecilere Yardım Konusundaki Rolü”. II. Ortadoğu Konferansları, 2016.
• Apaydın, Halil. “Ruh Sağlığı Din İlişkisi Araştırmalarına Bir Bakış”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/2 (2010): 59-77.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkilap Kitabevi, 1985.
• Baysa, Hüseyin. “İslâm Hukukundaki Himaye Geleneği Müvâcehesinde Mültecilik Sistemi". İlâhiyat Akademi Dergisi 4 (2016): 37-47.
• el-Beğavî, Hasan b. Mesûd b. Muhammed b. Ferrâ'. Me'âlimu't-tenzîl fî tefsîri'l-Kur’ân, Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî. Thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Daru ihyai't-turâsi'l-Arabî, h. 1420.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-Şerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 423-427. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Bozkurt, Nebi. “Emân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 75-77. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• _______.“Himaye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 56. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu's-sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. B.y.: Dâru tavgi'n-necât, 1422/2002.
• Çelik, Celaleddin. Kur’ân’da Toplumsal Değişim. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü'l-luğa ve sıhâhü'l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dârü'l-İlm li'l-melâyîn, 1987/1407.
• Cezûlî, Ahzemî Sâmiûn. el-Hicretu fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd-Şeriketü’r-Riyâd, 1996/1417.
• Demir, Mehmet Kadri. Kur’ân’da İsyan Yakın Anlamlıları ve Nüansları. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2013.
• Demir, Rıdvan. Okşar, Yusuf. “Suriyeli Öğrencilerin Din Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar: Kilis İli Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2018): 285-312.
• Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, h. 1383.
• Durmaz, Osman. İslam'da Mülteciler Hukuku. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2014.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed el-Herevî. Tehzîbü’l-lüga. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabî, 1421/2001.
• Ferâhidî, Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed b. Amr Halîl b. Ahmed. Kitâbü'l-‘ayn. Thk. Mehdî Mahzûmî-İbrâhim Sâmerrâî. Beyrut: Dâru mektebeti’l-hilâl, t.s.
• Ferec, Salâhuddîn Tâlib. “Hukûku’l-lâciîne fi’ş-şerîati’l-islamiyyeti ve’l-kânûni’d-düvelî”. Mecelletü’l-Câmiati’l-İslâmî 13 (2009): 163-164. Goodwin Gill-G.S, McAdam, J. The Refugee in International Law. Oxford: Oxford University Press, 2007.
• Güllük, İsmail. “Karakter İnşasında Dinî Sembol ve Karakterlerin Rolü: Kâbe Örneği”, EKEV Akademi Dergisi 20/67 (2016):187-204. Hamîdullah, Muhammed. “Hilfü’l-Fudûl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18: 31-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Havvâ, Saîd. el-Esâs fî't-tefsîr. Kâhire: Dâru's-selâm, 1424/2003.
• İbn Dureyd, Ebubekir Muhammed b. Hasan. Cemheretü'l-luğa. Beyrut: Dârü'l-İlm lil-melâyîn, 1987.
• İbn Fâris. Mu’cemu mekâyîsi’l-luga. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. B.y.: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• İbn Haldûn. Mukaddime. Nşr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2014.
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n- nebevîyye. Nşr. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü'l-fikr, ts.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâ Imâdüddîn İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. Thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. B.y.: Dâru tayyibe, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru ihyâi't-türâsi'l-Arabiyye, 1395/1975.
• İbn-i Manzûr, Ebu'l-Fadl Cemâlüddîn. el-Lisânü'l-'Arab. Beyrut: Dâr sâdır, h. 1414.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvudî. Dımaşk: Dârü'l-kalem, 1412/1992.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. Trc. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• J. Crowther (ed). Oxford Advanced Learner’s Dictionary. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Kara, Ömer. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Yakınanlamlılık ve Nüans -Rağıb el Isfahani Örneği-. Van: Bilge Adamlar, 2009.
• Kara, Osman. “Kur’ân’a Göre İnsan Şahsiyetine Etki Eden Faktörler”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/25 (2012/1): 1-24.
• Karagöz, İsmail. “Dinî Kavramların Doğru Anlaşılmasının Barışa Katkısı”. Kutlu Doğum 2005. Dinin Dünya Barışına Katkısı. Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Karaman, Hayreddin v.dğr. Kur’ân Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
• Kaya, Remzi. “Kur’ân’da İstiâze (Sığınma)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001): 95-112.
• Kaya, Büşra Boztepe. “İslâm Öncesi Arap Toplumunda Emân Uygulamaları”. Genç Akademisyenler İlahiyat Araştırmaları: Sempozyum. 1-2 Mayıs 2008, İstanbul, 2009.
• Kilânî, Abdurrahman. Müterâdifâtü’l-Kur’ân. Lahor: Mektebetü’s-selâm, 2009.
• Koçyiğit, Hikmet. Mekki âyetlerde Sosyolojik Unsurlar. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2010.
• Koenig, H. G. "Religion, Spirituality, and Medicine: Research Findings and Implications for Clinical Practice” Southern Medical Journal 97/2 (2004): 1194-1200.
• Korkut, Recep. Türkiye’de Sığınmacı ve Mülteciler. Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi, 2010.
• Köylü, Mustafa. "Ruh Sağlığı ve Din: Batı Toplumu Açısından Bir Değerlendirme". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2007): 65-92.
• _______. "Ruh ve Beden Sağlığı Üzerine Yapılan Araştırmaların Bir Değerlendirmesi". OMU İlahiyat Fak. Dergisi 28 (2010): 5-36.
• _______. “Kur’ân’da Ruh Sağlığı”. OMU İlahiyat Fak. Dergisi 31 (2011): 5-37.
• Kubeysî, Ahmed Ubeyd. Mevsûatü’l-kelimeti ve ehavâtihâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-marife, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi' li-ahkâmi'l-Kur’ân. 2. Baskı. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kutub, Seyyid b. Kutub b. İbrâhim Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’ş-şurûk, 2003.
• Kuşcu, İrfan. Kur’ân’ın Tasrîf Üslûbu (Tahlili ve Temellendirilmesi). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Mâturîdî, Muhammed İbn Muhammed İbn Mahmûd Ebû Mansûr. Tefsîru'l-Mâturîdî (te'vîlâtu ehli's-sünne). Thk. Mecdî Bâslûm. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-i'lmiyye, 1426/2005.
• Mustafa, İbrahim v.dğr. el-Mu’cemu’l-vasît. İskenderiyye: Dâru’d-da’ve, ts.
• Muzaffar, Saeher A. F. “Practible Ideas? A Proposal for Revitalizing the Rights of Forced Migrants in Islam”. Journal of Refugee Studies 14/3 (2001): 254-255.
• Nesefî, Ebü'l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü't-tenzîl ve hakâikü't-te'vîl. Thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. Beyrut: Dârü’l-kelimi’t-tayyib, 1419/1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn el-Hasan b. Muhammed b. Hüseyn el-Kımmî. Ğarâibu'l-Kur’ân ve reğâibu'l-furkân. Thk. Zekeriya 'Umeyrât. Beyrut: Dâru'l-kütübi'l-'ilmiyye, h. 1416.
• Odman, Tevfik. Mülteci Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi Yayınları, 1995.
• Önkal, Ahmet. “Civâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 34-35. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• _______. “Hicret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 17: 458-462. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Öztürk, Levent. İlk Hicret Habeşistan. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• Pamak, Mehmet. İslami Şahsiyet ve Toplumsal Değişim. İstanbul: Buruc Yayınları, 1995.
• Pişgin, Yasin. Kur’ân’da Karakter İnşası. İstanbul: Ayrıntı Basımevi, 2018.
• Rahaei, Saeid. “The Rights of Refugee Women and Children in Islam”. Islam Human Rights and Displacement Supplement, Forced Migration Review ( 2012): 4-5.
• Râzî, Fahruddîn Ebu Abdillâh Muhammed. Mefâtîhu'l- ğayb. Beyrut: Dâru ihyâu't-türâsi'l-Arabî, h.1420.
• Sağaltıcı, Eser. Suriyeli Mültecilerde Travma Sonrası Stres Bozukluğu Taraması. Uzmanlık Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2013.
• Sarıkaya, Mehmet Emin. “Zorunlu Göç Bağlamında Kur’ân’da Göç”. Journal of Analytic Divinity 2/1 (2018): 235-252.
• Sarıteke, İsmail, Kahraman, Ömer Fuad, Aydın, Abdullah. “Türkiye’deki Suriyeli Nüfusun Hukuki Statüsü İle İlgili Bir Analiz”. Turkish Studies 13/7 (2018): 383-396.
• Sıcak, Ahmet Sait. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Dini Alaya Alanlara Karşı Müminlerin Takınmaları Gereken Tavırlar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4/2 (2015): 433-454.
• _______. Kur’ân Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Şimşek, M. Sait. Kur’ân Kıssalarına Giriş. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1993.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezid. Câmiü'l-beyân an te'vîli'l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Şâkir. B.y.: Müessesetü'r-risâle, 1420/2000.
• Tantâvî, Muhammed. et-Tefsîru’l-vasît li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru nahdati Mısr, 1997.
• Tekin, Filiz. Stresle Başa Çıkmada Din Eğitimin Rolü. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2005.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. el-Câmiü's-sahîh (sünenü’t-Tirmizî). Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mustafa el-bâbî el-halebî, 1395/1975.
• Topaloğlu, Bekir. “Mü’min”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 557-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Topuz, Mahmut. İlahi Dinlerde Hicret. İzmir: Çağlayan Yayınları, 1996.
• Uyanık, M. Zeki. İslam Hukukunda Hapis Cezası ve Hapishane. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili: Yeni Mealli Türkçe Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Reisliği, 1935. Yıldırım, Yahya. Kur’ân’da Mümin ve Müslümanların Tesellisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kasım Mahmûd b. 'Amr b. Ahmed. el-Keşşâf 'an hakâiki ğavâmidi't-tenzîl. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-'Arabiyye, h.1407.
• Ziya, Olcay. Uluslararası Hukukta Toplu Sığınma ve Türkiye. Yüksek Lisans Tezi, Genelkurmay Başkanlığı Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, 2011.
• Göç İdaresi. “Geçici Koruma Yönetmeliği”. Erişim: 7 Eylül 2018. http://www.goc.gov.tr/files/files/03052014_6883.pdf.
• Göç İdaresi. “Geçici Koruma Yönetmeliği”. Erişim: 7 Eylül 2018. http://www.goc.gov.tr/files/files/03052014_6883.pdf.
• Türk Dil Kurumu. “İltica ve Mülteci”. Erişim: 7 Eylül 2018, http://www.tdk.gov.tr.
• Türk Dil Kurumu. “Göç”. Erişim: 7 Eylül 2018. http://www.tdk.gov.tr.
• Türk Dil Kurumu. “Göçmen”. Erişim: 7 Eylül 2018. http://www.tdk.gov.tr.
• Göç İdaresi. “Geçici Koruma”. Erişim: 8 Eylül 2018". http://www.goc.gov.tr.
• Türk Dil Kurumu. “Şahsiyet ve Kişilik”. Erişim: 16 Eylül 2018. http://www.tdk.gov.tr.
• The UN Refugee Agency. “Temporary Protection”. Erişim: 8 Eylül 2018. http://www.refworld.org.