Two Concepts Related to Sadr (Chest) in Qur’an: D-y-k and Sh-r-h

Yıl 2020, , 68 - 92, 30.04.2020

Ahmet Nair

https://doi.org/10.31121/tader.620496

Öz

In this study, the concepts of d-y-k (ضيق) and sh-r-h (شرح), which are used as two acts of the human chest in the Qur'an will be addressed. In the dictionary, the word d-y-k denotes narrowness, as the opposite of wideness, poverty, stinginess, sorrow and connotes figurative meanings such as doubt in the heart. In the ayat (the verses of Qur’an) where the word is used in these denotations, at the outset, the spiritual anguish that the unbelievers experience is likened to the difficulty in breathing one experiences when ascending high in the sky. These ayat also mention the deserters of war and how the earth’s surface is made unbearable for the rest as well as the holes that the conscience of these deserters put themselves in. While, in the other ayat, the anguish that Prophet Lot (pbuh) suffers from the sexual perversions of His people is mentioned; on the other hand, the speech impediment (lisping) that another Prophet Moses (pbuh) experiences and his request, with his brother Harun (pbuh), for support is also mentioned. As for the ayat related to Prophet Mohammad (pbuh), it is witnessed that the Prophet was consoled with the commandment of “Glorify your Rabb (Lord) with praise” (al-Hijr 15/98) against to aspersions cast by polytheists on the ayat of the Qur’an that they are merely poems, incantations etc. In another ayah, with the commandment of “Do not try to oppress them and harm them." (at-Talaq 65/6), it is commanded that a divorced woman waiting in her husband’s house to spend the iddah period (a period that a woman must observe after a divorce) shall not be pressured to leave the house. Being the opposite of the word above, the dictionary meanings of the word s-r-h are to cut the meat thinly to get it ready to roast, to expand something and figuratively, to interpret something that is inexplicit and requires detailed explanation. In this respect, it is briefly mentioned that Allah guides one’s heart to what they desire to do by expanding their hearts and thus Allah unites one who begs from Him emancipation with the divine light of Islam. There also exists a verse in ayah that commends Moses (pbuh) to pray by saying "My Lord! Give comfort to my heart" (at-Tâha 20/25) for his difficulty of the knot in his tongue. It is said that Muhammed, who was overwhelmed by the obstinacy and abnegations of his fellow countrymen, was relieved from the burdens that bent his back and was relieved by exalting of his name by saying “Did we not open your heart and expand it?" (al-Inshirah 94/ 1-3).

Anahtar Kelimeler

Qur’anic Exegesis, Qur’an, Narrowness, Expansion, Chest.

Kur’an’da Sadr ile İlgili İki Kavram: D-y-k ve Ş-r-h

Öz

Bu çalışmada, Kur’an’da insan göğsünün iki eylemi olarak kullanılan d-y-k (ضيق ) ve ş-r-h ( ( شرح kavramaları ele alınacaktır. D-y-k kelimesi sözlükte, genişliğin zıddı olan darlık, fakirlik, cimrilik ve üzüntü gibi anlamlara gelmektedir. Mecazî olarak da kalpteki şüphe anlamında kullanılır. Kur’an’da kelimenin bu anlamlarda kullanıldığı ayetlerde iman etmeyenlerin çektiği ruhi sıkıntı, yükseğe çıkan birinin nefes almakta çektiği zorluğa benzetilmektedir. Yine Kur’an’da savaştan geri kalanlara yeryüzünün dar gelmesi, vicdanlarının kendilerini düşürdüğü zor durumu anlatmaktadır. Diğer ayetlerde peygamberlerden Hz. Lût’un halkının cinsel sapıklıklarından duyduğu ıstıraba yer verilirken, Hz. Musa’nın pelteklikten çektiği konuşma sıkıntısı ve kardeşi Harun ile desteklenme talebi dile getirilmektedir. Hz. Muhammed ile ilgili olan ayetlerde ise, müşriklerin Kur’an ayetleri hakkında ileri sürdüğü şiir ve sihir gibi iftiraların kendisine verdiği sıkıntıya karşı, “Rabbini hamd ile tespih et.” (el-Hicr 15/98) emriyle teselli edildiğini görmekteyiz. Bir ayette de eşinin evinde iddet süresini geçirmek için bekleyen boşanmış kadına “Onları sıkıştırıp kendilerine zarar vermeye kalkışmayın." (et-Talâk 65/6) ifadesiyle evden çıkıp gitmesi için baskı yapılmaması belirtilmektedir. Bunun zıddı olan ş-r-h kelimesinin lügat anlamları eti yarıp kızartmaya hazırlamak için inceltmek, bir şeyi genişletmek, mecaz olarak da kapalı ve izaha muhtaç olan şeyleri açıklayıp tefsir etmek anlamlarında kullanılmaktadır. Buradan hareketle, Allah’ın bir kişinin göğsünü genişletip yapmak istediği işe kalbini meylettirmesi, böylece Allah’ın hidayetini dilediği kişiyi İslâm nuru ile buluşturmasına değinilir. Hz. Musa’nın dilindeki bağın verdiği sıkıntıyı, “Rabbim! Gönlüme ferahlık ver." (et-Tâha 20/25) isteği ile göğüslemeye çalışmasının dile getirildiği bir ayet de bulunmaktadır. Hemşehrilerinin inat ve inkârcılıklarından bunalan Hz. Muhammed’in ise “Senin kalbini açıp genişletmedik mi?” (el-İnşirah 94/ 1-3) denilerek sırtını büken ağırlıklardan kurtarılıp isminin yüceltilmesiyle ferahlatıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Dayk, Şerh

Teşekkür

Derginizin Ekim Sayısında Yayınlamak için Değerlendirmeye almanız

Kaynakça

• Abdulbakî, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-müfehres li’l- elfâzı’l-Kur’ani’l-Kerîm, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turasi’l-arabiyyi, ts.
• Bikâî, İbrahim b. Ömer b. Ali b. Ebî Bekir. Nazmu’d-durer fî tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. Kahire: Dâru’l-kitabi’l- İslâmî, ts.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhah fi’l-Luga ve’l-ulûm. Haz. Nedim Mar’aşlı-Üsame Mar’aşlı. Beyrut: Dâru hadareti’l-arabiyye, 1974.
• Ebussuûd, Muhammed b. Yavsî el-İmâdî. İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l- arabiyyi, 1994.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyad b. Abdullah. Meâni’l-Kur’an. Thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. Mısır: Dâru’l mısrıyye li’t-te’lîf ve’t-tercüme ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tahir Mecduddin Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Müessesetu’r-risale, 1982.
• Hazin, Alauddin Aliyyübnü Muhammed. Lubâbu’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. Tsh. Muhammed Ali Şahin, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1415 h.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-tunusiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Galib el-Endelûsî. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitabi’l- azîz. Thk. Adusselam Abduşşaafî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
• İbn Fâris, Ebû Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya. Mu’cemu mekâyisi’l- luga. Thk. Abdusselam Muhammed Harûn. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Kesîr, İmâduddîn İsmail b. Şihabuddîn. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. Beyrut: Dâru tayyibe li’n-neşr ve’t, tevzi, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemaluddin Muhammed. Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l-meârif ts . İbnu’l- Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaluddin b. Ali b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr fi ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l kütübi’l- arabiyyi, 1422h.
• İsfehânî, Ragıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an. Kahire: el-Mektebetu’t-tevkîfiyye, 2003.
• Karaalp, Cahit. “Musa’nın Dili”. Erişim: 5 Ekim 2019. http://www.cahitkaraalp.com/index.php/2013/07/23/musanin-dili/.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li Ahkâmi’l-Kur’an. Thk. Salim Mustafa el Bedrî. Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Kuşeyrî, Abdulkerim b. Hevâzin b. Adilmelik. Letâifu’l-işârât. Thk. İbrahim Besyûnî. Mısır: Hey’etu’l-mısrıyyeti’l-âmme li’l-kitab, ts.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’an. Kahire: Dâru’ş-şürûk, 1985.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nuket ve’l-uyûn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• Mekkî b. Ebî Talib el-Kaysî. el-Hidâye ilâ büluği’n-nihâye. B.A.E. Câmiatu’ş-şarika, 2008
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’an. Trc. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukatil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmud Şehhate. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turasi’l-arabiyyi, 1423h, 1. baskı.
• Râzî, Ebû Abdillah Fahruddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turasi’l- arabiyyi, 1990, 3.baskı.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-ulûm. Thk. Ali Muhammed Muavved- Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993 . Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr: el-Câmi beyne fenneyi’r-Rivayeti ve’d-Dirayeti min ilmi’t-Tefsîr, Dımeşk- Beyrût: Dâru ibn kesîr- Dâru’l-kelimi’t- tayyib, 1414.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2000.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza Hüseyin. Tâcu’l-arûs. Thk. Mustafa Hıcâzî. Matbaa hükûmeti’l-kuveyt: 1989.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. Seriy b. Sehl. Meâni’l-Kur’an. Thk. Abdulcelil Abduhu Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988.
• Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Esâsu’l-belağa. Thk. Muhammed Bâsi’l Uyûnussuûd. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998, 1.Baskı.
• el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabiyyi, 1997, 1. Baskı.