Cultural Anthropological Approach in Tafsīr

Yıl 2019, , 317 - 356, 31.10.2019

Sıddık Baysal

https://doi.org/10.31121/tader.620705

Öz

Cultural anthropological approach in exegesis grounds on the fact that, the interpretation of the Qur'an in
the mind of the commentator which is assumed as the manifestation of the senses and emotions in the
position of the text of the commentary that includes words of companions and tābiūn is comprised and
formed within the process, and fueled from this process, and takes its dynamism and motivation from an
absolute ground the is based on the historical and cultural reality. For this reason, it sees the emergence of
inter-subject differences as a natural and inevitable situation in terms of meaning itself and its arbitrariness of understanding. In this respect, it thinks that a text is not only composed of inscribed between two covers.
Based on all these reasons, the anthropological approach in tafsīr suggests that the texts which is the subject
of research should be taken into consideration allied with the reasons paving the way for its formation, the
agenda that it is related to, the messages it contains, the references it relies on and the social segment it
addresses. These are usually external links that are not directly spoken in the text. To be able to detect these
connections, we need to read the text we have seen by seeing all the situations in the process with synchronic
and diacronic methods. This necessitates interdisciplinary relations. The first thing that comes to mind at
the point of approach that we outlined above is undoubtedly anthropology. Because it uses both methods
in its research, cultural anthropology provides the opportunity to read tafsīr texts as a continuous entity with
their existence and extensions in history. This is why the anthropological approach is of great importance
for the science of exegesis. However, first of all, the nature, references, purpose, importance, basic principles
of this approach, which we have brought up with the name of anthropological tafsīr, and the basis of the
asphalt commentary should be demonstrated. However, first of all, it should be put forth how the nature,
references, purpose, importance, basic principles of this approach, which we have brought up with the name
of anthropological tafsīr, and through which principles it could be communicated with the science of tafsīr.
This study examines the relationship between anthropology and exegesis with its possible drawbacks.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, İnterpretation, Anthropology, Cultural Anthropolog.

Tefsirde Kültürel Antropolojik Yaklaşım

Öz

Tefsirde kültürel antropolojik yaklaşım, müfessirin zihnindeki Kur’an tasavvurunun, duyuları ve duygularının tezahürü konumundaki tefsir metninin –ki buna sahabe ve tȃbiȗn kavilleri de dâhildir-, içinde bulunduğu
süreçle birlikte oluştuğu ve şekillendiği, o süreçten beslendiği ve yine o süreç içinde belirli bir yer kapladığı,
muayyen bir zeminden dinamizmini ve motivasyonunu aldığı, belirli bir adrese hitap ettiği şeklindeki tarihsel
ve kültürel gerçeği temel almaktadır. Bu nedenle anlamın kendisi ve anlama işleminin keyfiyeti noktasında
özneler arası farklılıkların oluşmasını tabii ve kaçınılmaz bir durum olarak görmektedir. Bu itibarla da bir
metnin, sadece iki kapak arasına yerleştirilmiş yazılardan ibaret olmadığını düşünmektedir. Bütün bu gerekçelerden hareketle tefsirde kültürel antropolojik yaklaşım, araştırma konusu olan metni, oluşumuna zemin
teşkil eden gerekçeler, ilgili olduğu gündem, içerdiği gönderiler, dayandığı referanslar ve hitap ettiği sosyal
kesimle birlikte düşünmeyi önermektedir. Bunlar genellikle metinlerde doğrudan seslendirilmeyen harici bağıntılardır. Bu bağıntıları tespit edebilmek için incelediğimiz metni, senkronik ve diakronik yöntemlerle süreç
içindeki tüm hallerini görerek okumamız gerekmektedir. Bu durum, disiplinlerarası ilişkileri zorunlu hale
getirmektedir. Yukarıda ana hatlarıyla çerçevesini çizdiğimiz yaklaşım noktasında ilk akla gelen bilim kuşkusuz kültürel antropolojidir. Her iki yöntemi araştırmalarında kullanan bir konsept olması nedeniyle kültürel
antropoloji, tefsir metinlerini tarih içindeki varlıkları ve uzanımları ile süreğen bir oluş olarak okuma imkanı
verecektir. İşte bu nedenle kültürel antropolojik yaklaşım tefsir ilmi açısından büyük bir öneme sahiptir.
Öncelikle tefsirde kültürel antropolojik yaklaşım ismiyle gündeme getirdiğimiz bu yaklaşımın mahiyeti, referansları, amacı, önemi, temel prensipleri ve tefsir ilmiyle hangi külli kaideye bağlı olarak iletişime geçebileceği
ortaya konmalıdır. Bu çalışma kültürel antropoloji-tefsir ilişkisini bu bağlamda muhtemel sakıncaları ile birlikte ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

tefsir, antropolojik tefsir, te'vil, kat'i delalet, zanni delalet

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tefsiru menȃr. Kahire: Dȃru’l-Menȃr, 1947.
• Açıkgenç, Alpaslan. Bilgi Felsefesi. İstanbul: İnsan yay., ts.
• Akdemir, Salih. Kur’an’a Dilbilimsel Yaklaşımlar. Kuramer, İstanbul, 2017.
• Aktan, Coşkun Can - Tutar, Hasan. “Bir Sosyal Bir Sermaye Olarak Kültür”, Pazarlama ve İletişim Kültür Dergisi. 6/20 (2007): 1-11.
• Altıparmak, Ömer Faruk. “İslam Düşüncesi Bağlamında Tasavvufun Yerin Üzerine Bir Derkenar”. Harran Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20/33 (2015): 24-35.
• Avcı, Hatice. Rȃzȋ Tefsirini Kültürel Antropolojik Okuma (Fȃtiha ve Bakara Sureleri Örneğinde), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2018.
• Avcı, Hatice. “Tefsir Eserlerini Kültürel Antropolojik Yaklaşımla Okumak”. Sosyal Bilimler Dergisi, 6/34 (2109): 511-523.
• Malik. b. Nebi, Kültür Sorunu ve Bir Toplumun Doğuşu. Çev. Salih Özer, Ankara: Ankara Okulu yay., 2000.
• Baysal, Sıddık. “Âmm Lafızların Delaletleri Bağlamında Tefsir-Fıkıh Usulü İlişkisi” İlahiyat Tetkikleri Dergisi. Aralık 2/50 (2018): 105-134.
• Baysal, Sıddık. Ebu’l-Berekȃt en-Nesefȋ’nin Medȃriku’t-Tenzȋl ve Hakȃiki’t-Te’vȋl Adlı Eserinde Tefsir-Tefsir İlişkisi. Ankara: Bilge yay., 2016.
• Beydȃvȋ, Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirȃzȋ. Envȃru’t-tenzȋl ve esrȃru’t-te’vȋl, Beyrut: Dȃru ihyȃi’t-turȃsi’l-Arabȋ, ts.
• Bolay, S. Hayri. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Nobel yay., 2013.
• Boyalık, M. Taha. Dil, Söz ve Fesahat. İstanbul: Klasik yay., 2016.
• Bulut, Ali. “Kur’ân-ı Kerim’de İtnâb Üslûbu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11 (2010): 183-205.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Aklının Oluşum Süreci. Çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi yay., 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Aklının Oluşumu. Çev. İbrahim Akbaba, İstanbul: Kitabevi yay., 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı. Çev. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi yay., 2000.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Siyasal Aklı. Çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi yay., 2001.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Kur’an’a Giriş. Çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana yay., 2001.
• Canatan, Kadir. İbn Haldun Perspektifinden Bilgi Sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap yay., 2013.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr yay., 1996.
• Cürcânî, Abdulkâhir. Delâilu’l-i‘câz. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-Arabȋ, 1984.
• Cürcȃnȋ, Muhammed eş-Şerif. Kitȃbu’t-ta‘rȋfȃt. Tah. Muhammed Abdurrahman Maraşlı. Beyrut: Dȃru’n-nefȃis, 2012.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu yay., 2003.
• Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu yay., 2003.
• Demirci, Muhsin. Kur’an’ın Müteşabihleri Üzerine. İstanbul: Birleşik yay., 1996.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: MÜİFAV yay., 2016.
• Duralı, Ş. Teoman. Türkçenin Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Dergâh yay., 2013.
• Ebu Hayyȃn el-Endelȗsȋ. Bahru’l-muhȋt. Tah. Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
• Ebu Zeyd, Nasr Hamid. İlahi Hitabın Tabiatı. Çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitabiyat yay., 2006.
• Ebussuud Efendi. İrşȃdu ‘akli’s-selȋm ilȃmezȃyȃ ȃya’l-kitȃbi’l-kerȋm. Tah. Abdulkadir Ahmed Atȃ. Riyad: Mektebetu’r-Riyȃdi’l-hadis, ts.
• Erginer, Gürbüz “Antropolojinin Konusu ve Alanı”. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1254/14381.pdf 24.05.2019, 1-26.
• Eroğlu, Feyzullah. Davranış Bilimleri. Erzurum: Mavera yay., 1993.
• Fȃrȃbȋ, Ebu Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan et-Türkȋ. el-Medinetü’l-Fȃzıla. Çev. Ahmet Arslan. Ankara: Kültür Bakanlığı yay., 1990.
• Fethullȃhȋ, İbrahim. Kur’an İlimleri Metodolojisi. Çev. Kenan Çamurcu, İstanbul: el-Mustafa yay., 2015.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâs, 1418.
• Gazzâlî, Felsefenin Temel İlkeleri, çev. Cemaleddin Erdemci, Ankara: Vadi yay., 1997.
• Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu yay., 1997.
• Gürsoy, Nihal. “Hermetizm ve Temel İlkeleri”. Sevgi Dünyası, 48/568 (2016): 21-26.
• Güven, Şahin. “Kur’an Dilinin Özellikleri” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/14 (2012): 7-20.
• Güvenç, Bozkurt. İnsan ve Kültür. İstanbul: Boyut yay., 2016.
• Halefullah, Muhammed Ahmed. Kur’an’da Anlatım Sanatı. Çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu yay., 2012.
• Hanefi, Hasan. et-Turȃsu ve’t-tecdȋd mevkıfunȃ mine’t-turȃsi’l-kadȋm. Beyrut: el-Muessesetu’l-cȃmi‘iyyeti li’d-dirȃsȃti ve’n-neşri ve’t-tevzȋ‘ 1992.
• Harbȋ, Hüseyin b. Al i b. Hüseyin. Kavȃidu’t-tercȋh inde’l-mufessirȋn. Riyad: Dȃru’l-Kȃsım, 1996.
• Haviland, William A.- Prins, Harald E. L. –Walrath, Dana – Mcbride, Bunny. Kültürel Antropoloji. Çev. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu. İstanbul: Kaknüs yay., 2016.
• İbn Abd-i Rabbih, Ahmed b. Muhammed. el-Ikdu’l-ferȋd. Tah. Abdulmecid et’Terhȋnȋ. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1983.
• İbn Âşȗr, Tahir. et-Tahrȋru ve’t-tenvȋr. Tunus: Dȃru’t-Tunusiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Cüzey el-Kelbî, Ebu Kasım Muhammed b. Ahmed. et-Teshil li ulumi’t-tenzil. Tah. Muhammed Salim Haşim. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1995.
• İbn Habib, Ebu Ca‘fer Muhammed. el-Muhabber. Beyrut: Dȃru’lȃfȃki’l-cedȋde, 2009.
• İbn Manzȗr, Lisȃnu’l-Arab, Kahire: Dȃru’l-me‘ȃrif, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. Tehȃfütü’t-tehȃfüt. Tah. Süleyman Dünya. Mısır: Dȃru’l-maarif, 1964.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. Faslu’l-makȃl. Beyrut: Dȃru’l-Maşrık, 1968.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. Felsefe-Din İlişkileri. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah yay., 2017.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed el-Hafîd. Faslu’l-makâl fîmâ beyne’l-hikmeti ve’ş-şerîati mine’l-ittisâl. Tah. Muhammed Ammara. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts.
• İbn Sȋnȃ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali. İhlas Suresi Tefsiri. Çev. Ahmet Hamdi Akseki. İstanbul: DİB yay., 2014.
• İbn Sȋnȃ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali. Kitȃbu’n-necȃt. Tah. Mȃcid Fahri. Beyrut: Dȃru’l-ȃfȃki’l-cedȋde, 1982.
• İbn Sȋnȃ, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah b. Ali. eş-Şifȃ I-X. Tah. Komisyon. Kahire: Vezarati’l-maarifi’l-umumiye, 1952.
• İbrahim, M. Zakyi. “Kur’an’da Yeminler: Bintu’ş-Şati’nin Edebi Katkısı”. Çev. Burhan Sümertaş. International Journal of Social Science, 6/3 (2013): 947-970.
• Kadı Abdulcabbȃr, Ebu’l-Hasen. Tenzȋhu’l-Kur’an ani’l-matȃin. Beyrut: Dȃru’n-nahdati’l-hadȋse, ts.
• Kadı Abdulcabbȃr, Ebu’l-Hasen. el-Muğnȋ fȋ ebvȃbi’t-tevhȋd ve’l-adl (halku’l-Kur’an). Tah. İbrahim el-Ebyȃrȋ, (Baskı yeri yok): Ebȗ Sellȗm el-Mu‘tezilȋ, 1960.
• Kȃfiyecȋ, Muhyiddin Ebu Abdullah Muhammed b. Süleyman. Kitȃbu’t-teysȋr fȋ kavȃidi ilmi’t-tefsȋr. Ankara: AÜİF yay., 1989.
• Karslı, Ömür. “Ernst Cassirer’de Kültürün Anlamı”. JOMELIPS, 1/2, (2016): 38-45.
• Kȃsımȋ, Cemaleddin. Tefsir İlminin Temel Meseleleri. Çev. Sezai Özel. İstanbul: İz yay., 1990.
• Kevȃşȋ, Muvaffakuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yusuf. et-Telhȋs fȋ tefsȋri’l-Kur’ȃni’l-azȋm. Tah. Muhibbi Hilal es-Serhan. Bağdat: Merkezu’l-buhȗsi ve’d-dirȃsȃti’l-İslȃmiyye, 2006.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Ebu’l-Hukemȃ” Hikmetin Atası Hermetik Felsefenin İslam Düşünce Tarihinden Görünümü”. Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 2 (1998): 1-32.
• Kirmânî, M. Riaz. “İslam’ın Epistemolojik Temelleri”. İslam Bilimde Metodoloji Sorun. Çev. Mehmet Paçacı, Ankara: Fecr yayınları, 1991.
• Kurşunoğlu, Mustafa Said. “Doğu Düşüncesinde Hermetik Simya Tecrübesi ve Hacı Bektaş-ı Velî’nin Makȃlȃtı”. EKEV Akademi Dergisi, 18/58 (2014): 605-628.
• Kurtubȋ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebu Bekr. el-Cȃmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ȃn. Tah. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkȋ. Beyrut: Muessetu’r-risale, 2006.
• Levenda, Robert H. – Schultz, Emilya A. Kültürel Antropoloji Temel Kavramlar. Çev. Dilek İşler-Onur Hayırlı. Ankara: Doğu-Batı yay., 2017.
• Mȃturȋdȋ, Ebu Mansur Muhammed. Kitȃbu’t-tevhȋd. Tah. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Beyrut: Dȃru Sȃdır-İstanbul: Mektebetu’l-irşȃd, 2001.
• Mȃturȋdȋ, Ebu Mansur Muhammed. Te’vȋlȃtu Ehli’s-Sünne. Tah. Mecdi Bȃsellȗm. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
• Monaghan, John - Just, Peter. Sosyal ve Kültürel Antropoloji. Çev. Hakan Gür, Ankara: Dost yay., 2000.
• Muhammed, Mahcub el-Hasen. “Kur’an-ı Kerim’de İltifat Sanatı: Faydaları ve Amaçları”. Çev. Mustafa Şentürk. Şırnak ÜİFD, 1/7 (2013): 169-180.
• Muhtar Umer, Ahmed. İlmu’d-dilȃle. Kahire: Âlemu’l-kutub, 1998.
• Muhtesib Abdulmecid Abdüsselam. İtticȃhȃtu’t-tefsir fi’l-asri’r-rȃhin. Amman: Mektebetu’n-nahdati’l-İslamiyye, 1982.
• Murad, Velid Muhammed. Nazariyyetu’n-nazm. Dımaşk: Dȃru’l-fikr, 1983.
• Mu‘tık, Avvȃd b. Abdullah. el-Mu‘tezile ve usȗluhu’l-hamse. Riyad, Mektebetu’r-rüşd, 1995.
• Müslim, Mustafa. Mebâhis fî i’câzi’l-Kur’an. Riyad: Dâru’l-Muslim, 1996.
• Nadir, Albert Nasrȋ. Felsefetu’l-Mu‘tezile. İskenderiye: Dȃru neşri’s-sekȃfe, ts.
• Neccȃr, Abdülmecid. “Modern Dönem İslam Düşüncesinin Makȃsıd Merkezli Bir Tefsire Olan İhtiyacı”, Makȃsıdȋ Tefsir. Ed. Mustafa Çağrıcı, İstanbul: Kuramer yay., 2018, 285-307.
• Nesefȋ, Ebu Mu‘ȋn. Tabsıratu’l-Edille. Tah. Hüseyin Atay. Ankara: DİB yay., 1993.
• Nesefȋ, Ebu’l-Berekȃt. Medȃriku’t-tenzȋl ve hakȃiku’t-te’vȋl. Tah. Yusuf Ali Bedȋvȋ. Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-tayyib, 1998.
• Okumuş, Mesut. Kur’an’ın Kronolojik Okunuşu. Ankara: Araştırma yay., 2009.
• Özcan, Hanefi. Mȃturȋdȋ’de Bilgi Problemi. İstanbul: MÜİFAV yay., 2012.
• Özdemir, İbrahim. İslam Düşüncesinde Dil ve Varlık. İstanbul: İz yay., 2006, 17-42.
• Özsoy, Ömer. Kur’an ve Tarihsellik Yazıları. Ankara: Otto yay., 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an, Vahiy, Nüzul. Ankara: Ankara Okulu yay., 2016.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak. Ankara: Ankara Okulu yay., 2004.
• Öztürk, Mustafa. Tefsirin Halleri. Ankara: Ankara Okulu yay., 2013.
• Özyiğit, Güngör. “Filozof, Psikolog, Sȗfȋ, Muhasibi”. Sevgi Dünyası, 48/568 (2016): 13-20.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’an ve Tefsire Ne Oldu?. İstanbul: Klasik yay., 2008.
• Pezdevȋ, Ali. Kenzu’l-vusȗl ilȃ ma’rifeti’l-usȗl. Karaçi: Mir Muhammed Kütüphanesi, ts.
• Rȃzȋ, Fahreddin. Mefȃtihu’l-gayb. Beyrut: Dȃru’l-fikr, 1981.
• Rȃzȋ, Fahreddin. Kelama Giriş (el-Muhassal). Çev. Hüseyin Atay. Ankara: Kültür Bakanlığı yay., 2002.
• Rȃzȋ, İbn Ebȋ Hȃtim. Tefsiru’l-Kurȃni’l-azȋm. Tah. Es‘ad Muhammed Tayyib. Mekke: Merkezu’d-dirȃsȃt ve’l-buhȗs bimektebeti Nezzȃri’l-Bȃz, 1997.
• Renan, Ernest. Dillerin Kökeni Üzerine. Çev. Atakan Altınörs. İstanbul: Bilge Kültür Sanat yay., 2015.
• Sâbûnî, Nureddin. Mâturîdiyye Akâidi. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB yay., 1998.
• Sebt, Hâlid b. Osman. Kavâidu’l-Kur’an. Dâru İbn Affân, 1421.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’an ve Bağlam. İstanbul: Şule yay., 2008.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’an-ı Kerim’de Müşȃkele Sanatı”, İslami Araştırmalar Dergisi. 28/1 (2017): 1-11.
• Suyûtî, Celaleddin. el-Itkân fȋ ulȗmi’l-Kur’an. Beyrut, Dȃru İbn Kesȋr, 1996.
• Suyȗtȋ, Celaleddin. Mufhemȃtu’l-ekrȃn fȋ mubhemȃti’l-Kur’ȃn. Şam-Beyrut: Muessesetu ‘ulȗmi’l-Kur’ȃn, 1982.
• Şȃtıbȋ, İbrahim b. Musa. el-Muvȃfakȃt fȋ ‘usȗli’ş-şerȋ‘a. Tah. Abdullah Draz. Mısır: Mektebetu’-ticarati’l-kubrȃ, ts.
• Taberȋ, Ebu Ca‘fer Muhammed İbn Cerȋr. Cȃmi‘u’l-beyȃn an te’vȋli ȃyi’l-Kur’ȃn. Kahire: Dȃru hicr, 2001.
• Taftazȃnȋ, Sadeddin Mes’ud b. Ömer. el-Mutavvel şerhu Telhȋsi miftȃhi’l-‘ulȗm. Tah. Abdülhamid Hindȃvȋ. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1971.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu Istılâhâtı’l-Funûni ve’l-Ulûm. Tah. Ali Dahruc. Beyrut: Mektebetu Lübnan Nȃşirȗn, 1996.
• Tezcan, Mahmut. Kültürel Antropoloji. Ankara: Kültür Bakanlığı yay., 1997.
• Tȗfȋ, Süleyman b. Abdulkavȋ b. Abdulkerȋm. el-İksȋr fȋ ilmi’t-tefsȋr. Tah. Abdulkadir Hüseyin. Kahire: Mektebetu’lȃdȃb, 1977.
• Vahıdȋ en-Nisȃbȗrȋ, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed. Esbȃbu’n-nüzȗl ve bi hȃmişihȋ en-nȃsih ve’l-mensȗh. Tah. Hibetullah b. Selame Ebu’n-Nȃsır. Beyrut: Alemu’l-kutub, ts.
• Wulf, Cristoph. Tarihsel Kültürel Antropoloji. Çev. Özgür Dünya Sarısoy. Ankara: Dipnot yay., 2004.
• Yıldırım, Mustafa. “Kur’an Sanatı ve Estetiği Üzerine”. İstem 8/16 (2010): 161-179.
• Zehebȋ, Muhammed Hüseyin. et-Tefsȋru ve’l-mufessirȗn. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2000.
• Zemahşerȋ, Ebu Kasım. Keşşȃf an hakȃiki Gavȃmidi’t-tenzȋl ve ‘uyȗni’l-ekȃvȋl-i fȋ vucȗhi’t-te’vȋl. Tah. Adil Ahmed el-Mevcȗd-Ali Muhammed Muavvıd. Riyad: Mektebetu Abikan, 1998.
• Zerkȃnȋ, Muhammed Abdulazim. Menȃhilu’l-irfȃn fȋ ulȗmi’l-Kur’an. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-Arabȋ, 1995.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdullah. el-Burhȃn fȋ ulȗmi’l-Kur’an. Tah. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dȃru’t-turȃs, ts.