TEFSİRİN TEMEL BİR İLKESİ OLARAK SİYAKA RİAYET -ELMALILI TEFSİRİ ÖRNEĞİ-

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1 - NİSAN, 73 - 120, 29.04.2017

Mustafa Ünver

Öz

Siyak, Kur’ân’ı anlama ve tefsir etme metodolojisi içinde önemli
yer tutan bir konudur. İsabetsiz anlama ve yorumlar çoğunlukla siyak ilkesine
riayet etmemekten kaynaklanmaktadır.

Siyak konusunu merhum müfessir Elmalılı Hamdi Yazır’ın da içinde
bulunduğu klasik ulema siyak ve münasebet kavramlarıyla karşılamışlardır. Daha
çok siyakla anlama meselelerini, münasebetle ise i’caz, belagat ve fesahat
konularını kastetmişlerdir.

Türkçe yazılan eserlerde siyak konusunu ifade etmek üzere çoğunlukla
siyak sibak şeklinde ikili kelime kullanılmaktadır. Ancak bir ifadenin hangi
tarafının siyak, hangi tarafının sibak olduğu konusunda ciddi sayılabilecek
karışıklıklar söz konusudur. Bu karışıklıklar maalesef sözlük ve tefsirlerde
bile yer alabilmektedir. Bu karışıklığın yaşandığı kaynaklardan birisi de
Elmalılı tefsiridir. Bu yüzden özgün şekline de uygun olması hasebiyle sadece
siyak kavramının kullanılması önerilmektedir.

Elmalılı merhum, tefsirinde siyak kelimesini 225 defa kullanmış
ve bu kriteri bir usul maddesi olarak çalıştırmış bir müfessirdir. Bu çalışmada
onbeşe yakın madde halinde sistematik hale getirmeye çalıştığımız bir plan
dahilinde Elmalılı tefsirinde siyak alanı yoğun olarak istihdam edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, Siyak, Bağlam, Tefsir Usulü

Kaynakça

• Abduh, “Mes'eletü'l-Ğarânîk ve Tefsîru'l-Ayât”, (Tefsîru'l-Fâtiha adlı eserinde), 3. Baskı, Mısır 1330.
• ______, Tefsîru’l-Fâtiha (ve Mukaddimetü’t-Tefsîr), Kalem: M. Reşid Rıza, 3. Baskı, Mısır 1330.
• Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlü’l-Elbâsi amme’ştehera mine’l-Ehâdîs alâ Elsineti’n-Nâsi, Beyrut 1351
• Aksu, Hüsamettin, “Hurufilik” DİA, c. XVIII, s. 408-412.
• Albayrak, Halis, Kur'an'ın Bütünlüğü Üzerine, İstanbul, 1992.
• _______, “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Tefsir Anlayışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXIV, 1993, s. 155-173.
• Arkoun, Muhammed, “Kur'an’ı Nasıl Okumalı”, çev. A. Zeki Ünal, İslami Araştırmalar, c. 7, S. 3-4, 1994.
• Aydemir, Abdullah, Ebussuûd Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Ankara, ty.
• Baltaşı, M. Ali, İlk Mesajlar, Peyam Yay. Ankara, ty.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu'l-Luğa ve Sıhâhu'l-Arabiyye, 2. Baskı, thk. Ahmed Attâr, Beyrut 1399/1989.
• Cürcânî, Şerîf Ali b. Muhammed, Kitâbu’t-Ta’rîfât, yy., ty.
• Çâvîş, Abdulazîz, “Âyetlerin Yekdiğerine Olan Münasebet ve İrtibatı”, çev. Mehmed Şevket, Sebîlürreşâd, c. XIV, S. 348, 1333.
• Draz, Muhammed Abdullah, Kur'ân'ın Anlaşılmasına Doğru, çev. Salih Akdemir, Ankara 1983.
• _____, En Mühim Mesaj Kur'ân, çev. Suat Yıldırım, Ankara 1985.
• _____, “en-Nakdu'l-Fennî li-Meşrû’ı Tertîbi'l-Kur'âni'l-Kerîm hasebe Nüzûlih”, Mecelletu'l-Menâr, c. XXII, cüz: 9, 1370/1951.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, 4. Baskı, Birlik Yay., Ankara, 1986,
• Güngör, Mevlüt, “Tefsirde Konulu Tefsir Metodu”, İslami Araştırmalar, c. II, S. 7, Mayıs 1988.
• Fazlur Rahman, “Kur'ân'ı Yorumlama”, çev. Osman Taştan, İslami Araştırmalar, S. 5, Ekim 1987.
• Ferid Vecdi, Muhammed, el-Mushafu'l-Müfesser, thk. İbrahim Ali Salim, Kahire ty.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin b. Yakub, el-Kâmûsu’l-Muhît, 2. Baskı, Beyrut 1407/1987.
• Hicâzî, Muhammed Mahmud, el-Vahdetu'l-Mevdû'ıyye fi'l-Kur'ân, Kahire 1390/1970.
• Hindî, Ali el-Muttakî, Kenzu’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef’âl, 5. Baskı, Beyrut 1405/1985.
• Hûlî, Emin, “Tefsir ve Tefsirde Edebi Tefsir Metodu”, çev. Mevlüt Güngör, İslami Araştırmalar, c. II, S. 7, Mayıs 1988.
• İbn-i Kesîr, İmâduddîn Ebu’l-Fidâ İsmail, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1405/1984.
• İbn-i Manzûr, Lisânu’l-Arabi’l-Muhît, Dâru Lisâni’l-Arab, Beyrut ty.
• İzzetbegoviç, Ali, Doğu ve Batı Arasındaki İslam, çev. Salih Şaban, İstanbul 1987.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, “Şeytan Rivayetleri Kitabı Hakkında”, Diyanet Gazetesi, S. 365, Temmuz 1989.
• Koçyiğit, Talat, İsmail Cerrahoğlu, Kur'an-ı Kerim Meal ve Tefsiri, Diyanet İşleri Başkanlığı, Yay.Ankara 1984.
• Mevdudi, Ebu'l-Alâ, Tefhimu'l-Kur'ân, çev. Muhammed Han Kayanı vd., 2. Baskı, İstanbul 1991.
• ______, Kur'ân'ı Nasıl Anlayalım, çev. Bekir Karlığa, 6. Baskı, İstanbul 1991.
• Paret, Rudi, Kur'an Üzerine Makaleler, der. ve çev. Ömer Özsoy, Bilgi Vakfı Yay., Ankara 1995.
• Râğıb el-Isfehânî, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Mısır 1324.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer, Mefâtihu’l-Gayb, İstanbul 1357.
• Said Havva, Allah Resulü Hz. Muhammed (S.A.V), çev. Halil Günenç, Ankara 1979.
• Saîdî, Abdu'l-Müteâl, “Teşâbuhu Makâsidi'l-Kur'ân”, Mecelletü'l-Ezher, c. XX, cüz: 1, 1368/1948.
• Sönmezsoy, Selahattin, Kur’an ve Oryantalistler, Fecr Yay. Ankara 1998.
• Suyûtî, Celaleddîn, el-Câmiu's-Sağîr fi Ehâdîsi'l-Beşîri'n-Nezîr, 5. Baskı, Kahire 1982.
• Şâtıbî, Ebû İshak, el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şeriâ, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, ty.
• Şehhâte, Abdullah Muhammed, Ehdâfu Külli Sûra ve Makâsıduhâ fi'l-Kur'âni'l Kerîm, Mısır 1986.
• Şemseddin Sâmî, Kâmûs-u Türkî, nşr. Ahmed Cevdet, Dersaadet, İstanbul 1317.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Ayi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1408/1988.
• Tayyib en-Neccâr, “Lâ Teâruda fî Ayâti'l-Kitâbi'l-Kerim”, Mecelletü'l-Ezher, c.XXI, cüz: 3, 1369/1949.
• Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, 7. Baskı, Ankara 1983.
• Uzun, Nihat, “Bağlamı Göz Ardı Etmek: Si̇yâsî Mücadelelerde Âyetleri̇n Kullanımı”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 37, Erzurum 2012.
• Ünver, Mustafa, Kur’an’ı Anlamada Siyakın Rolü, Sidre Yay., Ankara 1996.
• ______, Hurufilik ve Kur’an Nesimi Örneği, Fecr Yay., Ankara 2003.
• Watt, Montgomery, Hz. Muhammed Mekke'de, çev. Rami Ayas-Azmi Yüksel, Ankara 1986.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşr., İstanbul 1983.
• Yeğin, Abdullah, Yeni Lügat, 4. Baskı, İstanbul 1983.
• Zâvî, Tâhir Ahmed, Tertîbu'l-Kâmûsi'l-Muhît alâ Târîkat’il-Misbâhi’l-Münîr ve Esâsi'l-Belâğa, nşr. İsâ Elbânî. 2. Baskı.
• Zebîdî, Muhibbuddîn Muhammed, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dâru’l-Fikr. 1307.
• Zemahşerî, Cârullah Mahmud b. Ömer, Esâsü'l-Belâğa, Beyrut 1385/1965.
• Zencânî, Mahmûd b. Ahmed, Tehzîbu's-Sıhâh, thk: Abdüsselâm Hârûn-Ahmed Attâr, Mısır 1952.