The Place of the Sahabah in Uloom al-Qur'an

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 397 - 419, 30.10.2020

Ahmet Gül

https://doi.org/10.31121/tader.747685

Öz

The Prophet understood the Qur'an that was revealed to him and explained it to those around him. In the activity of the communiqué, he narrated the Qur’an to sahabah and Sahabah they tried to learn and preserve it with determination and diligence. These statements of the Prophet about the Qur’an are the obligatory part of the tafseer. The companions (Sahabah), who passed on his education, asked him about the things they did not understand and received various answers to them. The exegesis of the messenger of Allah was mostly in the form of restricting non-restricted (taqyed al-mutlaq), expounding of vague (tavdîh al-mubham) and explaining ambiguity (tabyin al-mujmal).Companions who witnessed the exegesis of the Prophet received information about these subjects from him. After his death, they tried to solve the problems they faced and to understand the Qur'an in this direction by adopting these issues regarding the uloom-al-Qur'an as a principle. These activities of understanding and their leading attitude have been the source of the uloom al-Qur'an. The questions asked by the companions about the Qur'an were asked in the next periods and answers were tried to be found for them. This has acce-lerated the birth and development of uloom al-Qur'ân in history. In this article, the contribution of the Sahabah to uloom al-Qur'an will be discussed under some topics; the health of the narrations related to this source will not be taken into account as they are covered by another research.

Anahtar Kelimeler

Tafseer, Sahabah (Companions), Uloom al-Qur’an, Muhkam (Clear), Mutashaabih (Obscure), Naskh (Abrogation), The Mathal (metaphor)

Sahabenin Ulûmu’l-Kur’ân’daki Yeri

Öz

Hz. Peygamber kendisine indirilen Kur’ân’ı anlamış ve etrafındakilere bunu anlatmıştır. Tebliğ faaliyetin-de Kur’ân’ı sahabeye aktarmış, onlar da azim ve gayretle öğrenmeye ve onu muhafaza etmeye çalışmış-lardır. Hz. Peygamberin Kur’ân hakkındaki bu açıklamaları tefsirin bağlayıcı olan kısmıdır. Onun rahle-i tedrisinden geçen sahabe, anlamadıkları konuları ona soruyordu ve bunlara çeşitli cevaplar alıyordu. Re-sulullah’ın tefsiri daha çok mutlakı takyid, mücmeli tebyin, müşkili tavzih müphemi tafsil şeklinde gerçek-leşmiştir. Hz. Peygamberin tefsirine şahitlik eden sahabe ondan bu konularla ilgili bilgileri almışlardır. Onun vefatından sonra da ulûmu’l-Kur’ân ile ilgili bu hususları ilke edinerek karşılaştıkları problemleri çözmeye ve Kur’ân’ı bu doğrultuda anlamaya çalışmışlardır. Söz konusu anlama faaliyetleri, onların bu öncü tavırları ulûmu’l-Kur’ân’a kaynaklık teşkil etmiştir. Sahabenin Kur’ân hakkında sorduğu sorular, sonraki devirlerde de sorulmuş, onlara cevaplar bulunmaya çalışılmıştır. Bu, tarihte ulûmu’l-Kur’ân ilmi-nin doğuşuna ve gelişimine hız vermiştir. Bu makalede, sahabenin ulûmu’l-Kur’ân ilmine katkıları bazı başlıklar altında ele alınacak; bu kaynaklığa ilişkin rivayetlerin sıhhati ile ilgili hususlar başka bir araştırma-nın kapsamına girdiğinden dikkate alınmayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Sahabe, Ulûmu’l-Kur’ân, Muhkem, Müteşâbih, Nesh

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh b. Muhammed. el-Musned. thk. Şuayb Arnaut-Adil Murşid. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1996.
• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Karî el-Herevî. Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l- Mesâbîh. thk. Cemal Aytânî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Askerî, Ebû Hilal. el-Vucûh ve’n-Nezâir. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetu Sekâfeti’d-Diniyye, 2007.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. el-İntisâr li’l-Kur’an. thk. Muhammed Îsam. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2001.
• Birışık, Abdulhamit. “Kur’ân Terimlerinin Kaynağı ve Oluşumu”, İslami Araştırmalar Dergisi. 19/1(Mart 2006), 29-43.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buhari. Dımaşk: Daru İbn Kesir, 2003.
• Bulkinî, Celâlüddîn Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ömer b. Reslân. Mevâḳıʿu’l-ʿulûm min mevâḳıʿi’n-nücûm. thk. Enver Muhammed el-Mursî. Tanta: Daru’s-Sahabe, 2007.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Çetin, Mustafa. “Kur’ân’da Vücûh ve Nazâir”. Diyanet İlmi Dergi, 25/3 (1989), 97-127.
• Çetiner, Bedrettin. “Mesel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer. Sunenu Dârekutnî. thk. Şuayb Arnâut vd. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2004.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Deylemi, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye. el-Firdevs bi Me’suri’l-Hitab. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1986.
• Duman, Muhammet Fatih. Kureyş Kabilesi İslam Öncesi Etnik Siyasi ve Ekonomik Yapı. Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Horasânî, Ebû Osmân Saîd b. Mansûr b. Şu‘be. Sunenu Saîd b. Mansûr. thk. Sa‘d b. Abdullah. Riyad: Daru’s-Sumey’î, 1997.
• İbn Abdilberr en-Nemerî, Ebû Ömer Yusuf, Camiu Beyâni’l-İlmi ve Fadlihi. thk. Ebî Eşhel ez-Zuheyrî. Riyad: Daru İbni’l-Cevzî,1994.
• İbn Âkile, Cemâluddîn Muhammed b. Ahmed. ez-Ziyade ve’l-İhsân fi Ulûmi’l-Kur’ân, el-İmarât: Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirasât, 2006.
• İbn Dureys, Ebû Abdillah Muhammed b. Eyyûb b. Dureys. Fedâilu’l-Kur’ân. thk. Ğazve Budeyr. Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1987.
• İbn Ebî Hatim er-Razî, Ebû Muhammed Abdurrahman. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Mekketu’l-Mukerreme: Mektebetu Nizar Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Hâzim, Ebû Bekr Muhammed b. Musa b. Osman. Kitabu’l-İʿtibar fi Bey’ani’n-Nâsihi ve’Mensuh mine’l-Asâr. Haydarâbâd-Dekkân: Dairetu’l-Meârif, h.1356.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk.Mustafa Seyyid Muhammed vd. Ciza: Muessesetu Kurtuba, 2000.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d Menî‘. Tabakâtu’l-Kubrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu Hancî, 2001.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Nevâsiḫu’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Eşref Ali el-Melibârî. Medine: Vizeretu Ta’limi’l-Âlî, 2003.
• İmadî, Ebûssuud Muhammed b. Muhammed. İrşâdu’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Kahire: Daru’l-Mushaf, ty.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetu’l-Evliya ve Tabakâtu’l-Asfiyâ. Beyrut. Daru’l-Fikr,1996.
• Kattan, Menna‘Halil. Mebâhis fi Ulûımi’l-Kur'ân. Kahire: Mektebetu Vehbe, t.y.
• Keskin, Hasan. Emsâlu’l- Kur’ân. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
• Kur’ân Yolu. Erişim 5 Mayıs 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim. Sahihu Müslim. thk. Nazar Muhammed el-Feryabî. Riyad: Daru Taybe, 2006.
• Meydânî, Abdurrahman Hasen Hebenneke. Emsâlu’l- Kur’ân. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 1992.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. el-Akl ve Fehmü’l-Ḳurʾân. thk. Hüseyin el-Kuvvetli. y.y: Daru’l-Fikr,1971.
• Nehhas, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmail. en-Nâsih ve’l-Mensûh. thk. Süleyman b. İbrahim. Riyad: Daru’l-Asime, 2009.
• Öztürk, Mustafa- Ünsal, Hadiye, “Kur’an Tarihine Giriş -Evvelü ma Nezel (İlk Nazil Olan Kur’an Vahyi) Meselesi”, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, 26 (Haziran 2013), 65-119.
• Pişgin, Yasin. “Mütekaddim Dönemde Ulûmu’l-Kur’ân”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 26/1(Nisan 2017), 120-148.
• Pusmaz, Durak. Übey b. Kâ‘b ve Tefsirdeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtu Elfâzi’l-Ḳurʾân. thk. Safvan Adnan Davudî. Dımaşk: Daru’l-Kalem,2009.
• Razi, Fahruddin Muhammed b. Ömer. Mefatihu’l-Ğayb. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1981.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Daru İhyaî Turasi’l-Arabî, 2002.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-Ulûm. thk. Ali Muhammed el-Muavvid- Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1993.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. ed-Dürrü’l-Mensur fi’t-Tefsîr bi’l-Me’sur. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Hicr, 2003.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb Arnaut. Beyrut: Muessesetu’r-Risale,2008.
• Şaban, Zekiyuddin. Usulu Fıkhi’l-İslami. Beyrut: Daru’l-Kutub, 1971.
• Taberi, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiü’l-beyân an te’vili ayi’l-Kur’ân. thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Hicr, 2001.
• Tayyar, Musaid b. Süleyman. Makalat fi Ulumi’l-Kur’ân ve Usuli’t-Tefsir. Riyad: Merkezu’t-Tefsir li’d-Dirasati’l-Kur’âniyye, 2015.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Keşşâfu ıstılâḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. thk. Ali Dahruc-Abdullah el-Halidî-Corc Zinatî. Beyrut. Mektebetu Lubnan, 1996.
• Temizer, Aydın. Kur’ân’da “De Ki” Hitabı Bir Üslub Özelliği Olarak. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Câmiu’t-Tirmizî. Amman: Beytu’l- Efkari’d-Duveliyye, t.y.
• Vahidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud vd. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• Veliyullah ed-Dihlevi, Ahmed b. Abdurrahim. el-Fevzu’l-Kebîr fi Usuli’t-Tefsîr. Dımaşk: Daru’l-Gavsanî,2008.
• Zehebî, Muhammed Huseyn. et-Tefsir ve’l-Mufessirun. Kahire: Daru’l-Hadis, 2012.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazim. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Fevvâz Ahmed Zumerlî. Beyrut: Daru Kutubi’l-Arabi,1995.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah. el-Burhan fi Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Mektebetu Daru’t-Turas, 1984.