Sâmirî Kıssasıyla İlgili Tevrât’taki İfadelerin Müfessirlere Etkileri

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 61 - 92, 30.04.2021

Selami Yalçın

https://doi.org/10.31121/tader.808976

Öz

Hz. Mûsâ Tevrât’ı almak üzere kırk geceliğine Tûr-i Sinâ’ya çıktığında İsrâiloğulları Sâmirî’nin yaptığı altın buzağı heykeline tapmışlardı. Kur’ân’da birkaç sûrede bahsedilen kıssayla ilgili müfessirlerin bazen hem kendileriyle hem de Kur’ân’ın ifadeleriyle çelişen açıklamalarına rastlanılmaktadır. Bu makale bu çelişkile-rin nereden kaynaklandığını tespit etmeyi hedeflemektedir. Kur’ân’da ve Tevrât’ta tafsilatlı olarak anlatılan bu kıssanın benzeşen ve ayrışan yönleri vardır. Makalede önce her iki kutsal kitapta anlatılan kıssa özet-lenmiş, benzerliklerin ve farklılıkların analizi yapılmıştır. Sonra ayrışan noktaların müfessirlerin yorumları üzerindeki etkileri açıklanmıştır. Müfessirlerin bir müphemi veya Kur’ân’ın bahsetmediği bir hususu açık-larken bazen Kur’ân’la örtüşmeyen veya onunla çelişen Tevrât’taki bazı ifadeleri kaynak belirtmeden tef-sirlerine aktardıkları görülmüştür. Yapılan bu nakillerin kaynağının belirtilmemesi, takip eden asırlarda yazılan tefsirlerde çelişkilerin sürdürülmesine yol açmıştır. Ayrıca Hz. Ali (ra) ve İbn Abbâs’tan bu konu-da nakledilen mevkûf rivâyetler de içerik olarak Kur’ân’la örtüşmemektedir. Müfessirlerin, tabiînden nak-ledilen rivâyetlerin kritiğini de pek yapmadıkları görülmektedir. Makalede hedeflenen bir diğer nokta ise bu tür kıssalar üzerinde de eleştirel çalışmaların yapılmasına katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir,, Kur'ân,, Tevrât,, MÛsâ,, Sâmirî,, Buzağı.

Teşekkür

İlginiz için şimdiden teşekkür ederim.

Kaynakça

• İsfahânî, Ragıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî. 1. Baskı. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1412.
• Güllüce, Veysel. “Musa (as)'da İlahî Aşk”. Ekev Akademi Dergisi. Yıl: 11, Sayı: 30 (Kış 2007): 75-84.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek alâ sahihayn. Thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1411/1990.
• İbn Acîbe, Ahmed, eş-Şâzelî. el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ķur’âni’l-mecîd. Thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî. 7 Cilt. Kahire: Neşreden: Hasan Abbâs Zekî, 1419.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Atiyye el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-ʻazîz. Thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1422.
• İbn Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn. Zâdü’l-mesîr fî ʻilmi’t-tefsîr. Thk. Abdurrezâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-Arabî, 1422.
• İbn Ebî Hâtim. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. Thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. 3. Baskı. Suûdi Arabistan: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh. Tefsiru’l-Kur’âni’l-azîz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-hadîse, 2002.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İsmail. Tefsiru'l-Kur'âni'l-azîm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru'l-maʻrife, 1988.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemalüddîn. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, ts.
• Karaman, Hayreddin & Çağrıcı, Mustafa &Dönmez, İbrahim Kâfi & Gümüş, Sadrettin. Kur'an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 6 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
• Kayak, Fatih. Tevrât ve Kur’ân’a Göre Sâmirî. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim Atfîş. 20 Cilt. 2. Baskı. Kahire: Dâru’l-kutubi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin. Letâifü’l-işârât. Thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 Cilt. 2. Baskı. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-âmmeti li’l-kitâb, ts.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu ehli’s-sünne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüketü ve’l-ʻuyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûği'n-nihâye fî ilmi meâni'l-Kur'ân ve tefsîrihi. 13 Cilt. Câmiatu'ş-şârika-külliyetü’ş-şerîa ve dırâsâti’l-İslâmiyye, Mecmâatu buhûsi’l-kitab ve’s-sünne, 2008.
• Meral, Yasin. Sâmirî’nin Buzağısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’ân. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Thk. Abdullah Mahmud Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1423.
• Mücâhid b. Cebr el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. Thk. Muhammed Abdusselâm Ebü’n-Nebîl. Mısır: Dâru’l-fikri’l-İslâmî el-hedîse, 1989.
• Nahcuvânî, Niʻmetullah. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtihu’l-gaybiyye el-muvaddiha li’l-kelimi’l-Kur’ânîyye ve’l-hikemi’l-furkâniyye. 2 Cilt. Mısır: Dâru rekâbî li’n-neşr, 1999.
• Nehhâs, Ebû Cafer. İʻrâbu’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1421.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku't-tenzîl ve hakâiku't-te'vîl. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Nîsâbûrî, Nizâmuddîn. Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-Furkân. Thk. eş-Şeyh Zekeriya Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1416.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb, 32 Cilt. 2. Baskı. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1420.
• Saʻlebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-beyân an tefsiri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2002.
• Semerkândî, Ebü’l-Leys. Bahrû’l-ulûm. 3. Cilt. (Şâmile).
• Suyûtî, Celaleddîn. ed-Dürrü’l-mensûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Dımaşk: Dâru ibn Kesîr, 1414.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-beyân an te'vili’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-risale, 2000.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan hakâʾiki gavâmidi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-kutubi'l-Arabî, 1987.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. 2 Cilt. Beyrut: Daru ihyâi’t-turasi’l-Arabî, 1976.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʻlâmı’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 2006.