The Effect of Original Meaning Emphasis in Word Analysis in al-Kashshāf

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 903 - 940, 30.10.2021

Necmettin Çalışkan

https://doi.org/10.31121/tader.964750

Öz

Determining the meanings attributed to the words plays a primary role in the determination of the meaning of the words of the Qurʾān. One of the methods used in the interpretation of verses is word definition. The definition of the word affects the possible meaning in the content and interpretation of the verse. Because the interpretation and comment are built on the meaning of the defined word. The effort to understand and define the words of the Qurʾān started from the period of the Companions. The first period commentators and linguists, especially al-Ṭabarī (d.310/922), took important steps in word analysis. al-Zamakhsharī (d. 538/1144) is among the commentators who attracted the attention of many commentators and linguists after him in the definitions and analyzes of the words of the Qurʾān. He has opened up a series of innovations and depths in word analysis in al-Kashshaf, surpas-sing their predecessors. It has been determined that while defining the words of the Qurʾān, al-Zamakhsharī emphasizes the “original” meanings of the words as a method that he sometimes uses. In this research, eight words that al-Zamakhsharī emphasized on the original meaning in his word analysis were examined. The roots of the eight words studied are: ص-ل-و/ṣ-l-v, ن-ف-س/n-f-s, ذ-ب-ذ-ب/ẕ-b-ẕ-b, ب-س-ل/b-s-l, ث-ر-ب/s̠-r-b, و-س-م/v-s-m, و-ر-د/v-r-d, ف-و-ت/f-v-t. In the research, issues such as the originality of al-Zamakhsharī’s definition of these words, which messages she tried to high-light and how the definitions were reflected in the meaning were determined. In the study, the meanings that al-Zamakhsharī attributed to the words were compared with the analyzes of the linguists and commentators before and after him, and similarities and differences were revealed. In addition, the differences between the meanings given by al-Zamakhsharī to the words of the Qurʾān and today's Qurʾānic translations were determined and appropriate translation proposals were presented. New word meaning suggestions are underlined and italicized.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, al-Zamakhsharī, al-Kashshaf, Word, Original

Keşşâf’ta Kelime Tahlillerinde Asıl Anlam Vurgusunun Manaya Etkisi

Öz

Kur’ân lafızlarının manaya delaletinin tespitinde, kelimelere yüklenen anlamların belirlenmesi öncelikli rol oynar. Ayetlerin tefsirinde kullanılan yöntemlerden biri de kelime tanımıdır. Kelime tanımı, ayetin mefhumunda ve yorumunda ortaya çıkacak manayı etkiler. Çünkü tefsir ve yorum, tanımlanan kelimedeki mana üzerine inşa edilmektedir. Kur’ân kelimelerini anlama ve tanımlama çabası, sahâbe döneminden itibaren başlamıştır. Başta Taberî (ö.310/922) olmak üzere ilk dönem müfessirler ve dilciler, kelime tahlillerinde önemli mesafeler almışlardır. Kur’ân kelimeleri tanımlamalarında ve tahlillerinde kendisinden sonra birçok müfessirin ve dilcinin dikkatini çeken ve onları etkileyen müfessirler arasında Zemahşerî (ö. 538/1144) yer alır. O, Keşşâf’ta kelime tahlillerinde seleflerini geride bırakacak şekilde bir dizi yeniliklere ve derinliklere alan açmıştır. Zemahşerî Kur’ân kelimelerini tanımlarken zaman zaman başvurduğu bir usul ve yöntem olarak kelimelerin “asıl” anlamlarına vurgu yaptığı saptanmıştır. Bu araştırmada Zemah-şerî’nin kelime tahlillerinde asıl anlam vurgusu yaptığı sekiz kelime incelenmiştir. İncelenen sekiz kelimenin kökleri şunlardır: ص-ل-و/ṣ-l-v, ن-ف-س/n-f-s, ذ-ب-ذ-ب/ẕ-b-ẕ-b, ب-س-ل/b-s-l, ث-ر-ب/s̠-r-b, و-س-م/v-s-m, و-ر-د/v-r-d, ف-و-ت/f-v-t. Zemahşerî’nin bu kavramları tanımlama özgünlüğü, hangi mesajları ön plana çıkarmaya çalıştığı ve tanımlamaların manaya ne şekilde yansıdığı gibi yönler tespit edilmiştir. Çalışmada Zemahşerî’nin kelimelere yüklediği anlamlar, kendisinden önceki ve sonraki dilci ve müfessirlerin tahlilleriyle mukayese edilmiş, benzerlikler ve farklılıklar ortaya konmuştur. Ayrıca Zemahşerî’nin Kur’ân kelimelerine verdiği anlamlarla, günümüz Kur’ân mealleri arasında ne gibi farklılıkların olduğu tespit edilerek uygun meal teklifleri sunulmuştur. Yeni kelime meal önerileri, altı çizili biçimde italik yazı tipiyle gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Zemahşerî, Keşşâf, Kelime, Asl

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-Sanʿânî, Ebû Bekr. el-Muṣannef. thk. Habîburrahmân el-Azamî. Beyrut: Mektebe-tü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Ferrâʾ. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr v.d. Riyad: Dârü tayyibe, 1417/1997.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsıruddin Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1418/1997.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. el-Ḥayevân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1424/2003.
• Cebel, Muhammed Hasan. el-Muʿcemu’l-iştiḳâḳıyyu’l-muʾeṣṣal li-elfâẓı’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Mek-tebetu’l-âdâb, 2010.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed. Şerḥu’l-Mufaḍḍaliyyât li’l-Mufaddal ed-Dabbî. thk. Charles Yakûb Lyall. Beyrut: Matbaʿatü’l âbâʾel-Yesûʿiyyîn, 1349/1930.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Mehdî Mahzûmî & İbrâhim Sâmerrâî. Beyrut: Dâru mektebeti’l-hilâl, ts.
• Hafâcî, Ebü’l-Abbas Şehâbeddin Ahmed. Ḥâşiyetü’ş-Şihâb ʿalâ Tefsîri’l-Beyḍâvî: ʿİnâyetü’l-Ḳâḍî ve kifâyetü’r-Râḍî ʿalâ Tefsîri’l-Beyḍâvî. Beyrut: Dâru sadr, ts.
• Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed. el-Ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Riyâd: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1999/1419.
• İbn Düreyd, Ebubekir Muhammed b. Hasan. Cemheretü’l-luġa. thk. Remzî Münîr Baʿlebekkî. Beyrut: Dâru’l-ʿilm lil-melâyîn, 1407/1987.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Saâdat Mecdüddîn el-Cezerî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. Beyrut: Mekte-betü’l-ʿilmiyye, 1399/1979. Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l- Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrâhîm Atfîş. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1383/1964.
• Kürâunneml, Ebü’l-Hasen Alî el-Hünâî. el-Münecced fi’l-luġa. thk: Ahmed Muhtar Ömer & Dâhî Abdulbakî. Kahire: ʿÂlemu’l-Kutub, 1409/1988.
• Maʿmer b. el-Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1381/1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1425/2005.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. İmârât: Câmiatü’ş-Şârika, 1429/2008.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmiʿâtu Ümmi’l-Kurâ, 1409/1988.
• Özdemir, İbrahim. İslam Düşüncesinde Dil ve Varlık: Vazʿ İlminin Temel Meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1420/1999.
• Saʿlebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Mu-hammed İbn Âşûr. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1422/2002.
• Semʿânî, Ebü’l-Muzaffer. Tefsîru’l-Ḳurʾân. thk. Yâsir b. İbrâhîm & Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. Riyad: Dâru’l-vatan, 1418/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Baḥru’l-ʿulûm. thk. Mahmut Matracî. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. ʿUmdetü’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1417/1996.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. ed-Dürrü’l-maṣûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dimeşk: Dâru’l-kalem, ts.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr. Câmiüʿl-beyân ʿan te’vîli’l- Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. B.y.: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dâru ihyâi't-türâsi’l-ʿArabî, ts.
• Vikipedi, “Bağırtlakgiller”. Erişim: 28 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ba%C4%9F%C4%B1rtlakgiller
• Yıldırım, Abdullah. “Vazʿ İlmi”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. ed. İsmail Gü-ler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Zemahşerî, Ebu’l-Ḳâsım Cârullâh Maḥmûd b. ʿUmer. el-Keşşâf ʿan hakâiki ġavâmiḍi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿArabiyye, 1407/1987.
• Zemahşerî, Ebu’l-Ḳâsım Cârullâh Maḥmûd b. ʿUmer. el-Fâiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim & Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1391/1971.