“Mennâʿun li’l-Hayr” Tabiri Özelinde Anlam Daralmalarının Kur’ân’ın Türkçe Meallerinde Sebep Olduğu Çeviri Problemleri

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 828 - 850, 30.10.2021

Mehmet Ali Çalgan

https://doi.org/10.31121/tader.972487

Cited By: 1

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in manasının ve maksadının Müslümanlarca en doğru bir şekilde anlaşılabilmesi hiç şüphesiz en büyük öneme sahip bir meseledir. Bu makalede Arapça’da aslî mana olarak “vermemek” manasına sahip olmakla beraber Türkçe’de anlam daralmasına maruz kalarak bu manasını kaybetmiş olan “men etmek” kelimesini içeren “mennâʿun li’l-hayr” tabirinin Türkçe Kur’an meallerinde nasıl çevrildiği incelenmiştir. Kâf sûresi 25. ayet ve Kalem sûresi 12. ayette geçen bu tabirin incelenen altmış adet Türkçe mealin sadece birisi hariç tümünde “hayra/iyiliğe engel/mâni olmak” şeklinde anlamlandırıldığı görülmektedir. Öte yandan, incelenen yirmi beş tefsirin tümünde söz konusu tabirin “kişinin üzerinde zorunlu olan mâlî vecibelerini yerine getirmemesi, malını esirgemesi, cimrilik yapması” şeklinde bir manaya sahip olduğuna değinilmiş, bu tefsirlerin bir tanesi dışında tümünde mezkûr mana, ya bu tabir için sunulan tek izah olmuş ya da bu tabir için tercih edilen birinci görüş olarak takdim edilmiştir. Hatta bazı tefsirlerde anılan tabirin “hayra engel olmak” şeklinde izahının bağlamsal ve dilsel açıdan mahzurlu olduğu açıkça ifade edilmiştir. Çalışmamızda Kâf sûresi 25. ayet-i kerimenin Türkçe mealler ve tefsirlerde nasıl izah edildiği incelenmiş ve Türkçe mealler ve tefsirler arasında bahsi geçen izah farklılığının sebepleri araştırılmıştır. Çalışmada vurgulanan anlam daralması probleminin bir başka yansımasının Mâûn sûresi 7. ayet-i kerimenin Türkçe meallerdeki çevirisinde görüldüğü de tespit edilmiştir. Ayrıca, Kur’ân-ı Kerîm’de ve hadislerde “men etmek” kelimesinin farklı kullanımları detaylı biçimde araştırılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm’de “vermemek” manası ile sınırlı sayıda kullanılan mezkûr kelimenin hadislerde bu manasıyla kullanımına dair pek çok örnek tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kuran, Meal, Hadis, Anlam Daralması

The Translation Problems Caused by the Meaning Contractions in the Qurʾān Translations in the Context of the Statement “Mannāʿun li’l-Khayr”

Öz

Understanding the meaning and purpose of the Qurʾān in a correct way is of utmost importance for the Muslims. In this article the translation of the statement “Mannāʿun li’l-Khayr” which includes the word “manaʿa” that has as its original meaning “not to give” in Arabic but lost this meaning in Turkish as a result of meaning contraction is examined. This statement which is included in 25th verse of the surat Qâf and 12th verse of the surat al-Qalam is given the meaning of “preventing the good” in the sixty Qurʾān translations which have been examined except one. On the other hand, it has been found that in the twenty five tafsirs that have been studied this statement is explained as “not to perform the obligatory financial duties on a person, to be stingy” and this explanation has either be the sole explanation given for this statement or the primarily preferred explanation for this statement. Even in some tafsirs the explanation as “preventing the good” has been criticized openly for linguistic and contextual reasons. In this study, the explanation given for the 25th verse of the surat Qâf in Turkish Qurʾān translations and tafsirs has been examined and the reasons for the difference in the explanation between these two sources have been analyzed. Furthermore, various usages of the the word “manaʿa” in the Qurʾān and the ḥadīth has been extensively investigated. Many examples for this word which has a limited number of occurrence in the Qurʾān has been found in ḥadīths with the meaning of “not to give”.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qurʾān, Hadith, Qurʾān Translation, Meaning Contraction

Kaynakça

• Abdülbaki, Muhammed Fuad. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
• Açıklamalı Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Ebu’l-Alâ Mevdûdî, Türkçeye çev. Muhammed Han Kayani. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 2016.
• Ahatlı, Erdinç. “Temrîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/temriz
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. thk. Ali Abdülbârî Atiyye. 5 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd b. Ferrâ. Me‘âlimu’t-tenzîl fi tefsîri’l-Kur’an. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1999.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envarü’t-tenzil ve esrarü’t-te’vil. Thk. Muhammed Abdurrahman Mara’şalî. 1. Bs, 5 Cilt. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1997.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebu Abdullah. Sâhîhu’l-Buhârî. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 1. Bs, 9 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd el-. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülgafûr Attar. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melayîn, 1987.
• Ebu Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıtkı Muhammed Cemil. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2000.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Gürbüz, Faruk. Tercüme Problemleri ve Mealler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Habl, Muhammed Hasan. el-Mu’cemu’l-iştikakiyyu’l-muassel li-elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Âdâb, 2010.
• Hâzin, Alaeddin Ali b. Muhammed b. İbrâhim el-Bağdadi. Lübâbü’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl/Tefsirü’l-Hazin. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdullah b. Gâlib İbn Atiyye el-Endelûsî. el-Muharraru’l-vecîz fi tefsîri’l-kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Abdullah el-Gırnatî. et-Teshîl li-ulûmi’t-tenzîl. thk. Abullah el-Hâlidî. Beyrut: Şirketu Dâri’l-Erkâm b. Erkâm, 1995.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fida İsmail. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Sami b. Muhammed Sellâme. 8 Cilt. Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed bin Mükerrem bin Ali Ebü’l-Fadl Cemâleddin. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsir. thk. Abdürrezzak el-Mehdi. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seadat Mecdüddin Mübarek b. Muhammed. en-Nihaye fî garibi’l-hadis ve’l-eser. thk. Tahir Ahmet ez-Zâvî - Mahmud Muhammed et-Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebeu’l-İlmiyye, 1979.
• İşler, Emrullah. “Çokanlamlılık, Anlam Daralması ve Kur’an’ın Türkçe Çevirilerinde Yapılan Yanlışlar”. Kur’an ve dil : dilbilim ve hermenötik sempozyumu. ed. Ömer Kara. 385-397. Erzurum: Bakanlar Matbaası, 2002.
• Karaman, Hayreddin vd.. Kur’an Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Koçyiğit, Talat. Kur’an-ı Kerim Meal ve Tefsiri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016.
• Kur’ân Meâli. çev. Yusuf Işıcık. Konya: Konya İlahiyat Derneği Yayınları, 2010.
• Kur’ân Türkçe Çeviri. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Pozitif Matbaacılık, 2008.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Abdulvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2008.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı. çev. Murat Sülün. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2012.
• Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlatımı. çev. Bekir Sadak. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1989.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’an. thk. Ahmet el-Berdûnî - ve İbrahim Ettafeyyiş. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtu ehli’s-sünne. thk. Mecdi Baslum. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve'l-uyun tefsiru'l-Mâverdî. thk. es-Seyyid b. Abdülmaksud b. Abdürrahim. Beyrut : Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1992.
• Merâgî, Ahmed Mustafa el-. Tefsiru’l-Merâgî. 30 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbi’l-Halebî, 1946.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdulah b. Ahmed. b. Mahmud. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 1. Bs, 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Parlıyan, Abdullah. Sünen-i Tirmizî Tercemesi. İstanbul: Konya Kitapçılık, 2007.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredat fî garibi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan ed-Dâvûdî. Dimaşk: Dârü’l-Kalem, 1992.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1999.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü't-tefasir. Kahire: Dârü's- Sâbûnî, 1417.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî. Tefsîru’l-Kur’an. thk. Yasir b. İbrahim - ve Ganîm b. Abbas b. Ganîm. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Son Çağrı Kur’ân. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Suyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr - Celaleddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed eş-Şafi Mahalli. Tefsirü'l-Celaleyn. Kahire: Daru’l-hadis, t.y.
• Suyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü'l-mensur fi't-tefsir bi'l-me'sur. Beyrut: Dârü'l-Fikr, 1983.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethu’l-kadîr. 6 Cilt. Dimaşk: Dâru İbn Kesir, 1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Kâhire: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Yüce Kur’ân ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli. çev. Abdulkadir Şener - Cemal Sofuoğlu - Mustafa Yıldırım. İzmir: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmut b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1987.
• Zühaylî, Vehbe. Tefsirü'l-münir fi'l-akide ve'ş-şeria ve'l-menhec. Dımaşk: Dârü'l-Fikri'l-Muasır, 1991/1411.