The Maqāsid al-Qur’ān in the Thought of Rashīd Riḍā

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 292 - 316, 30.04.2022

Gülnur Külünkoğlu

https://doi.org/10.31121/tader.980667

Öz

The criticisms of classical interpretation methods have intensified in the method discussions that took place in the Qur’ānic studies with the effect of modernization. Among these criticisms, it is the main theme that classical exegeses are literalist/textualist and fragmentary, distracting the reader from the integrity and purpose of the Qur'ān. In this context, today's commentators of the Qur'ān have tended to seek the maqāsid of the Qur'ān and to predicate the maqāsid on the interpretation of the Qur'ān. Nevertheless, there has been an increase in studies on the subject. However, it is seen that the studies on the maqāsid are contented with pointing to the maqāsid in principle and have a descriptive quality. The reasons for this tendency of the authors who turned to the maqāsid-based approach in the modern period were not emphasized. In the study, first of all, information about Muḥammad Abduh's pioneering ideas was given in terms of his influence on Rashīd Riḍā (d.1935). Then, it is dealt with that the interpretations of Rashīd Riḍā (d.1935), who is one of the prominent names in Qur’ānic studies today, on the maqāsid al-Qur’ān. The study aims to seek answers to the questions of the reasons for Riḍā 's discussing of the maqāsid al-Qur’ān in his own historical and social context, with a higher emphasis than previous periods, with which motivation he determined the maqāsid al-Qur’ān. Consequently, it is seen that the Qur’ān is a functional means for his effort to defend the issue of prophecy and the divinity of the source of revelation against the West in Riḍā’s thought. According to him, the objectss of the Qur’ān are the greatest evidence for that the Qur’ān is superior to all human systems. It is seen that the objects of the Qur’ān in modern context in terms of Rashīd Riḍā include reclamation in both individual and social subjects.it is seen that orientalist criticisms about the source of the Qur’ān and prophecy and social, political, and economic reform efforts were dealt with in the light of the objects of the Qur’ān. The maqāsid al-Qur’ān has been evolved to an instrumental position on the ground of reclamation as a universal basis for the realization of the aimed reforns and inclued modern implications with the influence of modernization in the late nineteenth and early twentieth centuries.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Quran, Maqasid, Universal principles, Rashid Rida, Menar

Reşîd Rızâ’ nın Düşüncesinde Makāsıd-ı Kur’ân

Öz

Modernleşmenin etkisiyle Kur’ân araştırmalarında meydana gelen usûl tartışmalarında klasik yorum yöntemlerine yönelik eleştiriler yoğunluk kazanmıştır. Bu eleştiriler içinde klasik tefsirlerin lafızcı ve parçacı olmakla okuyucuyu Kur’ân’ın bütünlüğünden ve gâyesinden uzaklaştırdığı ana tema olarak yer almaktadır. Bu bağlamda günümüz Kur’ân yorumcuları, ağırlıklı olarak Kur’ân’ın makāsıdını aramaya ve Kur’ân yorumunda makāsıdı esas almaya yönelmişlerdir. Bununla birlikte konu hakkında yapılan çalışmalar da yükselen bir ivme kaydetmiştir. Ancak makāsıd hakkındaki çalışmaların ilkesel olarak makāsıda işaret etmekle yetindiği ve tasvîrî bir nitelik arz ettiği görülmektedir. Modern dönemde makāsıdî yaklaşıma yönelen müelliflerin bu yönelişinin sebepleri üzerinde durulmamıştır. Çalışmada öncelikle Reşid Rıza’ya (ö.1935) etkisi bakımından Muhammed Abduh’un öncü fikirleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra günümüz Kur’ân araştırmalarının önemli isimlerinden olan Rıza’nın Makāsıd-ı Kur’ân hakkındaki yorumları ele alınmıştır. Rıza’nın kendi tarihsel ve sosyal bağlamında önceki dönemlere göre daha yüksek bir vurguyla Makāsıd-ı Kur’ân’ı ele almasının sebeplerinin neler olduğu, Makāsıd-ı Kur’ân’ı hangi motivasyonla belirlediği sorularına cevap aranmıştır. Sonuç olarak Rıza’nın düşüncesinde Makâsıd-ı Kur’an’ın, nübüvvet meselesini ve vahyin kaynağının ilahîliğini Batı’ya karşı savunma çabasında işlevsel bir araç olduğu görülmektedir. Ona göre Kur’an’ın maksatları, Kur’an’ın bütün beşerî sistemlerden üstün olduğunun en büyük delilidir. Reşid Rızâ özelinde modern bağlamda Kur’ân’ın maksatlarının hem bireysel konularda hem de toplumsal konularda ıslahı içerdiği görülmektedir. Kur’ân’ın kaynağı ve nübüvvet hakkındaki oryantalist eleştiriler ve sosyal, siyasî, ekonomik dönüşüm çabaları Kur’ân’ın maksatları ışığında ele alınmıştır. On dokuzuncu asrın sonları ve yirminci asır başlarında modernleşmenin etkisiyle Makāsıd-ı Kur’ân, hedeflenen reformların gerçekleştirilmesinde küllî bir temel olarak ıslah zemininde araçsal bir pozisyona evrilmiş ve modern içermeleri kapsamına dâhil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Makâsıd, Külli İlkeler, Reşid Rızâ, Menar

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Matbaa-yi Osmaniye, 1884.
• Ahmed Cevdet Paşa. Açıklamalı Mecelle: Mecelle-i ahkam-ı adliye. Haz. Ali Himmet Berki. İstan-bul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Abduh, Muhammed. “Tefsir-i Sure-i Asr”. çev. Mehmed Akif Ersoy. Sırat-ı Müstakim (Sebilü'r-Reşad) 3/73 (1328), 323-324.
• Abduh, Muhammed. “Fatiha Tefsiri”. çev. Abdülkadir Şener- Mustafa Fayda. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (1968), 1-33.
• Âşur, Vasfi. “Nahve Tefsiri’l-makāsıdî”. Makāsıdü’l-Kur’âni’l-Kerim: mecmûatu buhus. Ed. Muhammed Selim el-Avva. London: Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî 2016, 419-467.
• Baljon, J. M. S. Modern Müslim Qoran İnterperetation. Leiden: Brill, 1968.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makāsıdü'ş-Şerîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/423-427. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Cüveynî, İmamü'l-Haremeyn. el-Burhan fî usuli'l-fıkh. thk. Abdülazim ed-Dib. Doha: Câmiatu Katar, 1978.
• Çaykara, Faruk. Kur’ân’ın Yorumlanmasında Amaçsal Yaklaşımlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
• Dermenghem, Emile. Hz. Muhammed’in Hayatı. Çev. Reşat Nuri Güntekin. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2006.
• Duman, Soner. “İslam Hukuk Metodolojisinde Gazali’nin Maslahat Düşüncesine Katkıları”, 900. Vefat yılında İmam Gazali: Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. Ed. İsmail Kurt. 413-441. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları 2012.
• Gazzâli, Ebû Hâmid. el-Müstasfâ. thk. Hamza b. Züheyr. 4 Cilt. Medine: Şeriketü Medine-i Münevvere, 2008.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Cevâhiru’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Rıza Kabbânî. Beyrut: Dârü'l-Âfâkı'l-Cedîde, 6. Baskı, 1990.
• Gökkır, Bilal. “Oryantalist Literatürde Kur’ân’ın Kaynağı Tartışmalarının Kaynağı Disiplinlerarası Bir Yaklaşım”. Bilimname: Düşünce Platformu 2/5 (2004/2), 61-74.
• Güven, Şahin. “Günümüz Tefsir Çalışmalarında Yeni Bir Yöntem: Konulu Tefsir Metodu”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. Ed. Bilal Gökkır vd. 439-454. İstanbul: Özkan Matbaacılık, 2010.
• Hâmîdî, Abdülkerim. Makāsıdu’l-Kur’ân min teşri’il-ahkam. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Hıdır, Özcan. “Oryantalizmin Günümüzde İslami Metinleri (Kur’ân ve Sünnet) “Yeniden Okuma”daki Düşünsel ve Metodolojik Etkisi”. Dini ve Felsefi Metinler: Yirmibirinci Yüzılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama. Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 1/11-26. İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yay, 2012.
• İbn Manzûr. “K-S-D”. Lisanü’l-Arab. 6 Cilt. 5/3642. Kahire: Dârü’l-Meârif ts.
• İslam, Tazul. “Maqasid al-Quran and Maqasid al-Shari’ah: An Analitical Presentation”. Revelation and Science 03/01 (2013), 59-69.
• İslam, Tazul - Khan, Israr Ahmad. “Indentifying Maqasid al-Qur’an: Critical Analysis Of Rashid Rida’s Views”. Journal Of Islam In Asia Special Issue 1 (March 2011), 463-496.
• Jansen, J. J. G. Kur’ân’a Bilimsel, Filolojik, Pratik Yaklaşımlar. çev. Halilrahman Acar. Ankara: Fecr Yayınevi, 1993.
• Karaoğlan, Arslan. “Kur’an’ı Anlamada Bilimsel Yönelişe Toplu Bir Bakış”. Route Educational and Social Science Journal, 4 (6), (October 2017), 367-391. Kazancı, Ahmet Lütfi. “Bi‘set”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 6/217-218. Ankara: TDV Yay, 1992.
• Kırca, Celal. Kur’an ve Bilim. İstanbul: Marifet Yayınları, 1996.
• Kur’an-ı Kerim Meali, Çev. Hayrettin Karaman vd, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Maşalı, Mehmet Emin. Kur’ân’ın anlaşılmasında Gâî Yorum: Geçmişten Günümüze Bir Tahlil Denemesi. İstanbul: Otto Yayınları 2016.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Yakın Dönem Tefsir Geleneğinde Makāsıd Merkezli Yaklaşım (Reşid Rıza ve İbn Âşûr Örneği)”. Makāsıdî Tefsir Kur’ân-ı Kerîm’i Amaç ve Hikmet Eksenli Anlamak. Ed. Mustafa Çağrıcı, 261-281. İstanbul: Kuramer, 2018.
• Öz, Mustafa “Dermenghem, Émile”. TDV İslâm Ansiklopedisi 9/180. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Özdemir, Ahmet, “Muhammed Abduh’un Kur’an Anlayışı”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/33, (2018), 83-101.
• Pekcan, Ali “Zarüriyyat Düzeyindeki Gaî Değerlerin Mahiyeti ve Evrensel Niteliği Üzerine”. İslami İlimler Dergisi 3/1 (Bahar 2008), 137-154.
• Pink, Johanna. “Muhammed Abduh”. Encyclopaedia of the Qurʾān. Leiden: Brill, 2015. Ed. George Archer. Erişim 8 Ağustos 2021. http://referenceworks.brillonline.com/browse/encyclopaedia-of-the-quran.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. İslam’da Kadının Hukuku: Kadınlara Çağrı. Çev. Mehmet Çelen Malatya: Nida Yayınları, 2008.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Hukukü'n-nisâ fi'l-İslâm: nidâu li'l-cinsi'l-latif. Kahire: Mektebetü't-Türasi'l-İslâmî, 1985.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. el-Vahyü’l-Muhammedî. 10. Baskı. Beyrut: Mektebetü’l-İslamiyye, 1985.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsirü’l-menar. 12 Cilt. 2. Baskı. Kahire: Dârü'l-Menar, 1947.
• Saleh, Walid “Preliminary Remarks On The Historiography Of Tafsīr In Arabic: A History Of The Book Approach”. Journal of Quranic Studies 12/October 2010/1-2 (2010), 6-40.
• Şatıbi, İbrahim Mûsâ. el-Muvâfakât. 4 Cilt. Thk:Abdullah Dıraz. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2017.