Kıraatten Tilâvete: Bir Kur’ân Okuma Pratiği Olarak Tilâvet Üslûbunun Mahiyeti Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 721 - 742, 30.10.2023

Muhammed Coşkun

https://doi.org/10.31121/tader.1298771

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada Kur‟ân metninin kendine has okuma biçimi olan tilâvet üslubunun tarifi ve mahiyeti üzerinde durulacaktır. Konuya başlarken öncelikle kıraat ve tilâvet kavramlarına ve bu ikisi arasındaki farka değinilecektir. Özellikle, tarihî süreç içerisinde bu kavramlara farklı anlamlar yüklenmesi sebebiyle karşılaşılan bazı yanlış algılamalara veya değerlendirmelere vurgu yapılacaktır. İkinci aşamada mutlak bir okuma biçimi olan kıraati özel bir okuma biçimi olan tilâvete dönüştüren ana etmenlerin neler olabileceği sorgulanacaktır. Bu bağlamda „tilâvetin unsurları nelerdir, herhangi bir okumayı tilâvet yapan şey nedir, neyi/neleri dışarıda tutarsak tilâvet yapmış olmayız?‟ soruları makalenin ana eksenini oluşturmaktadır. Bu temel sorulara cevap aranırken özellikle müzikal/ezgisel tavır, konuşma dilinde bulunmayan bazı fonetik uygulamalar ve anlamı yansıtmaya yönelik bir takım özel ses kullanımları dikkate alınarak bu unsurların konu ile bağlantısına değinilecektir. Çalışma içerisinde, tilâveti oluşturan temel unsurların özellikle bu üç husus olduğuna vurgu yapılacaktır. Çalışmada esas alınan özel anlamıyla, tilâvetin mahiyetini bu temeller üzerine oturtmak, özellikle tilâvet alanında çalışma yapan araştırmacıları kavramsal algı yanlışlarından kurtaracak ve tilâvetin daha doğru bir zeminde anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca, bu çalışmayla Kur‟ân okuma biçimleri arasındaki temel farkların kavranması ve uygulamada daha başarılı sonuçlar elde edilmesine katkı sunulması hedeflenmiştir. Bu vesile ile Kur‟an-ı Kerim‟i tilâvet üslûbu ile okumanın önemi ve bu konuda özel bir hassasiyet gösterilmesi gereği de anlaşılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, Tilâvet, Tecvid, Kur’ân Okuma, Tilâvetin Unsurları

From Qirāʾāt To Tilāwat: On The Nature Of The Tilāwat Style As A Practıce Of Reading Qur'an

Öz

In this study; the definition and nature of the 'tilāwat' style, which is the unique way of reading the text of the Qurʾān, will be emphasized. First of all, the concepts of qirāʾāt and tilāwat and the difference between these two will be mentioned. Special emphasis will be placed on some misperceptions or evaluations encountered due to the different meanings attributed to these concepts in the historical process. In the second stage, it will be questioned what the main factors might be that transform the qirāʾāt, which is an absolute tilāwat style, into tilāwat, which is a special way of tilāwat. In this context, the questions of "What are the elements of tilāwat, what makes any reading tilāwat, what or what we remove, we do not have tilāwat?" constitute the main axis of the article. While looking for answers to these basic questions, the connection of these elements with the subject will be discussed, taking into account especially the musical / melodic attitude, some phonetic applications that are not found in the spoken language, and some special sound uses to reflect the meaning. In the study, it will be emphasized that the basic elements that make up the tilāwat are especially these three issues. Putting the nature of tilāwat on these foundations, with the special meaning taken as a basis in the study, will save researchers working in the field of tilāwat from conceptual perception mistakes and will help to understand tilāwat on a more accurate basis. In addition, with this study, it is aimed to comprehend the main differences between the ways of tilāwat the Qur'an and to contribute to obtaining more successful results in practice. By this means, the importance of tilāwat the Qur'an with the tilāwat style and the need to show special sensitivity in this regard will be understood.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qirāʾāt, Tilāwat, Tajvid, Qur’an Reading, Elements of Tilāwat

Kaynakça

• Abdülvahid, Seyyid Ahmed. “Kur’ân-ı Kerim’de Okuma (Kıraat) Lafızları”. çev. Ali Akpınar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 199-235.
• Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh. Aḫlāḳu ehli’l- Ḳur’ān. thk. Muhammed Amr Abdullatif. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- ’İlmiyye, 2003.
• Aslan, Ömer. “Kur’ân Tilâvetinde Mûsikinin (Ses Sanatının) Mesnedi”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası 5 (2006), 75-89.
• Aydın, Akif. “Kur’ân-ı Kerim Okumanın ve Dinlemenin Fazilet ve Âdâbı = The Regular Cus-toms and Cirtue of Reading and Listening to the Qur’an”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 7 (2002), 127-152.
• Aydın, Muhammed. “Kur’ân Tilavetiyle İlgili Bazı Temel Esaslar”. Kur’ân ve Kıraati Sempozyum-ları Kitabı (Abdurrahman Gürses Anısına I. Kur’ân ve Kıraati Sempozyumu: 12 Kasım 2000, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi; M. Rüştü Aşıkkutlu Anısına II. Kur’ân ve Kıraati Sem-pozyumu: 25 Mayıs 2003. 94-115. Sakarya, 2006.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak. ‘Avnü’l- ma‘bûd şerḥu sünen-i Ebî Dâvûd. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- ’İlmiyye, 1415.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabü’l- îmān. thk. Abdül‘alî Abdülhamid Hâmid. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 1423.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el- Cāmi‘u’ṣ- ṣaḥîḥ. thk. Muhib-büddin Hatîb. 7 Cilt. Kahire: Matba‘atü’s- Selefiye, 1400.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ tācü’l- luġa ve ṣıḥâḥu’l- ‘arabiyye. thk. Ahmed Ab-dulgafûr ‘Attâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- ’İlmi li’l- Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Çağıl, Necdet. “Kutsal Metinler ve Müzik”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2013), 1-42.
• Çakıcı, İrfan. “Kur’ân Tilâvetinde Nitelik Sorunu”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi Turkish Jour-nal of Religious Studies 18/1 (2018), 147-175.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an Kıraatında Mûsikînin Yeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/7 (1998), 115-134.
• Dağdeviren, Alican. “Kur’ân Tilâvetinde Temsil”. EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 12/35 (2008), 49-62.
• Dağdeviren, Alican. “Kur’ân’ın Fonetik İ‘câzı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2009), 69-88.
• Ebû Davûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-ü Ebî Dāvûd. thk. Mu-hammed Muhyiddin Abdülhamid. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l- ‘Asriye, ts.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Ebü’l-Kāsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ʿulûm teteʿalleḳu bi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. haz. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- ‘İlmiyye, 2003.
• Fârûkī, İsmâil Râcî - Fârûkī, Lois Lamyâ. İslam Kültür Atlası. çev. Mustafa Okan Kibaroğlu - Zerrin Kibaroğlu. İstanbul: İnkılâb Yayınları, 1991.
• Fırat, Yavuz. “Kırâat, Tertîl ve Tilâvet Kavramlarının Anlamsal Araştırma ve Karşılaştırması”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi = Erciyes University Journal of the Institute of Social Sciences 13 (2002), 257-273.
• Fırat, Yavuz. “Kur’ân Tilâvetinde Arap ve Türkler Arasındaki Farklılıklar”. Bilimname: Düşünce Platformu 1/26 (2014), 25-50.
• Gökdemir, Ahmet. “el-Mürşidü’l-vecîz ve en-Neşr Bağlamında Ebû Şâme İle İbnü’l-Cezerî’nin Kur’ân Tilâvetine Bakışı = Abu Shame and Ibn al-Jazerî’s Perspective on the Recitation of Qur’an in the Context of al-Murshidu’l-Wachîz and an-Nashr”. Bülent Ecevit Üniversite-si İlahiyat Fakültesi Dergisi = Journal of Theology Faculty of Bülent Ecevit Universty 6/1 (2019), 103-122.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Okuma ve Anlama Üzerine: Kur’ân Tilavetiyle İlgili Bazı Kavram ve Ri-vayetlerin Değerlendirilmesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 207-235.
• ‘Itr, Nûreddin. “Keyfe neteveccehü ile’l- Ḳur’āni’l- Kerîm”. Mecelletü merkezi buhûs̱i’s- sünneti ve’s- siyer 10 (2001), 97-148.
• İbn Ebî Şeybe, Ebubekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî. el- Kitābü’l- Muṣannef fi’l- eḥādîs̱i ve’l- ās̱ār. haz. Kemal Yusuf el-Ḥût. 7 Cilt. Beyrut, Riyad: Dâru’t- Tâc - Mektebetü’r- Rüşd - Mektebetü’l- ‘Ulûm ve’l- Hikem, 1409.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l- Fikr, 1979.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. el-Me‘ārif. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l- ‘Âmme, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî. Ġarîbü’l- ḥadîs̱. thk. Abdullah el-Cebûrî. 3 Cilt. Bağdat: Matba‘atü’l- ‘Ânî, 1397.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisānu’l- ‘arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l- Me‘ârif, ts.
• İbnü’l- Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâg. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- ‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l- Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. et- Temhîd fî ‘ilmi’t- tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1. Basım, 2001.
• İbnü’l- Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed. Cāmi‘u’l- uṣûl fî eḥādîs̱i’r- rasûl. thk. Abdülkadir el-Arnavût - Beşîr ‘Uyûn. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1969.
• Kara, Mustafa - Çolakoğlu, Mehmet. “Kur’ân-ı Kerîm’den Aşr-ı Şerîf Seçimi ve Tilâvet Esna-sında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merke-zi Dergisi = Journal of the Near East University Islamic Research Center 7/1 (2020), 101-148.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Cāmi‘ li aḥkāmi’l- Ḳur’āni ve’l- mübeyyinu limā teḍammenehû mine’s- sünneti ve āyi’l- furḳān (Tefsîru’l- Ḳurṭubî). thk. Ab-dullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1. Basım, 2006.
• Maşalı, Münteha. “Kur’ân Okumanın Keyfiyeti ve Okuma Düzeyleri Üzerine Bir Tahlil Dene-mesi”. Usûl: İslam Araştırmaları 15 (2011), 75-89.
• Mehmed Zihni Efendi. el-Ḳavlü’s- sedîd fi ‘ilmi’t- tecvîd. İstanbul: Dâru’t- Tabâ‘ati’l- ’Amire (Mat-ba‘a-i Amire), 1. Basım, 1328.
• Nefes, Hayrünnisa. Kur’an Tilavetinde Temsili Okuma (29-30. Cüzlerdeki Mâ “ما” Örneği). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, 2013. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Okçu, Abdülmecit. “Kur’ân Tilâvetinde Ezgi/Makam”. Dinî Araştırmalar 10/28 (2007), 213-248.
• Okiç, Tayyip. Kur’ân-ı Kerîm’in Üslûb ve Kırâati. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Okiç, Tayyip. Tefsîr ve Hadîs Usûlünün Bazı Meseleleri. İstanbul: Nûn Yayınları, 1995.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredāt fî ġarîbi’l- Ḳur’ān. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, ts.
• Sağman, Ali Rıza. İlaveli Yeni Sağman Tecvidi. İstanbul: Bahar Yayınları, 1958.
• Sâlih, Subhî. Mebāḥis̱ fî ‘ulûmi’l- Kur’ān. Beyrut: Dâru’l- ‘İlmi li’l- Melâyîn, 10. Basım, 1977.
• Sindî, Abdülkayyûm b. Abdülgafûr. et-Teshîl fî ḳavā‘idi’t-tertîl. 2 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 3. Basım, 1427. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Cāmi‘u’l- eḥādîs̱ el- cāmi‘u’ṣ- ṣaġîr ve zevāidühû el-cāmi‘u’l- kebîr. thk. Abbas Ahmed Sakar - Ahmed Abdülcevad. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, ts.
• Şîbây, Halîm Sâbit. “Kur’ân-ı Kerim Tilaveti Hakkında Sünnet-i Nebeviyye”. haz. Ali Çiftçi. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi Turkish Journal of Religious Studies 12/1 (2012), 216-219.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, Ertem Basım Yayın Dağıtım., 2012.
• Uygun, Mehmet Nuri. “Kur’ân ve Musiki”. Kur’an ve Tefsir Araştırmaları – II. 49-56. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001. Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, ts.
• Yeprem, M. Safa - Yahşi, Turgut. “Kur’an-ı Kerim Tilavetinin Müzikal Analizi (Fatih Çollak’ın Okuyuşundan Fatiha Sûresi Örneği)”. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi = The Journal of Social Science 5/20 (2018), 372-405.
• Yılmaz, Ali. “Nüzûl Döneminde Kur’ân Tilâvet Biçimi ve Modern Dönemle Mukayesesi”. Geç-mişten Günümüze Uluslararası Dinî Mûsikî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 03-04 Kasım 2017, Amasya = From Past to Present İnternational Religious Music Symposium. 233-246. Amasya, 2017.
• Yurtseven, Muhammet. “Günümüzde İcra Edilen Kur’an Tilavetleri Üzerine Bir Değerlendir-me”. 6. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı 10-13 Mayıs 2017. 139-148. Muş, 2017.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî. el-Burhān fî ‘ulûmi’l- Ḳur’ān. thk. Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t- Türâs, 2. Basım, 1404.