Kırımlı Abdüssettâr Efendi ve Tenbîhu’r-rukûd Adlı Risalesi

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 183 - 211, 31.12.2019

Adem Çiftci

https://doi.org/10.5281/zenodo.3598220

Öz

Hz. Peygamber had cezalarının şüphelerle düşürülmesini emretmiştir. Bu sebeple bazı Hanefî fakihleri emrin mutlak oluşundan hareketle hükmün kesinleşmesinden sonra bile olsa infaz gerçekleştirilmeden ortaya çıkan bazı ârızî durumların sırf Allah hakları olan zina, hırsızlık ve içki içme gibi had suçlarının cezalarını düşürücü bir etkiye sahip olduğunu söylemişlerdir. Daha sonra gelen Hanefî hukukçular da bunu “el-İmzâ mine’l-kazâ fi’l-hudûd” şeklinde kaziyye hâline getirmişlerdir. Ayrıca bazı fakihler hâlis kul hakkı olsa da kısas cezalarının da bu kaziyyenin kapsamına girdiğini, bu cezaların da aynı şekilde düşeceğini savunmuşlardır. Bu görüşü benimseyenlerden biri de Kırımlı Abdüssettâr Efendi’dir. O, konuyu açıklığa kavuşturmak için Hanefî mezhebinin temel kaynaklarından istifade ederek Tenbîhu’r-rukûd isimli bir eser kaleme almıştır. Bu çalışma, bahsi geçen eseri tanıtma ve neşretme gayesiyle hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Had, kısas, hüküm, infaz, Tenbîhu’r-rukûd

The Crimean Abdüssettār Efendi And His Epistle Tanbīh Al-Rukūd

Öz

In Islamic criminal law, crimes are categorized into three parts: ĥadd (fixed), qiśāś (retaliation) and ta‘zīr (discretionary). Maximum sensitivity was displayed for the enforcement of ĥadd and qiśāś offenses in particular. As such offenses are nonrecoverable after their enforcement, it was essential to be very circumspect in this regard. Consequently, the conditions of the crime factors, from proof of the crime to the enforcement, were difficult to satisfy, and Ĥanafī jurists in particular have advocated that the factors emerging prior to or during the enforcement and after the finalization of the judgment should be taken into consideration in order to narrow the field of punishment and prevent potential unjust treatment. Accordingly, the principle of enforcement which was a part of the judgment was adopted for ĥadd crimes had essentially rendered the principle of giving the benefit of the doubt to the defendant more functional.

However, it should be noted that the legal ruling that the ĥudūd (sing. ĥadd) were part of the execution was not adopted by all the founding imams of the Ĥanafī legal school. Abū Ĥanīfa and Imām Muĥammad, the founding imams of the Ĥanafī legal school, adopted the view that the enforcement was a part of the proceedings in the ĥudūd. They took into account the ĥadīths of the Prophet Muĥammad, who ordered the reduction of the ĥudūd in the case that doubts still persisted. These two imams were of the view that even after the finalization of the verdict on the grounds that the injunction as found in the hadiths was absolute, some of the incidental situations which transpired before the enforecement had the effect of diminishing the punishment of the crime of, for instance, adultery, theft and drinking. However, the other two Ĥanafī imams, Zufar ibn Hudhayl and Abū Yūsuf, disagreed. According to them, due to their nature, punitive sentences do not allow amnesty, reduction, mitigation or other forms of punishment. Therefore, even if incidental situations arose after the finalization of the verdict, the realization of the enforecement remains unaffected. Furthermore, the attitude of the Prophet Muĥammad in the incident of Śafwān b. Umayya forms a most important basis in this regard. They argued that in other denominations, the enforecement was a separate process from the judiciary and that the situations that emerged after the finalization of the legal ruling would not prevent the enforcement. Subsequent Ĥanafī jurists made this decision in the form of al-imđā’ min al-qađā’ fī al-ĥudūd.

When it comes to qiśāś punishments that concern only the rights of individuals, such penalties are different from ordinary punishments, primarily because they constitute a violation of the individual’s life or bodily integrity. Therefore, these types of offenses, in terms of their nature, allow different alternatives such as forgiveness of the perpetrator, requesting retaliation or liability known as diya (financial compensation) to the victim or relatives of the victim. Whether the penalties for offenses can be included in the scope of this accident in order to prevent possible damages and grievances that may arise after the finalization of the legal ruling was also a matter of dispute among jurists.

Maĥmūd Hamza Efendi, the Mufti of Damascus, who was one of the Ĥanafī jurists in the 19th century, and the Crimean Abdüssettār Efendi, who held many important positions in the Ottoman State, especially as a constituent of the Mecelle community, brought this issue back onto the agenda.

In the Ottoman Empire, the penalties for offenses could only be applied after the approval of the fatwa and the removal of the farmān-ı ālī (exalted imperial order). Given the transportation and communication facilities of the period, it was almost impossible to impose such penalties, especially in areas far from the center. The decision of retaliation took quite a long time until the enforcement of the verdict, during which the judge who passed the verdict could either die or be dismissed. For this reason, justice was delayed because the punishments could not be carried out, and the trials could persist indefinitely. This particular situation led to the emergence of injustices and new grievances. In consideration of these issues, the mufti of Damascus, Mahmūd Hamza Efendi, argued that the stake in question was for the enforcement of the punishments and that these were outside the scope of the ordinance. Abdüssettār Efendi claimed that the stake includes not only the limits but also the punishments. For this reason, both Ĥanafī jurists tried to present their views on the subject by referring to the main sources of the legal school. In the last period of the Ottoman Empire, Abdüssettār Efendi furnished an explanation of the issue of whether the enforcement was a part of the prosecution in the qiśāś penalties, which was on the agenda once again, in his treatise Tanbīh al-rukūd.

Anahtar Kelimeler

Ĥadd (fixed), Qiśāś (retaliation)

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Cevdetü’l-enzâr. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Ahmed Cevdet Paşa Evrakı, 32.
• Arı, Hüseyin. Şam Müftüsü Mahmûd Hamza Efendi ve Cezaların İnfazına İlişkin Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Aydın, M. Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/231-235. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aydın, M. Âkif. İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmud b. Ahmed b. Mûsâ. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1980.
• Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Mahmud. el-İnâye. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Bağdâdî, Babanzâde İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1951.
• Baktır, Mustafa. “Mahmûd Hamza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/365-366. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva’ir Evrakı [A.MKT.NZD]. No. 50, 213.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahval İdare-i Umumiyesi [DH.SAİD]. No. 2, 358.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vala [İ.MVL]. No. 424, 18601.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuku İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Bursalı Mehmed Tâhir. İdâre-i Osmâniyye Zamânında Yetişen Kırım Müellifleri. İstanbul: Kitabhâne-i Sûdî, 1335.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. haz. Ali Fikri Yavuz - İsmail Özen. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. İsmetullah İnâyetullah Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010/1431.
• Doğan, Ergun. Abdüssettâr Efendi’nin Medhal-i Fıkıh İsimli Eserindeki Metodu. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Eşel, Gökhan. “Mecelle Ahkâm-ı Adliyye Muharriri: Abdüssettâr Kırımî”. Cappadocia Journal of History and Social Sciences 8 (Nisan 2017), 102-109.
• Gâmidî, Abdullah Atıyye Abdullah. Esbâbu sukûti’l-ukûbe fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1987.
• Haddâd, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed ez-Zebîdî. el-Cevheretü’n-neyyire: şerhu Muhtasari’l-Kudûrî. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâleddin Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî en-Nemerî. el-İstizkâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-dürri’l-muhtâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. Riyad: Dâru Âlemi’l- Kütüb, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Mahmud Abdülvehhab Fayed - Abdulkadir Ahmed Atâ. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1969.
• İbn Mâze, Burhânüddin (Burhânüşşerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz Buhârî. el-Muhîtü’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• İbn Nüceym, Sirâcüddin Ömer b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râ’ik şerhu Kenzi’d-dekâ’ik. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Kâdî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Ali b. Nasr el-Bağdâdî. el-İşrâf ‘alâ nüketi mesâ’ili’l-hilâf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Kâsânî, Alâüddin Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâ’i‘u’s-sanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn: Terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Garbî, ts.
• Kırımlı Abdüssettâr Efendi. Tenbihu’r-rukûd. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Ahmed Cevdet Paşa Evrakı, 32.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelil. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmud b. Mevdud. el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Müzenî, Ebû İbrâhim İsmâil b. Yahyâ b. İsmâil. el-Muhtasar (el-Ümm içerisinde). thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 2001.
• Özen, Şükrü. “İnfâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/290-292. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Sadrüşşehîd, Hüsâmüddin Ömer b. Abdilaziz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî. Şerhu Edebi’l-kâdî. thk. Muhyî Hilâl es-Serhân. Bağdat: Vizâretü’l-Evkâf, 1977/1397.
• Sarıtepe, Erdoğan. “Kırımlı Abdüssettâr Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Medhal-i Fıkıh Adlı Risalesi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2011), 113-131.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• Şâfi‘î, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 2001.
• Yavuz, Hulusi. “Abdüssettâr Efendi, Kırımlı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/304. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâ’ik Şerhu Kenzi’d-dekâ’ik. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1313.
• Ziriklî, Hayrüddin. el-A‘lâm. Beyrut: Dârü’l-İlmi’l-Melâyîn, 2002.