Najm al-Dīn al-Nasafī's Tracktate on Fiqh Methods Titled Taḥṣīl uṣūl al-fiqh wa tafṣīl al-maqālāt fīhā 'alā al-wajh: Critical Edition and Evaluation

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 149 - 208, 31.12.2021

Bahaddin Karakuş

https://doi.org/10.5281/zenodo.5803741

Öz

Known for his Aqaid work, Najm al-Dīn Umar al-Nasafī transferred his knowledge in different branches of science from Fiqh to Kalām, from Mathematics to Astronomy in his encyclopedic work Matla'u'n-nujūm ve mecma‘u'l-ulūm, which he compiled at the end of his life. The tracktate, which he wrote under the name Taḥṣīl uṣūl al-fiqh wa tafṣīl al-maqālāt fīhā 'alā al-wajh, in the section on the fiqh methodology of this compilation, is the only work of the author in the field of fiqh methodology. This tracktate is a summary of the book named Mīzān al-uṣūl fī natāij al-‘uqūl by his classmate ‘Alāuddīn al-Samarqandī. However, the author was not content with only condensing the work, he changed some phrases, reorganized it and contributed to the work by choosing some procedural views that Samarqandī did not prefer. Besides conveying the views of the sheikhs of Samarqand and especially Abu Mansûr al-Maturīdī, whom he presented as their leader, it is one of the elements that increase the value of the work that it presents a successful comparison of the Bukhara Hanafi, Iraqi Hanafi, Shafii-Ash'ari and Mu'tazila method traditions.

Anahtar Kelimeler

Najm al-Dīn al-Nasafī, Usūl al-Fiqh, Hanafī, Matla, Taḥṣīl uṣūl al-fiqh wa tafṣīl al-maqālāt

Necmeddin en-Nesefî’nin Tahsîlu usuli’l-fıkh ve tafsîlu’l-makâlât fîhâ ‘ale’l-vech İsimli Fıkıh Usulü Risalesi: Tahkik ve Değerlendirme

Öz

Akaid eseriyle tanınan Necmeddin Ömer en-Nesefî (ö. 537/1142) Fıkıh’tan Kelam’a, Matematik’ten Astronomi’ye farklı ilim dallarındaki birikimini ömrünün sonlarında telif ettiği Matla‘u’n-nucûm ve mecma‘u’l-ulûm isimli ansiklopedik eserine aktarmıştır. Bu derlemenin fıkıh usulüne dair bölümünde Tahsîlu usûli’l-fıkh ve tafsîlu’l-makâlât fîhâ ‘ale’l-vech adıyla kaleme aldığı risale, müellifin fıkıh usulü alanında kendi telifi olan yegâne eserdir. Bu risale ders arkadaşı Alaüddin es-Semerkandî’nin (ö. 539/1144) Mîzânü’l-usûl fî netâicü’l-ukûl adlı kitabının bir muhtasarıdır. Müellif eseri sadece ihtisar etmekle yetinmemiş, bazı ibareleri değiştirmiş, tertibini yeniden yapmış ve Semerkandî’nin tercihte bulunmadığı bazı usulî görüşlerde tercihte bulunarak esere katkılarda bulunmuştur. Semerkand meşâyihinin ve hassaten onların reisi olarak takdim ettiği Ebû Mansûr el-Matürîdî’nin (ö. 333/944) görüşlerini aktarması yanında Buhârâ Hanefîliği, Irak Hanefîliği, Şâfiî-Eş‘ârî ve Mu‘tezile usul geleneklerinin başarılı bir mukayesesini sunması eserin değerini artıran unsurlardandır.

Anahtar Kelimeler

Necmeddin Nesefî, Fıkıh Usulü, Hanefi, Tahsîlü usûli’l-fıkh ve tafsîlu’l-makâlât fîhâ ‘ale’l-vech, Matlau’n-nucûm ve mecmau’l-ulûm

Kaynakça

• Ahmed, Ebû Abdillâh b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessetü’r-risale, 2001.
• Aslantürk, Ayşe Hümeyra. “Necmeddin Nesefî”. (https://islamansiklopedisi.org.tr/nesefi-necmeddin).
• Bağdatlı İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn. Beyrut: Daru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1951.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Alî. el-Muʿtemed fî Usuli’l-fıkh. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.
• Bennânî, Allâme. Hâşiyetü’l-Bennânî ‘ale Cem‘i’l-cevâmî. Mısır: Matbaatü’l-bâbîel-Halebî. 1937.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. Kahire: Daru’l- kütübü’l-İslâmî, 1307.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr en-Nâsır. Bâru Tavki’n- nuhât, 1422.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizeratü’l-evkafi’l-kuvetiyye, 1994.
• Correa, Dale j. “Taking a Theological Turn in Legal Theory Regional Priority and Theology in Transoxanian Hanafī Thought”, Studies in Islamic Law and Society, ed. Sohaira Z.M. Siddiqui. Leiden: Brill Publishing 2019, pp. 111-126.
• Cüşemî, Ebû Sa‘d el-Muhassin b. Muhammed. Şerhu uyûni’l-mesâil, Fazlu’l-i‘tizâl ile birlikte. thk. Fuad Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Fârâbî, 2017.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed. Takvîmü’l-edille. thk. Halil el-Meys. Beyrut: Dârü’l- kütübi’l-ilmiyye, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî, es-Sünen. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, t.y.
• Emîr Pâdişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî. Teysîrü’t-Tahrîr. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1932.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Daru’l-garbi’l-İslami, 2001.
• İbn Ebi’l-Avvâm, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Muhammed b. Ahmed es-Sa‘di. Fedâilü Ebî Hanîfe ve ahbâruh ve menâkıbuh. thk. Latîfurrahman el-Behrâicî. Mekke: el-Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1431/2010.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsanAbbas. Beyrut: Dâru sâdır, 1900-1904.
• İbn Kemal Paşa, Şemseddin Ahmed. Mesâilü’-ihtilaf, thk. Said Fude. Amman: Dârü’l-feth, 2009.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kasım, Tâcü’t-terâcim. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1413.
• İbnü’l-Murtazâ, el-Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtü’l-Muʿtezile. Beyrut: Darü’l-müntazar, 1988.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kub İshâk. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l- marife, 1997.
• Kadı’l-kudât Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr. el-Münye ve’l-emel. İskenderiye: Dâru’l- matbaatü’l-câmiiyye, 1972.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-müsenna, 1941.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman. Ketâibü aʿlâmi’l-ahyâr. İstanbul: Mektebetü’l-İrşad, 2017.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudıyye. Haydarabad: Daru’l- meârifi’n-nizamiyye, 1332
• Lâmişî, Mahmûd b. Zeyd. Kitâb fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Daru’l-garbi’l-İslami, 1995.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye. Mısır: Daru’s-seade, t.y.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Tevîlâtü Ehli's-Sünne. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2005.
• Merzûk, ‘Imâd Hasan. “Mahtût (Matla’u’n-Nucûm ve Mecme’u’l-ulûm) li’l-İmâm Necmüddîn Ebî Hafs Ömer en-Nesefî (462/1069-537/1142) Dirâse Vasfiyye Tahlîliyye”, Câmiatü Benhâ Mecelletü Külliyyeti’l-Âdâb, c. 46, sy. 1, Güz 2016, ss. 1-50.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. es-Sahîh. thk: Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Daru İhya-i't- turas, t.y.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünen (el-Müctebâ) Suyûtî ve Sindî şerhiyle birlikte. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-matbûatü’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. Dimeşk: Institute Français de Damas, 1990.
• Nesefî, Necmeddin Ebu Hafs Ömer. el-Kand fî zikri ʿulemâʾi Semerkand. Tahran: Müessesetü’t-tibea ve’n- neşr, 1378/1999.
• Nesefî, Necmeddin Ebu Hafs Ömer. et-Teysîr fi’t-Tefsîr. thk. Mahir Edib Habbuş İstanbul: Dârü’l-lübâb, 2019.
• Nesefî, Necmeddin Ebu Hafs Ömer. Matla‘u’n-nucûm ve mecme‘u’l-ulûm. Taşkent: Ebû Reyhân el-Bîrûnî Enstitüsü, nr. 1462.
• Nesefî, Necmeddin Ebu Hafs Ömer. Tılbetü’t-talebe. thk. Hâlid Abdurrahman el-Ak. Beyrut: Dâru’n-nefâis, 2015.
• Nurşahi, Arif. “Matla‘u’n-nucûm ve mecma‘u’l-ulûm”, Mecelletü Âyine, c. 32, t.y.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. thk. Taha Cabir el-Alvani. Beyrut: Müessetü’r-risale nâşirun, 2012.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. et-Tahbîr fi’l-Muʿcemi’l-kebîr. nşr. Münîre Nâcî Sâlim. Bağdad: Riâsetü Dîvâni’l-evkâf, 1395.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtıʿu’l-edille fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânü’l-usûl fî netâʾici’l-ʿukûl. thk. Abdülmelik es-Sa‘dî. Amman: Dâru’n-nur, 2017.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-marife, 1993.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Daru’l-marife, 2004.
• Siğnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyn b. Alî b. Haccâc el-Buhârî. el-Kâfî Şerhu’l-Pezdevî. Riyad: Mektebetü’r-rüşd 1422/2001.
• Subkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. Dâru’l-hicr, 1413.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris. er-Risâle. thk. Ahmed Şakir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-İ‘tisâm. Mısır: el-Mektebeü’t-ticariyyeti’l-kübra, t.y.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. Müessestü’l- Halebî, t.y.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. Tabakâtü’l-fukahâ, İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-râid el- arabî, 1970.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Mısır: Mektebetü Sabîh, t.y.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd el-Hanbelî. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. thk. Abdullah et-Türkî. Beyrut: Müessetü’r-risale 1987.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Dâru’l-hidâye, t.y.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyerü ‘alâmi’-nübelâ. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1985.
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. Daru’l-kütübî, 1994.