Sakız Adası’nda Ahalinin Zararına Bir İşletme “Sakız Liman ve Rıhtım Şirketi”

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 27 - 80, 30.06.2023

Arzu Baykara Taşkaya

Öz

Sakız Adası bulunduğu konum itibariyle Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinin bir dönem merkezi olmuştur. Özellikle İzmir Sancağına olan yakın konumu ile ticaret yapısı büyük çapta genişleyen bir ivme kazanmıştır. Sakız Adasının ticaretini geliştirmek amacıyla öncelikle limanın temizlenmesi sağlanmak istemiş ,süreci liman ve rıhtım inşası izlemiştir. Sakızın vilayet merkezi olma durumunun Rodos Sancağı’na kaymasıyla adanın ticaret yapısının önemini kaybetmemesi düşünülmüştür. Buraya mutasarrıf olarak gelen Namık Kemal limanın inşa ve temizlenmesi işini devletin kendisinin yapmasını arzulamış ,imtiyazın yabancılara verilmesine karşı çıkmıştır. Sakız Liman ve Rıhtım şirketinin kurulmasının ardından yüksek vergi alınması nedeniyle şikayetlerin arttığını görürüz. Sakızdaki şirketten kaynaklanan huzursuzluğu gidermek amacıyla devlet şirketin imtiyazı dahilinde olmayan bir yerde Langada ‘da yeni bir gümrük binası inşa etmeyi düşünmüştür . Fakat bu duruma şirket ,kendisine zarar ettireceği gerekçesiyle karşı çıkmıştır . Devletin anlaşmazlıklar ve şikayetleri çözmek adına ahali ile şirket arasında arabuluculuk yaptığını evraklardan izleyebiliyoruz. Özellikle adanın başlıca tarım ürünleri olan buğday arpa ,tütün, meyvecilik, yanında dericilik ve tuz gibi birçok ürünü gümrükte olan bu işleyişten olumsuz etkilenmiştir. Makalemiz Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi kaynaklarıyla adada limanın inşası ve bu inşanın etrafa olan etkisini , yabancıların imtiyazındaki şirketin 1895 ten sonra işlemeye başlamasının ardından gümrük vergilendirme sistemine olumsuz etkilerini aktarmayı amaçlamıştır. Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayetinin en önemli adalarından biri olan Sakız Adasının ticari yapısının bu şirketle nasıl bir işleyişe girdiği verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vergiler, Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti, Sakız Sancağı, Sakız Liman ve Rıhtım Şirketi, Vergiler, Ticaret

An Enterprise to the Loss of the People in Chios “Chios Port and Dock Company”

Öz

Due to its location, Chios Island was the center of Eyalet (province) of the Archipelago (Eyālet-i Cezāyir-i Baḥr-i Sefīd in Ottoman Turkish) for a period. Especially with its close location to the Sanjak of Izmir, its trade structure gained momentum and expanded on a large scale. In order to develop the trade of Chios, first of all, the harbor was cleaned, followed by the construction of a port and docks. With the shift of Chios' status as the provincial center to Rhodes, it was thought that the island's trade structure should not lose its importance. Namık Kemal, who came here as mutasarrıf, wanted the state to do the construction and cleaning of the harbor itself and opposed the granting of the concession to foreigners. After the establishment of the Chios Port and Docks Company, complaints about high taxes increased. In order to alleviate the unrest caused by the company in Chios, the government considered building a new customs building in Langada, a place not within the company's concession. But the company objected to this on the grounds that it would cause it losses. We can see from the documents that the state mediated between the community and the company to resolve disputes and grievances. In particular, many of the island's main agricultural products such as wheat, barley, tobacco, fruit, leather and salt have been negatively affected by the customs procedures. With the sources of the Ottoman Archives of the Presidential State Archives, our article aims to convey the construction of the port on the island and its impact on the surrounding area, and the negative effects on the customs taxation system after the foreign concession company started to operate after 1895. It is given how the commercial structure of Chios, one of the most important islands of the Eyalet of the Archipelago, functioned with this company.

Anahtar Kelimeler

Eyalet of the Archipelago, Sanjak of Chios, Chios Port and Dock Company, Taxes, Trade

Kaynakça

• 1303- 1321 ,Cezayir-i Bahr-i Sefid salnamesi ,Vilayet Matbaası, Rodos .
• Baykara Taşkaya A (2022). “Fruit Growing in Chios in The Ottoman Empire”. Külliyat, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 17(Ağustos), 237-269.
• Başaralı, Hakan, (2012), “XIX. Yüzyılda Sakız Adası Ticareti”,Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,İstanbul Üniversitesi,İstanbul .
• Cuinet,Vital (1892), ” La Turquie D' Aise Paris”, E. Leroux, , Volume 1,French .
• Dal ,Dilara (2008) , XVIII. Yüzyılda Sakız Adası, Adnan Menderes Üniversitesi, Basılmamış Yüksek lisans Tezi Aydın.
• Eldem ,Vedat (1970),Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara.,
• Hastaoglou, Vilma,(2010), “The Cartography of Harbor Construction in Eastern Mediterranean Cities: Technical and Urban Modernization in the Late Nineteenth Century”;Cities of the MediterraneanFrom the Otoman Period to the Present Day, ed. Biray Kolluoğlu ve Meltem Toksöz, I.B.Tauris &Co Ltd, January , 79-88
• Kallek, Cengiz, (2007),”Okka” , İslâm Ansiklopedisi .,C 33, İstanbul : TDV İslâm Ansiklopedisi ,338-339
• Kurmuş, Orhan,(1982), Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, ,Savaş Yayınları , Ankara,.
• Kütükoğlu ,Mübahat, (2000), İzmir Tarihinden Kesitler, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Namık Kemal’in Hususi Mektupları, (2013), VII-VIII,Rodos ve Sakız Mektupları ,Yay: Fevziye Abdullah Tansel, Ankara TTK.
• Örenç, Ali Fuat,(2006),Yakın Dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada , İstanbul :Doğu Kütüphanesi.
• Seyfettin Ceylan -Ramazan Erturgut,( 2020), Serbest Liman Uygulamaları, Liman Merkezli Lojistik ve Kruvaziyer Turizmi; Antalya Limanı, Paradigma Akademi ,İstanbul .
• Tournefort, Joseph Pitton de Fontenelle, (1717),Relation d'un voyage du Levant, fait par ordre du roy : contenant l'histoire ancienne & moderne de plusieurs isles de l'archipel, de Constantinople, des côtes de la Mer Noire, de l'Armenie, de la Georgie, des frontieres de Perse & de l'Asie Mineure ... : enrichie de description & de figures d'un grand nombre de plantes rares, de divers animaux, et de plusieurs observations touchant l'histoire naturelle ,French.
• Joseph de Tournefort,Tournefort Seyahatnamesi, (2005), Çeviren: Ali Berktay & Teoman Tunçdoğan, HazırlayanEd.: Stefanos Yerasimos,Kitap Yayınevi, İstanbul.