Osmanlı’da Eş‘arîlik - Mâturîdîlik İhtilafı Edebiyatı

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 29, 79 - 151, 01.02.2019

Mehmet Kalaycı

Öz

Eş‘arîler ve Mâturîdîler arasındaki ilişkiler gelgitlerle dolu uzunca bir hikâyedir. İki kesim arasında itikadî ve kelamî konulardaki görüş ayrılıklarını içeren ihtilaf
edebiyatı, bu ilişkinin en özgün yanını oluşturur. Bu edebiyatın niçin ortaya çıktığı sorusu, nasıl bir gelişim gösterdiği sorusundan çok daha önemli, ancak bir o kadar
da zordur. İkinci soru, metinlerin birbirleriyle olan ilişkileri merkeze alınarak daha kolay cevaplanabilir. Ancak niçin ortaya çıktığı, özellikle de önemli bir kısmının
niçin XVIII. yüzyılda kaleme alındığı sorusunu cevaplamada metinlerin kendisi tek başına yeterli değildir. Bunun cevabı, Osmanlılar’ın kuruluşundan başlayarak beş
asır boyunca yaşanan fikrî değişimler, kırılmalar ve dönüşümlerin tespitinde gizlidir; bu ise müstakil ve kapsamlı bir tetkiki gerektirir. Bu makalede daha çok
ikinci soru merkeze alınmış ve Eş‘arîlik-Mâturîdîlik ihtilafı bağlamında üretilmiş edebiyatın genel bir dökümü çıkarılmak istenmiştir. Bununla birlikte, sadece
metinlerin iç bağlamı değil, dış bağlamı da tahlil edilmeye ve yazarlarının ait olduğu toplumsal bağlam ile metin arasındaki ilişki tespit edilmeye çalışılmıştır.
Bazen metinden yazara, bazen de yazardan metine yönelen bağlamsal bir analiz yöntemi izlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

osmanlı, eşarilik, maturidilik

Kaynakça

• Ebû’l-Mu’în Meymûn b. Muhammed en-Nesefî, Tebsıratu’l-edille fî Usûlü’d-Dîn, thk. H. Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.