Türkiye’de Coğrafya Biliminin Gelişimi: 1940-2000 Dönemi

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 37, 467 - 512, 23.06.2021

Murat Tanrıkulu , Osman Gümüşçü

Öz

Bilim tarihi çalışmaları, genel anlamda iki kapsamda yürütülmektedir. Bunlardan
ilki, bir bilimin genel tarihine yönelik çalışmalardır. İkincisinde ise o bilimin
herhangi bir ülkede geçirdiği aşamalar analiz edilir. “Türkiye’de Coğrafya Biliminin
Gelişim Serüveni” adlı bu çalışmanın özünü de ikinci kapsamda sunulan formata
uygun bir çalışma oluşturmaktadır. Burada coğrafya biliminin yüzyılları bulan ve
dönemlere ayrılarak incelenen uzun tarihi içinde 1940-2000 dönemi ele alınmıştır.
Bu dönemde coğrafya bilimi hem kurumsallaşmasını tamamlamış hem de 1960’lı
yılların sonuna kadar bir yükseliş dönemi yaşamıştır. Yükseliş dönemiyle birlikte
Batı’nın bilimsel düzeyi yakalanmış, örnek ve özgün çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
Ancak 1960’tan itibaren ülke sosyo-ekonomik sorunların içine sürüklenmiş ve bu
arada belirli aralıklarla askerî darbeler gerçekleştirilmiştir. Sosyo-ekonomik
sorunlar ve askerî darbeler, yüksek öğretim üzerinde de etkili olmuştur. Bu
etkilerle birlikte 1960’ların sonlarına doğru yükseliş dönemi sona ermiş, Türk
coğrafyası kendi içine kapanmış, dünyadan kopuş yaşamış ve bazı gelişmeleri
kaçırmıştır. Olumsuzluklar orta öğretim coğrafya müfredat programlarına da
yansımış ve çok sık program değişiklikleri yaşanmıştır. Dönem geçmişten etkilenen
ve geleceği etkileyecek yapısıyla 2000 yılında sona ermiştir. Çalışmada nitel
araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmış, bu konuda daha önce
kaleme alınmış eserler incelenmiş ve literatür taraması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

bilim tarihi, coğrafya, Türk coğrafyası, Türk Coğrafya Kurumu, 1940-2000 dönemi

History of Geography in Turkey between 1940 and 2000

Öz

The history of science is written in two ways in general. The first of these is on the
general history of a science. In the second, the stages of that science in any country
are analyzed. This study is in accordance with the format presented in the second
way. Here, the period between 1940 and 2000 is discussed within the long history
of geography, which has been divided into sub-periods. Geography both
completed its institutionalization and experienced a rising period until the end of
the 1960s. With the ascension period, the scientific level of the West has been
reached and exemplary and original studies have been carried out. However, since
1960, the country has been dragged into socio-economic problems and in the
meantime, military coups have been carried out at regular intervals. The Socioeconomic
problems and military coups have also affected higher education
academic reseaches. With these effects, towards the end of the 1960s, the period of
rise came to an end, the Turkish geography closed with itself, broke with the world
and missed many developments. The negativities were also reflected in the
secondary education geography curriculum and frequent program changes were
experienced. The period ended in 2000. Text analysis, one of the qualitative
research methods, was used in the study, the works written before on this subject
were examined and the literature was reviewed.

Anahtar Kelimeler

history of science, geography, Türkish geography, Türkish Geographycal Association, 1940-2000 period

Kaynakça

• Ak Mahmut, “Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”, TALİD, 2/4, 2004, s. 163-211.
• Akyol İ. Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya I: Mutlakiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, S. 1, 1943a., s. 3-15, Ankara.
• Akyol İ. Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya II: Meşrutiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, S. 2, 1943b., s. 121-136, Ankara.
• Bekaroğlu, Erdem, F. Sarış, “Türkiye’de fiziki coğrafya: Değişen disiplinler pratiğin ampirik bir analizi”, 2017, s. 40-54.
• Doğanay Hayati, Coğrafyada Metodoloji, MEB Yayınları, 1993, İstanbul. s. 199.
• Doğanay, Hayati, “Coğrafya ve Liselerimizde Coğrafya Öğretim Programları”, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1989, s. 7-22 Ankara.
• Erinç Sırrı, “Coğrafya”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim, s. 51-55. TÜBA Yayınları, 1997, Ankara.
• Gökyay O. Şaik, Kâtip Çelebi; Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri‖, Türk Tarih Kurumu Yay. VII. Dizi, 33b: 1991, s. 3-92, Ankara.
• Gümüşçü Osman, “Katip Çelebi’den Günümüze Türkiye’de Coğrafyanın Tarihi Serüveni”, 2012, s. 355-389.
• Gümüşçü Osman-A. Balcıoğulları, Coğrafyaya Giriş, Bilge Yayınevi, 2005, Ankara.
• Gümüşçü Osman, “Katip Çelebi’den Günümüze Türkiye’de Coğrafyanın Tarihi Serüveni”, 2012, s. 355-389.
• Gürsoy C. Rüştü, “Cumhuriyetimizin 50. Yılında Coğrafya ve Türk Coğrafya Kurumu”, Türk Coğrafya Dergisi, S. 26, 1975, s. 1-3.
• İhsanoğlu Ekmeleddin, Darülfünun, Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı I-II, IRCICA Yayınları, İstanbul, 2010, s. 214-216-549.
• Reşat İzbırak, “Türkiye’de Son Yarım Yüzyıl İçinde Coğrafyada Gelişmeler,”AÜ DTCF Yayınları, Nu. 257, Ankara 1976, s. 18.
• James S. Duncan, Nuala C. Johnson ve Richard H. Schein, A Companionto Cultural Geography, by Blackwell Publishing Ltd. USA, 2004, s. 1-3.
• Kayan, İlhan, “Türkiye Üniversitelerinde Coğrafya Eğitimi, Amaç, Yeni Hedefler, Sorunlar ve Öneriler”, Ege Coğrafya Dergisi, 11, 2000, s. 7-22. İzmir.
• Koçman, Asaf, “Cumhuriyet Döneminde Yüksek Öğretim Kurumlarında Coğrafya Öğretimi ve Sorunları”, Ege Coğrafya Dergisi, S. 10, 1999, s. 1-14. İzmir.
• Kurşun Zekeriya, "Does the Qatar Map of the Tigris and Euphrates belong to Evliya Çelebi?". Osmanlı Araştırmaları 39 / 39, 2012.
• Özçağlar Ali, Türkiye’de Coğrafya Literatürünün Gelişmesinde DTCF Coğrafya Bölümü’nün Rolü, TALİD, 2020, s. 245.
• Özgür E. Murat, N. Yavan, “Türk coğrafyacılarının iç hesaplaşması: Neden başaramadık, nasıl başarabiliriz?”, 2013, s. 14-38.
• Tanrıkulu, Murat, Coğrafya ve Kültür. PEGEM Akademi, 2018, Ankara.
• Tanrıkulu, Murat, “Türkiye’de coğrafyacı ve coğrafya eğitimcisi ikileminde coğrafya bilimi”, TÜCAUM 30. Yıl Uluslar arası Coğrafya Sempozyumu, 2018, s. 846-854.
• Tanrıkulu, Murat, “Türkiye’de Fen-Edebiyat ve Eğitim Fakültesi ikileminde Öğretmen Yetiştirme ve Pedagojik Formasyon Uygulamaları”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 2017, s. 264-275.
• Tanrıkulu, Murat, "Orta Öğretim Coğrafya Müfredat Programlarına Eleştirel Bir Yaklaşım", Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2014, s. 513-520.
• Tezcan Nuran, “Nil Yolculuğu: Mısır, Sudan, Habeşistan.” Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi, Ed. Nuran Tezcan ve Semih Tezcan, 244-265. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011 .
• Tümertekin Erol, “Türkiye’de Beşeri Coğrafyanın Gelişmesi”, Türkiye Coğ. ve Sos. Araş, s. 1-17. İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul, 1971, s. 2.
• Tümertekin Erol, “Beşeri Coğrafya”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim ‘Sosyal Bilimler-II, TÜBA Yayınları, Ankara, 2001, s.194-196.
• Tüysüz Suat, Yavan, N. Bölgesel Coğrafya Yaklaşımı ve Türk Coğrafyasındaki Etkileri Üzerine Kritik Bir Değerlendirme, TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2012, s. 390-405. Ankara.
• Ünlü Mehmet, Coğrafya Öğretimi, Pegem Akademi. 2014, Ankara.
• Yavan Nuri, C. Kurtar Anlı, “(Un) Making Human Geography in Turkey un derthe Dominance of Environmental Determinism”, 2018, s. 77-98.
• Yavan Nuri, “SCI ve SSCI Bağlamında Türkiye’de Coğrafya Biliminin Uluslararası Yayın Performansının Karşılaştırmalı Analizi: 1945-2005”, AÜ. TÜCAUM, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3/1, s. 27-58. 2005, Ankara.