“Kadın, Ailenin Dahiliye Nâzırıdır.” Bir Osmanlı Kadın Dergisi: Parça Boğçası

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 38, 815 - 860, 31.12.2021

Nermin Genç , Şenay Döner

Öz

Tanzimat’ın ilânıyla beraber hız kazanan ve Osmanlı İmparatorluğu’nu her alanda dönüşüme uğratan düşünsel ve yapısal değişim süreci, basın hayatına da etki etmiştir. Özellikle II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet dönemine gelinceye kadar çıkarılan yayınlar arasında giderek önemli bir yer işgal ettiği görülen kadın dergilerine de yansıyan bu değişiklikler, Osmanlı kadın hareketine hız kazandırmıştır. İlk kadın dergisi olan Terakki-i Muhadderat’ta (1869), Batı’daki feminist hareketler ve kadınların eğitimi üzerinde durulmuştur. Kadınlara mahsus dergilerin büyük bir bölümünde, onların sosyal hayata katılımları ve meslek sahibi olmaları teşvik edilmekle beraber, “aslî vazîfeleri” olarak görülen aile içi sorumluluklarını ihmâl etmemeleri gerektiği de vurgulanmıştır. Bu çalışmada, II. Abdülhamid döneminde basılan Parça Boğçası adlı kadın dergisinin içeriğinin değerlendirilmesi ve aynı dönemde neşrolunan başlıca kadın dergileriyle mukayesesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda, derginin yayımlandığı dönem içerisindeki yeri, muhtevası ve yazarları hakkında kısaca bilgi verilerek, dönemin aile ve toplum anlayışı hakkında bazı ipuçları tespit edilmeye çalışılacaktır. Her ayın birinci ve on beşinci günlerinde çıkarılması hedeflenen derginin sahipleri, Hatîce Semihâ ve Râbiâ Kâmile hanımlardır. Dergide, ev düzeninden çocuk bakımına, aile saadetinden güzel ahlâk ve yemek tariflerine kadar pek çok konuya yer verildiği görülmektedir. Bu sebeple dergi, Cumhuriyet dönemine geçiş sürecinde, kadına izâfe olunan görevler, kadının toplum içindeki yeri ve bunların değişim sürecini göstermesi bakımından önemli detaylar barındırmaktadır. Dergide yer alan bir yazıda, 17. Yüzyıl Fransası’nın Katolik din adamı meşhur Fénelon’un kızların eğitimi üzerine kaleme aldığı eserinden faydalanıldığı görülmektedir. Ayrıca, dönemin meşhur isimlerinden Şair Nigâr Hanım’ın, annelik duygusu, evlat sevgisi gibi konu bütünlüğü arzeden şiirlerine de Parça Boğçası’nda yer verilmiştir. Bu incelemenin sonuna, Parça Boğçası’nın latinize metni de ilâve edilerek, araştırmacıların istifâdesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Parça Boğçası, Osmanlı Kadın Dergisi, Çocuk bakımı, Aile

“The Woman is the Interior Minister of the Family” An Ottoman Women's Magazine: Parça Boğçası

Öz

The intellectual and structural change process, which gained momentum with the proclamation of the Tanzimat and transformed the Ottoman Empire in every field, also affected the press life. The changes reflected in women’s magazines, which are seen to have an increasingly important place among the magazines published from the II. Meşrutiyet to the Republican period accelerated the Ottoman women’s movement. The first women’s magazine, Terakki-i Muhadderat (1869), focused on the feminist movements in the West and the education of women. While women are encouraged to participate in social life and have a profession in a large part of such magazines, it is also emphasized that they should not neglect their domestic responsibilities, which are seen as their “primary duty”. In this study, it is aimed to evaluate the content of the women’s magazine called “Parça Boğçası” published during the reign of Abdulhamid II and to compare it with the main women’s magazines published in the same period. In this context, some clues about the family and society understanding of the period will be tried to be determined by giving brief information about the place, content and authors of the journal in the period it was published. The owners of the magazine, which is aimed to be published on the first and fifteenth days of each month, are Hatice Semiha and Rabia Kamile. The magazine covers many topics, from home order to childcare, family happiness to good morals and some recipes. For this reason, the magazine contains important details in terms of showing the duties attributed to women, the place of women in society and the transformation process of these in the above mentioned period. In addition, it is seen that the famous 17th century French Catholic clergyman Fénelon's work on the education of girls was used. The poems of the famous poet Nigâr Hanım, such as the feeling of motherhood and the love of children, are also included in the magazine. At the end of this study, the Latinized text of the Parça Boğçası was added and make available to the researchers.

Anahtar Kelimeler

Parça Boğçası, Ottoman Women’s Magazine, Family, Childcare

Kaynakça

• Kaynakça Akdağ, Çilem Tuğba, “Kadın Dergilerinde (1869-1927) Kadın Modernleşmesi”, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2015.
• Aşa, Emel, “1928’e Kadar Türk Kadın Mecmuaları”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1989.
• Aykol, Hüseyin, Aykırı Kadınlar: Osmanlı’dan Günümüze Devrimci Kadın Portreleri, İstanbul: İmge Kitabevi, 2012.
• Bekiroğlu, Nazan, Şair Nigâr Hanım, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Çakır, Serpil Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
• Demir, Meral Nayman (der.), Osmanlı Hanımları Mutfakta Osmanlıca Kadın Dergilerinde Yemek ve Mutfağa Dair Makaleler, İstanbul: Ruhun Gıdası Kitaplar Yayınları, 2014.
• Demirbilek, Aynur, Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, İmge Kitabevi, Ankara, 1993.
• Dinç, Emine Nurefşan, “Son Dönem Osmanlı Aydınlarının Kadının Toplumsal Hak ve Hürriyetlerine Bakışları”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Dumanoğlu, Sevim Ceylan, “Osmanlı Devleti’nde Kız Öğretmen Okulu Darülmuallimat (1870-1924)”, Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2019.
• Enis, Ayşe Zeren, “Everyday Lives of Ottoman Muslim Women: Hanımlara Mahsûs Gazete (Newspaper For Ladies) (1895-1908)”, Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, 2012.
• Erbulmuş, Mine, “Bir Çocuk ve Kadın Dergisi Olarak Ayine (1875-1876): Osmanlı Eğitim Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2019.
• Erdoğan, Hacer, “Tanzimat Dönemi (1839-1876) Osmanlı Toplumunda Kadının Sosyal Değişimi”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 1999.
• Fenelon, Kızların Eğitimi, çev. Bahattin Fırtına-İsa Öztürk, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1967.
• Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, (çev. Ali Berktay), İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Karabacak, Melike, “Cumhuriyetin İlk Beş Yılında Kadın Dergileri: Bir Değişimin Kadınca Hikayesi”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 2009.
• Kılıç, Neslihan, “Osmanlı Kadın Dergilerine Bir Örnek: Mürüvvet”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2014.
• _____, “Batı Kültürünün Osmanlı Toplumuna Taşınmasında Önemli Bir Unsur Olarak Kadın Dergileri”, BAİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2020, c. 20, sy. 3, s. 707-726.
• _____, “Osmanlı Kadın Dergilerine Bir Örnek: Mürüvvet” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2015, C. 4, sy. 3, s. 744-769.
• Koç, Hüsniye, “The Construction of the Self in Nigâr Hanım’s Diaries: Writing the Female Subject in the Late Ottoman Period”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2019.
• Kurnaz, Şefika, Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2011.
• Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi: Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Mutlu, Nermin, “Popüler Kadın Dergilerinde Kadın Temsili”, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2009.
• Osmanlı Hanımları Mutfakta! Osmanlıca Kadın Dergilerinde Yemek ve Mutfağa Dair Makaleler, (derleyen ve latin harflerine aktaran: M. Nayman Demir), Ruhun Gıdası Kitaplar Yay, İstanbul, 2014.
• Özçelik, Şeyda, “Kadın Tarihi Açısından Statünün Değişen Görünümleri (1876-1935)”, Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi, 2017.
• Rousseau, Jean Jacques, Emil Yahut Terbiyeye Dair, çev. H. Ziya Ülken, A. Rıza Ülgener, S. Güzey, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1966.
• Sevim Ceylan Dumanoğlu, “Osmanlı Devleti’nde Kız Öğretmen Okulu Darülmuallimat (1870-1924)”, Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2019.
• Sürücü, Gülsel, “Osmanlı Kadın Dergilerinde Kadının Dünyası (1908-1914) (Demet-Hanımlar Âlemi-Kadınlar Âlemi-Kadınlar Dünyası-Mehasin)”, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2008.
• Şair Nigâr, Hayatımın Hikâyesi, İstanbul: Ekin Basımevi, 1959.
• Şefika Kurnaz, Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), Ötüken Yayınları, İstanbul, 2011.
• Şemseddin Sâmi, Bir Elde İğne Bir Elde Kitap Şemseddin Sâmi ve Osmanlı Kadınları, (çevirimyazı ve inceleme: İrfan Karakoç), Kitap yayınevi, İstanbul, 2008.
• Şeyda, Arzu, “Kadın Eğitimi Bağlamında Hanımlara Mahsus Gazete”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2006, sy. 29, s. 279-295.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Toska, Zehra-Serpil Çakır vd. (der.), İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası (1869-1927), İstanbul: Metis Yayınları, 1993.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli, Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri, Ankara: Otto Yayınları, 2012.