Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken: Bir Biyografik Monografi Denemesi

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 41, 51 - 131, 30.12.2023

Mehmet Vural

https://doi.org/10.55842/talid.1284362

Öz

Cumhuriyet dönemi bilim ve düşünce hayatımızın önemli isimlerinden Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken’in (1901-1974) çok üretken (velûd/polimat) bir düşünür olduğu bilinmektedir. O, başta sosyoloji ve felsefe olmak üzere sosyal bilimlerin birçok alanında çok sayıda eser kaleme almıştır. Öğrencisi Necati Öner’in (1927-2019) “onun hayatının bir günü ya okuyarak, ya yazarak ya de ders anlatarak geçerdi” dediği Ülken, çalışkan bir akademisyen olmasının yanı sıra ürettiği özgün, orijinal ve nitelikli eserlerle alana oldukça önemli katkılar sağlamıştır.
Eserlerin korunması, çoğaltılması ve tercüme edilmesinde şanslı bir dönemde olsak da yakın döneme ait bir düşünürün eserlerinin tam bir listesinin yapılmaması bir eksiklik olarak görülmektedir. Böylesi bir değerimiz olan Ülken’in çalışmalarının bir biyografisinin ortaya çıkarılması daha o hayattayken öğrencisi Öner’in çabasıyla başlamış, hocasının yönlendirmesiyle binden fazla çalışmayı kaydetmiş, ancak o zamanki teknolojik durum daha fazla araştırma yapmayı ve kaynaklara ulaşmayı zorlaştırdığından çalışma yarım kalmıştır.
Günümüzde biyografi çalışması yapmak, dijitalleşme ve bilgisayar olanakları sayesinde geçmişe nazaran daha kolaylaşmıştır. Ülken üzerine yapılan özel çalışmalar ve lisansüstü tezler de biyografi denemeleri yapılmaya çalışıldığı görülmektedir. Biz de bu çalışmamızda Ülken’in kısa bir hayat hikayesini verdikten sonra ulaşabildiğimiz eserlerinden hareketle bir biyografi yapmayı deneyeceğiz. Bu çalışma ile onun eserlerinin büyük bir kısmının, tahminen yüzde doksanının künyesinin belirlendiğini düşünüyoruz. Yapılacak diğer çalışmalarla bu eksikliğin giderileceğini, böylece Ülken’in hayatı ve çalışmaları hakkında bütünlüklü bir portrenin çıkacağını umut ediyoruz.
Bu çalışma neticesinde Ülken’in, 5’i yabancı dilde 62 telif eseri ve 10 tercüme eseri olmak üzere toplam 77 kitabı dışında, 55 dergide, tespit edebildiğimiz kadarıyla 750’nin üzerinde makalesi yayınlamıştır. Bu rakam, 600’ü aşan gazete yazılarını da ilave edince 1400’ü geçmektedir.
Daha sonraki çalışmalarla düşünce tarihimizi en önemli isimlerinden hatta Batı filozofları ile kıyaslanarak filozof unvanı hak edecek ender düşünürlerimizden birinin daha iyi tanınmasını sağlayacak bu çalışmanın faydalı olmasını umut ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Hilmi Ziya Ülken, Türkiye'de felsefe, Türk düşüncesi, biyografik monografi, felsefe literatürü

Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken: An Essay on a Biographical Monography

Öz

Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken, who is one of the significant names of science and thought life of Republician Period (1901-1974) is known as a very productive (polymath) thinker. He wrote many works in many fields of social sciences, especially in sociology and philosophy. Ülken, whose student Necati Öner (1927-2019) stated that “any day of his life passed either reading or lecturing” makes significant contributions to the field with his unique, original and high-quality works besides being a hardworking academician.
Even if we are in a lucky age in preservation, reproduction and translation of the documents, it is seen as a great deficiency not to make full list of the works of a thinker who belongs to the recent period. Making a biography of the works of Ülken, who is a precious person, began with the efforts of his student, Öner while he was alive, he recorded more than one thousand of studies with the guidance his lecturer, however he could not complete the study since the technology of that time made it difficult to make further research and retrieve resources.
Making a biography study in today’s world has become easier thanks to the digitization and computer facilities when compared with the past. It is seen that biography essays are tried to be made in applications specific works and in postgraduate theses. In this study, after giving a short biography of Ülken, we will try to make a biography based on the items we can reach. We think that most of its components, an estimated ninety percent, were identified by this study. We hope that this shortcoming will be fulfilled with this study, Ülken's life and labor will be fully revealed, as well.
As far as we found out Ülken has published more than 750 articles, possibly in 55 journals, in addition to 77 books, 5 of which are foreign language copyright works and 10 translated works, 62 copyright works This figure exceeds 1400 when the newspaper articles exceeding 600 are added.
We hope that this study, which will provide a better evaluation of one of our rare thinkers who will deserve the title of philosophers, will be useful by comparing our history of thought with the most important names, even Western philosophers, in the next study.

Anahtar Kelimeler

Hilmi Ziya Ülken, philosophy in Turkey, Turkish thought, biographical monography, philosophy literature

Kaynakça

• Aksoy, Ceyda, Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken Bibliyografyası, Lisans Bitirme Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Kürsüsü, İstanbul, 1973.
• Balakbabalar, Muhsin, “Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 20, sy. 1, Ankara, 1972, s. v-xxii.
• Demir, Aynelhayat, Hilmi Ziya Ülken’in Hayatı, Eserleri ve Görüşleri (1934-1951), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, İstanbul, 2019.
• Erdem, Hasan Haluk, “Hilmi Ziya Ülken’in Kendi Kaleminden Hayatı ve Eserleri”, Türk Yurdu (Hilmi Ziya Ülken’e Armağan), c. 22, sy. 174, Ankara, Şubat 2002, s. 7-11.
• Günergun, Feza, “Doktor Kimyager Mehmed Ziya Ülken: Sir William Ramsay’ın Türk Öğrencisi”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, c. 6, sy. 2, İstanbul, 2005, s. 79-116.
• Özberki, Ayşe Rahşan, Hilmi Ziya’s Life and Thought from 1928 to 1960 -In Relation to the Political and Religious Development in the Republic of Turkey, Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1986.
• Pepeyi, Haluk Nihat, Türk Destanına Giriş, İstanbul: Ülkü Kitabevi, 1934.
• Sanay, Eyyüp, Ord. Prof. Hilmi Ziya Ülken’in Fikirlerinin Gelişimi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara, 1976.
• Tanrıkut, Hasan, “Hilmi Ziya Ülken, Hayatı, Eserleri, Sistemi”, Yeni İnsanlık, sy. 3, İstanbul, 23 Nisan 1940, s. 16-18.
• Temiz, Neriman, 1952-1962 Yılları Arasında Hilmi Ziya Ülken ve Düşünceleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008.
• Tütengil, Cavit Orhan, “Hilmi Ziya Ülken’in Çıkardığı Dergiler ve Bu Dergilerde Yaptığı Yayınlar”, İktisat Fakültesi Mecmuası, c. 34, sy. 1-4, Ekim 1974-Eylül 1975, s. 161-172.
• Tütengil, Cavit Orhan, “Hilmi Ziya Ülken” Sosyoloji Konferansları Dergisi, 17. Kitap, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, 1979, s. 156-158.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Deliliğin Öğünmesi I”, İnsan, c. 3, sy. 14, 1 Mayıs 1941, s. 29-31; “Deliliğin Öğünmesi II”, İnsan, c. 3, sy. 15-17, 1 Ağustos 1941, s. 29-34; “Deliliğin Öğünmesi III: Erasmus’tan”, İnsan, c. 3, sy. 18-19, Teşrin-i Evvel 1941, s. 40-44.
• Ülken, Hilmi Ziya, “İlahiyat Fakültesi”, Yeni Sabah, İstanbul, 31 Ekim 1949, s. 2.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Prof. Dr. Hikmet Birand (1904-1972)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 19, sy. 1, Ankara, 1971, s. 219-221.
• Ülken, Hilmi Ziya, “Prof. Dr. Kâmran Birand (1917-1964)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 12, Ankara, 1964, s. 139-141.
• Ülken, Hilmi Ziya, Anadolu Hayali (1918-1921), yay. haz. Ali Utku, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Ülken, Hilmi Ziya, Anadolu Köklerini Arayış, yay. haz. Ali Utku, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Ülken, Hilmi Ziya, Aşk Ahlakı, 8. baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012.
• Ülken, Hilmi Ziya, İslam Düşüncesi: Türk Tefekkürü Tarihi Araştırmalarına Giriş, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1946.
• Ülken, Hilmi Ziya, La Pensée de L’Islam, çev. Gauthier Dubois, Max Bilen et L’autheur, İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1953.
• Vergili, Ayhan, Hilmi Ziya Ülken Kitabı, 1. baskı, İstanbul: Kitabevi, 2006. (2. baskı: İstanbul: İşaret Yayınları, 2013; 3. baskı: İstanbul: İşaret Yayınları, 2016)
• Vural, Mehmet, Hilmi Ziya Ülken, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Yörükân, Turhan ve Yörükân, Ayla, Üniversitede İlim ve Ahlak: Cahit Tanyol ve Sosyoloji, Ankara: Vadi Yayınları, 2003.