Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Arşivcilik Çalışmaları (1920-1960)

Yıl 2023, , 43 - 70, 29.10.2023

Mehmet Erdoğan

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1297642

Öz

Bu çalışmada, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivindeki (TDA) konuyla ilgili tespit edilebilen belgelerden yararlanmak suretiyle, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığının 1920-1960 tarihleri arası arşivcilik çalışmaları incelenmiştir. Bu bağlamda, Bakanlığa gelen ve Bakanlıktan giden güncel belgelerin akışını sağlayan ‘(Umum) Evrak Müdürlüğü’, Bakanlığın ilk kapsamlı teşkilat kanunu olan 25.06.1927 tarihli ve 1154 sayılı ‘Hariciye Vekaleti Memurin Kanunu’, Türkiye’de ayıklama ve imha işlemlerine yönelik ilk mevzuat olan 04.10.1934 tarihli ‘Resmî Evrak ve Defterlerden Lüzumsuz Olanlarının Yok Edilme Tarzı Hakkında Nizamname’, 4 Nisan 1956 tarihinde 6696 sayısıyla Resmî Gazetede yayımlanan ‘Muhafazasına Lüzum Kalmayan Evrak ve Vesaikin İmha Edilmesi Hakkında Kanun’, daha çok gelen-giden güncel evrakın akışı ve dosyalanmasıyla ilgili olup aynı zamanda 100.000’lik desimal sisteme dayalı ilk dosyalama planı olan ve 2 Eylül 1957 tarihinde yalnızca Bakanlık merkez teşkilatında yürürlüğe giren ‘Hariciye Vekaleti Merkez Arşiv Talimatnamesi’ ve Bakanlığın bu dönemdeki diğer arşiv çalışmaları üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak, Bakanlığın ilk otuz yılında Bakanlık arşivleriyle ilgili kaydadeğer herhangi bir çalışmanın yapılmadığı, devlet düzeyinde yapılan mevzuat çalışmalarının kalıcı olmaktan uzak olduğu; 1950’li yıllarla birlikte Bakanlık merkezinde hem arşiv belgesinin oluşmaya başlamış olmasının hem belge sayısındaki hacimsel artışın arşiv konusuna eğilimi gerekli kıldığı, bu nedenle bu dönemde devlet düzeyinde ve Bakanlık özelinde arşivler konusunun ele alındığı, ancak bütün çabalara rağmen yapılan çalışmalardan istenen sonucun alınamadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Evrak Müdürlüğü, arşiv(cilik) faaliyetleri, arşiv mevzuatı, arşiv belgesi.

Destekleyen Kurum

T.C. Dışişleri Bakanlığı (Diplomatik Arşiv Dairesi Başkanlığı)

Kaynakça

• Aktaş, N.-Kahraman, S. A. (Haz.) (1994), Bulgaristan’daki Osmanlı Evrakı, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 17, Ankara. Dışişleri Bakanlığı 1984 Tarihçesi. Dışişleri Vekâleti Yıllığı 1953 (1954), Güzel İstanbul Matbaası, Ankara. Girgin, K. (1994), Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol), Türk Tarih Kurumu Basımevi, (2. Baskı), Ankara. Hariciye Vekâleti Yıllığı 1959. Kıyak, S. (1947), Dışişleri Bakanlığı Mevzuatı ve Basın ve Yayınla İlgili Hükümler, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara. Özcoşkun, A. R. (2018), Cumhuriyetin Kuruluşundan Bugüne Dışişleri Bakanlığı Teşkilat Yapısı (1920-2018), Dışişleri Bakanlığı Matbaası, Ankara. Torunlar, M.-Çelik, E. (Haz.) (1993), Bulgaristan’a Satılan Evrak ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Çalışmaları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 19, Ankara.