Administrative Centers of The Shahrazur in The Ottoman Period: Zalim and Gulanber Castles

Yıl 2014, , 191 - 204, 01.10.2014

Hasan Koç

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000585

Öz

Shahrazur located in the north of Iraq and is an important place as the gateway to Iran. Zalim and Gülanber castles located on the border of Iran were used as the capital of Shahrazur. Zalim castle is known that was built by Iranian. Gulanber castle was built or repaired after the Ottoman conquest. The region entered the Ottoman rule with Shahrazur battles in 1554. After the conquest, khans, mosques and baths were built in here. So, Sharazur was zoning. While these development activities were carried out with mainly the efforts of tribal Sarılu, needs were met mostly by Baghdad. The castle of Gulanber and surrounding area was destroyed in the early 17th century by Shah Abbas. It was rebuilt in conjunction with bushes and mosques during Husrev Pasha’s Persian campaign in 1630. After the Treaty of Qasr-i Shirin improvement of relations with Iran mainly left central location but maintained the importance of the border.

Anahtar Kelimeler

Shahrazur, Shahrazul, Zalim, Gulanber, Iran

Osmanlı Döneminde Şehrizorun yönetim merkezleri: Zalim ve Gülanber kaleleri

Öz

Osmanlı Devleti’nin yönetimindeki Irak’ın kuzeyinde önemli bir yerleşim birimi olan Şehrizor, İran’a açılan bir kapı olması nedeniyle büyük önem arzetmiştir. Bu nedenle İran sınırında bulunan Zalim ve Gülanber kaleleri eyalet payitahtı olarak değerlendirilmiştir. Zalim kalesinin Osmanlı öncesinde İranlılar tarafından yaptırıldığı bilinmekle birlikte, Gülanber kalesi Osmanlı fethi ile yapılmış veya tekrar tamir edilmiştir. 1554 yılında genelde Nahcıvan seferi özelde ise Şehrizor muharebeleri ile Osmanlı hakimiyetine giren bölgede fetih sonrasında da han, cami, hamam yapılarak Şehrizor’un imarı gerçekleştirilmiştir. Özellikle Sarılu aşiretinin gayretleri ile gerçekleştirilen bu imar faaliyetleri için ihtiyaçlar çoğunlukla Bağdat tarafından karşılanmıştır. 17. yy. başlarında Şah Abbas’ın yıkmış olduğu Gülanber kalesi ve çevresi 1630’da Hüsrev Paşa’nın İran seferi sırasında burçları ve camileri ile birlikte yeniden inşa edilmiştir. Kasr-ı Şirin Antlaşması sonrası İran’la ilişkilerin düzelmesi ile merkez konumunu çoğunlukla Kerkük’e kaptırsa da bölge sınırdaki önemini korumuştur

Anahtar Kelimeler

Şehrizor, Şehrizol, Zalim, Gülanber, İran

Kaynakça

• Mühimme Defteri 1, Hüküm 267, 298, 358, 364, 380, 396, 397, 398, 1117, 1119, 1120, 1121, 1122, 1123, 1126, 1128, 1385
• Mühimme Defteri 2, Hüküm 224, 1643, 2024
• Mühimme Defteri 3, Hüküm 605, 617, 618, 619
• Mühimme Defteri 6, Hüküm 12, 13, 129, 1242, 1321, 1460
• Mühimme Defteri 7, Hüküm 268, 319, 2333
• Mühimme Defteri 10, Hüküm 102
• Mühimme Defteri 14, Hüküm 69, 675
• Mühimme Defteri 16, Hüküm 415
• Mühimme Defteri 22, Hüküm 666
• Mühimme Defteri 23, Hüküm 557
• Mühimme Defteri 32, Hüküm 469
• Mühimme Defteri 34, Hüküm 600, 611
• Mühimme Defteri 35, Hüküm 277
• Mühimme Defteri 53, Hüküm 574
• Abbas el-Azzâvî, Târîhu’l-Irâk Beyne’l-İhtilâleyn, Bağdat, 1955, C. 7, s. 168-169
• Abbas el-Azzâvî, Şehrizor es-Süleymaniye (el-Livâ’ ve’l-Medîne), Bağdat, 1420 (2000m.)
• Ali Cevad, Memâlik-i Osmâniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügatı, C. 2
• Eyliyâ Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, C. 4, YKY, İstanbul, 2001
• Hammer, Devlet-i Osmâniye Tarihi, Mütercimi Muhammed Ata, İstanbul, 1335, C. 9
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK yayınları, Ankara, C. 3
• İsmet Parmaksızoğlu; “Kuzey Irak’ta Osmanlı Hakimiyetinin Kuruluşu ve Memun Bey’in Hatıraları”; Belleten, C.37. s. 200-201, Ankara, 1973
• Kâtip Çelebi, Kitâb-ı Cihannümâ, TTK, Tıpkıbasım, Ankara, 2009
• Mehmet Hurşit Paşa, Seyahatname-i Hudut, Çev. Alâattin Eser, Simurg Yayınevi, İstanbul, 1997
• Şerafeddin Han, Şerefname, Çev. Celâl Kabadayı, Yaba Yayınları, İstanbul, 2009, C. 1
• Müctebâ İlgürel, İstimâlet; TDV. İslam Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul, 2001
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Na’îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn), Çev. Mehmet İPŞİRLİ, Türk Tarih Kurumu, C. 2, Ankara, 2007
• Nilüfer Bayatlı; “Kuzey Irak’ta Şehrizor (Süleymaniye) ve Osmanlı Hakimiyeti”; Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 205
• Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi, Haz. Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı, C. I, Ankara, 1992
• Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C. II, İstanbul, 1981
• Remzi Kılıç; Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri (1520-1566), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2006
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniye 1333-1334, 68. Sene, Dersaâdet, 1334
• Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi, Solakzade Tarihi, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul, h. 1298 (1880 m.)
• Yâkut el-Hamevî, Mu‘cemu’l-Buldân, Dâru Sâdır ve Dâru Beyrut, Beyrut, 1957, C. 3