19-20. yüzyıllarda Osmanlı Balkanlarında Rusya’nın casusluk faaliyetleri

Yıl 2013, , 17 - 54, 01.05.2013

Mithat Aydın

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000533

Öz

Osmanlı devletinin siyasi hayatında gerek kendisi tarafından, gerekse kendisi hakkında yürütülen casusluk faaliyetlerinin önemli bir yerinin bulunduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı arşiv belgeleri 19-20 yüzyıllarda Rus casuslarının Osmanlı Devleti’nin Avrupa ve Asya topraklarında savaş ve barış dönemlerinde faal bir çalışma içinde olduğunu göstermektedir. Ruslar, casusluk çalışmalarında Yunan, Sırp, Bulgar, Yahudi, Ermeni gibi Osmanlı Gayrimüslimlerini kullandıkları gibi, sınır bölgelerine yerleştirdikleri kendilerine tabi İslam unsurlarından da istifade etmişlerdir. Osmanlı Balkanlarındaki Rus casusluk faaliyetleri mahiyeti itibariyle Osmanlı Devleti’nin siyasi, askerî, ticarî vs. durumuna dair geniş istihbarat çalışmalarının yanı sıra, “Yunanistan, Bulgaristan ve Arnavutlukta halkı Osmanlı Devleti’ne karşı isyana teşvik etmek”, “Osmanlı hükümeti ve ordusu aleyhinde yalan şayia ve neşriyatta bulunmak”, “İslam köylerinde karışıklık çıkarmak” gibi farklı alanlarda ve biçimlerde cereyan etmiştir. Bu tür faaliyetlerin önemi, Osmanlı yönetiminin aldığı sıkı tedbirlerde de kendini göstermiştir. İşte bu çalışma, temelde Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılarak, Osmanlı Balkanlarının son yüzyılındaki Rus casusluk faaliyetlerinin rolünü ortaya koymaya çalışmaktadır

Anahtar Kelimeler

Polis Müdir-i Umûmiyesi, Okhrana, Delosnor, Hafiyecilik, Rusya Casusu.

Espionage Activities of Russia in Ottoman Balkans in 19th and 20th Centuries

Öz

It has been understood that in the political life of the Ottoman Empire, the espionage activities which were carried out either by her or by other empires are of crucial importance. The documents from Ottoman Archives reveal that Russian spies were active in the European and Asia land of the Ottoman Empire during the peace and war time in the 19th and 20th centuries. Russians also made use of the Greek, the Serbian, the Bulgarian, the Jew and the Armenian. The Russian espionage activities in the Ottoman Balkan states included comprehensive political, military and industrial spying. Besides, it included “provoking the public to rebel against the Ottoman Empire in Greece, Bulgaria and Albania”, “false allegations, and publications against The Ottoman Empire and army” “inciting a tumult in the Muslim villages”, which were in different areas and in different ways. The strict measures by the Ottoman Empire prove the significance of these activities. This study tries to introduce the roles of espionage activities of Russia in Ottoman Balkans in the last centuries taking advantage of the Ottoman archives.

Anahtar Kelimeler

General Police Director, Okhrana, Delosnor, Espionage, Spy of Russia

Kaynakça

• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye 5.Şube (DH.EUM.5.Şb.), 9/7, 22 Ra. 1333; 10/21, 20 R.1331; 13/8, 5 B.1333; 25/33, 15 Ş.1334 (16.06.1916); 35/3, 01 C. 1335; 35/27, 16 C. 1335; 44/38, 06 Z. 1335; 82/3, 14 R. 1336.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye 3.Şube (DH.EUM.3.Şb.), 3/62, 29 Ra. 1333; 14/76, 21L.1334 (21.08.1916).
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye 2.Şube (DH.EUM.2.Şb.), 25/42, 09 L.1334.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Ecnebi (DH.EUM.ECB.), 14/19., 25 M.1336.
• Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Evrakı (DH.KMS.), 6/2, 27 Z.1331.
• Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umûmiye İdaresi (DH.MUİ.), 60/6, 19 M.1328.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞRF.), 63/12, 12 C.1334 (15.04.1916).
• Hatt-ı Hümayun (HAT.), 28/1343, 05 M.1201; 795/36899, 29 Z. 1235; 1128/45039, 9 L. 1240
• Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi (HR.MKT.), 66/29, 5 S. 1270; 71/33, 27 Ca. 1270; 79/48, 1 L. 1270; 84/51, 4 Z.1270; 110/49, 10 L. 1271.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO.), 42/41, 17.06.1889; 214/22, 22.07.1850; 126/91, 30.05.1877.
• Hariciye Siyasi (HR.SYS.), 128/46, 04.05. 1883; 128/46, 04.05.1883; 128/58, 11.09.1888; 207/19, 28.08.1862; 209/17, 12.01.1866; 210/24, 02.11.1867; 217/70, 02.03.1914; 2267/67, 04.05.1917; 2769/31, 03.12.1892.
• İrade Dâhiliye (İ.DH.), 283/17758, 08.S.1270.
• İrade Hariciye (İ.HR.)., 125/6298, 29 S. 1272.
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.), 345/14954, 29 Ra. 1272.
• Sadaret Meclis-i Vâlâ Evrakı (A..MKT.MVL.), 74/91, 3 M. 1272; 77/37, 01Ca. 1272..
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), 398/58, 09 Ş. 1284.
• Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD.), 111/64, 30 Ca. 1270.
• Sadaret Umûm Vilâyet Evrakı (A.MKT.UM.), 151/39, 29 R. 1270; 151/95, 16 Ca. 1270; 155/77, 14 B. 1270; 188/40, 14.B.1271.
• Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği (TŞR.BNM.), 8/91, 12 Ca. 1280.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Elçilik ve Şehbenderlikler Tahriratı (Y.PRK.EŞA.), 18/89, 15 Ca.1311 (24.11.1893); 29/55, 05 Z.1315 (26.04.1898); 30/21, 15 M.1316 (04.06.1898); 49/103, 29 Z.1324.
• Yıldız Tasnifi Posta Telgraf Nezareti Marûzat (Y.PRK.PT.), 2/13, 6 Ra 1300 (16.01.1883).
• Yıldız Tasnifi Sadaret Hususî Marûzat Evrakı Bölümü (Y.A.Hus.), 227/14, 5 Za. 1306 (03.07.1889).
• Yıldız Tasnifi Zabtiye Nezareti Marûzat (Y.PRK.ZB.), 6/70, 05.R.1308
• Zabtiye Nezareti (ZB.), 1/8, 22 Ra. 1270.
• Hürriyet, “Memâlik-i Osmaniye’nin Yeni Mukâsemesi”, 9 Kasım 1868, Nu.20, s.1- 2.
• AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayıncılık, 1.Baskı, İstanbul, 2004.
• ALTINDAL, Aytunç, Türkiye’de ve Dünya’da Casuslar, Truva Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 2008.
• AYDIN, Mithat, “19. Yüzyıl Ortalarında Panslavizm ve Rusya”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2004/1, Sayı:15, Denizli, 2004, s.109-124
• --------------, “Bosna-Hersek Ayaklanması (1875)’nda Panslavizmin Etkisi ve Sırbistan ve Karadağ’ın Rolü”, Belleten, c.LXIX, sa.256, Ankara, Aralık 2005, s.913-935.
• Başlangıcından Bugüne Kadar Dünya Casusluk Tarihi, Genel Yönetmen: Ercan Arıklı, c.1, Birinci Baskı, İstanbul, 1974.
• BÜLBÜL, İsmail, Osmanlı Belgelerine Göre Rus Elçisi Tolstoy’un Faaliyetleri, Balıkesir (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir, 2007
• ÇİMEN, Ali, Echelon,-İstihbarat Dünyasının Perde Arkası, Timaş Yayınları, İstanbul, 2004.
• ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, Şubat 1999.
• EROĞLU, Haldun, Osmanlılar Yönetim ve Strateji, Gökkubbe Yayınlar, 2. Baskı, İstanbul, 2007.
• HEREDOTOS, Tarih, Çev: Müntekim Ökmen, İş Bankası Kültür Yayınları, Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi, 5.Baskı, İstanbul, 2009.
• HİÇYILMAZ, Ergun, Osmanlı’dan Cumhuriyete Gizli Teşkilatlar, Altın Kitaplar Yayınevi, 1.Baskı, İstanbul, 1994.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi/Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789- 1856), c.V, 5.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Kâzım Karabekir, Gizli Harp İstihbarat, Yayına Hazırlayan: Emrullah Tekin, Kamer Yayınları, Yayın Nu:126, İstanbul, 1998.
• KELEŞ, Erdoğan, “Rusya’nın Panslavizm Politikasının Balkanlarda Uygulanmasına Dair Bir Layiha”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi (İLKE), sa.21, Güz 2008, s.123-139.
• MEMİŞ, Ekrem, Eskiçağ Türkiye Tarihi (En Eski Devirlerden Pers İstilasına Kadar), 6.Baskı, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, 2005.
• Meydan Larousse, “Casusluk”, c.4, Sabah Gazetesi Yayınları, 1992, s.64-65.
• NİKOLAY, W.Walther, Birinci Dünya Harbinde Alman Gizli Servisi, Çev: Emrullah Tekin, Kamer Yayınları, Yayın Nu:125, İstanbul, 1998.
• SARIÇELİK, Kerim, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İtilaf Devletleri’ne Karşı Anadolu’nun Akdeniz Kıyılarında Aldığı Bazı Tedbirler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), Bahar 2007, s.173-189.
• SAYILIR, Burhan, “Çanakkale Kara Savaşı Sırasında Casusluk Olayları ve Türklerin Casusluk Olaylarına Karşı Aldıkları Tedbirler”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl:4, sa.8, Ağustos, 2006, s.99-108.
• SUMNER, B.H., Peter the Great and the Ottoman Empire, Oxford, 1949.
• Tolstoy’un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu/İstanbul’daki Rus Büyükelçisi Pyotr Andreyeviç Tolstoy ve Osmanlı İmparatorluğu’nun 18.yüzyılın Başlarına Dair Hatıraları (18. Yüzyılın İlk Çeyreği), Yayına Hazırlayan: İlyas Kamalov,1.Baskı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2009.
• Türkçe Sözlük, c.1, Türk Dil Kurumu Yayınları, 9.Baskı, Ankara, 1998, s.51, 388.