The Armenian Officers of the Ottoman Foreign Ministry during the Period Tanzimat

Yıl 2012, , 93 - 124, 01.05.2012

Musa Kılıç

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000509

Öz

Non-muslims had been employed within the various units of the bureaucratical mechanism of the Ottoman Empire. After the period of Tanzimat the obstacles which prevented the acceptance of the non-muslims to the bureaucratical body of the state had been thrown away. Especially the ideology of Ottomanism which aims to protect the non-muslims from the catastrophic effects of the nationalism and to create a conscience of the citizenship provides to welcome of the non-muslims to the imperial bureaucracy. From this point of view, the Ottoman Foreign Ministry was one of the leading institutions which accepted the non-muslim population because of its need towards the qualified translators who were quite aware of the foreign language. The target of the belove paper is to indicate the story of the Armenian bureaucrats in the hierarchy of the Foreign Ministry. Thus, it will be underlined the change in the ethnical structure of the Ottoman bureaucracy by means of the period of Tanzimat.

Anahtar Kelimeler

Non-muslim, Armenian, Foreign Ministry

Tanzimat Döneminde Osmanlı Hariciye Nezâreti’nin Ermeni memurları

Öz

Tanzimat dönemine kadar gayrimüslimlerin devlet hizmetinde istihdam edildikleri alanlar oldukça sınırlıydı. 1839 Tanzimat Fermanı ile başlayan reform dönemi ve Osmanlıcılık hareketi gayrimüslimlerin devletin farklı kademelerinde görevlendirilmelerinin önündeki engelleri tedrici bir şekilde ortadan kaldırdı. Özellikle gayrimüslimlerin milliyetçi fikirlerin etkisinden kurtarılması için yapılan düzenlemeler ve bir vatandaşlık olgusu geliştirmek için ortaya çıkarılan Osmanlıcılık ideolojisinin devlet politikasına dönüşmesi devlet kapılarının ardına kadar gayrimüslimlere açılmasını sağladı. Kalifiye ve dil bilen personele duyulan ihtiyacın artmasından dolayı Osmanlı Hariciye Nezâreti, gayrimüslimlerin istihdam edildikleri kurumların başında gelir. Bu çalışma, Osmanlı Hariciye Nezâreti hiyerarşisinde önemli bir yere sahip olan Ermeni kökenli bürokratlara dairdir. Böylece, Tanzimat dönemiyle yeniden şekillenen Osmanlı bürokrasisinin etnik yapısındaki değişimin anlaşılmasına katkı sağlanacaktır

Anahtar Kelimeler

Gayrimüslim, Ermeni, Hariciye Nezâreti

Kaynakça

• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul
• a. Bâbıali Evrak Odası Sadaret Evrakı
• Sadaret Âmedî Kalemi (A. AMD): 53/28, 80/62.
• Sadaret Divân Kalemi (A. DVN): 114/92
• Sadaret Mektûbî Kalemi (A.MKT.): 17/52
• Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi (A. MKT. MHM.): 43/55, 63/89.
• Sadaret Mektûbî Kalemi Nezâret ve Devâir (A. MKT. NZD): 33/13, 322/89 b. Cevdet Tasnifi
• Cevdet Hariciye (C.HR.): 6033
• Dâhiliye Nezâreti Sicill-i Ahvâl Defterleri (DHSAİDd.): 1/52, 1/586, 1/592, 1/596, 1/608, 1/618, 1/620, 1/628, 1/660, 1/714, 1/718, 1/792, 1/810, 1/824, 1/996, 2/10, 2/246, 2/360, 2/862, 2/954, 2/992, 2/1012, 3/216, 3/264, 3/506, 3/844, 4/118, 4/178, 4/250, 4/270, 4/274, 4/350, 4/370, 4/374, 4/604, 4/700, 4/706, 4/770, 5/917, 5/931, 9/143, 10/33, 10/95, 10/207, 10/267, 10/623, 14/409, 18/47, 18/259, 18/271, 18/423, 19/74, 22/159, 22/299, 25/11, 37/207, 37/215, 37/309, 47/99, 55/121, 55/427, 76/23, 76/393, 81/473, 96/203, 122/381.
• Hâriciye Nezâreti Mektûbî Kalemi (HR. MKT): 38/82, 82/20.
• Hâriciye Nezâreti Mütenevvia (HR. MTV): 13/9, 13/83, 14/32, 543/42, 543.A/70, 609/2, 609/20
• Hâriciye Nezâreti Sicill-i Ahvâl Defterleri (HR.SAİDd.): 3/18, 20/32, 21/20, 24/15, 24/16.
• e. Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HAT): 16749, 24621, 35118, 48176-Y. f. İrade Tasnifi
• İrade Hâriciye (İ. HR): 205, 741, 1727, 1856, 2255, 2803, 2806, 3198, 3927, 4734, 5572, 5876, 9424, 9456, 14250, 15350, 16173.
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL): 6647
• Foreign Office (FO): 78/ 347, 349, 420, 545, 587, 1572, 2175, 2391.
• Takvim-i Vekayi, Def’a: 215, 249, 305, 507, 529, 550, 558, 606, 607, 704. 3. Yazmalar TTK, YS 1015. 4. Yıllıklar
• Almanach de Gotha 1832-1876.
• Salname-i Devlet-i Aliyye 1264-1293.
• Devlet-i Aliyye-i Hâriciyye Nezâret-i Celîlesi Sâlnâmesi 1301-1306-1318-1322, C. I-IV, Haz. Ahmed Nezih Galitekin, İşaret Yay., İstanbul 2003.
• Ahmed Cevdet Paşa, Ma’rûzât, (Yay. Haz. Yusuf Hallaçoğlu), İstanbul 1980.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tezâkir, 40, Yay. Haz. Cavid Baysun, Ankara 1991.
• ________________, Vak’a-nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, C. IX, Yay. Haz. Münir Aktepe, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1984.
• Ahmed Lûtfi Efendi, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, C. X-XV, Yay. Haz. Münir Aktepe, TTK, Ankara 1988-1993.
• AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836- 1856), İstanbul 1993.
• ARTİNİAN, Vartan, Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın Doğuşu 1839- 1863, (Çev. Zülal Kılıç), İstanbul 2004
• BALCI, Sezai, “Osmanlı Devleti’nde Modernleşme Girişimlerine Bir Örnek: Lisan Mektebi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXVII, S. 44, Ankara 2008, s. 77- 98.
• __________, “Bir Osmanlı-Ermeni Aydın ve Bürokratı: Sahak Abro”, Osmanlı Siyasal ve Sosyal Hayatında Ermeniler, Yay. Haz. İbrahim Erdal, Ahmet Karaçavuş, İstanbul 2009, s. 105-138.
• BEYDİLLİ, Kemal, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826), İstanbul 1995.
• CANDEMİR, Akyan, Vağarşag Seropyan, “Ebruyan, Sahak”, YYOA, C. I, İstanbul 1999
• ÇARKCIYAN, Y.G., Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, İstanbul 2006.
• ÇELİK, Recep, “Osmanlı Bürokrasisinde Ermeniler”, Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, C. IV, Kayseri 2007, s. 27-54.
• DABAĞYAN, Levon Panos, Türkiye Ermenileri Tarihi, İstanbul 2003.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. IV-V, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
• DÖNMEZ, Ahmet, “Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi 1832-1841”, Prof. Dr. Fahir Armaoğlu Armağanı, Ed. Ersin Embel, Ankara 2008, s. 153-182.
• ERGİN, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi, C. I-II., Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• FİNDLEY, Carter V., “The Acid Test of Ottomanism: The Acceptance of Non- Muslims in the Late Ottoman Bureaucracy”, Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, Ed. Benjamin Braude- Bernard Lewis, New York 1982.
• _______________, Kalemiyeden Mülkiyeye, Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Çev. Gül Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• GİRGİN, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol) , İstanbul 2005
• Hayreddin Bey, “Vesâik-i Tarihiye ve Siyasiyye” Belgelerin Dilinden Osmanlı ve Avrupa, (Yay. Haz. İshak Keskin, Ali Ahmetbeyoğlu), Selis Kitaplar, İstanbul 2008.
• KILIÇ, Musa, Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876), Yayınlamamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
• KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber, İstanbul 2003.
• Mehmed Salahaddin, Bir Türk Diplomatının Evrak-ı Siyasiyesi, İstanbul 1306.
• PAMUKCİYAN, Kevork, Biyografileriyle Ermeniler, Yay. Haz. Osman Köker, Aras Yay. İstanbul 2003.
• SAYAR, Ahmed Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul 2000.
• ŞİŞMAN, Adnan, Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Öğrenciler (1839- 1876), Ankara 2004
• TARHAN, Abdülhak Hâmid, Abdülhâk Hâmid’in Hatıraları, Haz. İnci Enginün, Dergah Yay., İstanbul 1994.
• ULUÇAY, Çağatay, Enver Kartekin, Yüksek Mühendis Okulu, İstanbul 1957.
• Ward, Thomas Humphry, Men of the Time: A Dictionary of Contemporaries, London 1887.