SOME REMARKS ON THE MIGRATION FROM OTTOMAN BLACK SEA REGION TO RUSSIA IN THE SECOND HALF OF 19TH CENTURY

Yıl 2017, Cilt: 36 Sayı: 62, 247 - 272, 01.10.2017

Eyyüp Şimşek

Öz

In the 19th century, demographic policies were extremely important for the Tsardom of Russia, which entered a rapid development process both politically and economically. Russia, which seized the lands where mostly Muslims lived such as the Caucasus, forced the population that live in those regions to migrate to Ottoman territory and intended to attract non-Muslim elements living in Ottoman lands to its own lands, both to fill the deficiency of the deportees and to meet the manpower deficit of the developing industry and trade. Thus, during this century, hundreds of thousands of Ottoman citizens from both Anatolia and the Balkans emigrated to non-Muslim Russia. Russia, which placed a particular importance to the Black Sea region due to its proximity to its borders, carried out a very intensive propaganda in the region through its consulates and tried to attract non-Muslims, living socially and economically in tough conditions. The Ottoman Empire, which was aware of this situation, took some measures but was not able to prevent this migrant movement

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Russia, Migration, Black Sea Region.

On Dokuzuncu Yüzyılın ikinci yarısında Karadeniz Bölgesi’nden Rusya’ya yapılan göçler üzerine bazı gözlemler

Öz

19. Yüzyılda hem siyasal hem de ekonomik açıdan hızlı bir gelişim sürecine giren Rus Çarlığı için demografik politikalar son derece önemliydi. Özellikle Kafkaslar gibi Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgeleri ele geçiren Rusya buradaki nüfusu Osmanlı topraklarına zorla göç ettirirken, hem onların boşluğunu doldurma hem de gelişen sanayi ve ticaretinin iş gücü açığını kapatma adına Osmanlı topraklarında yaşayan gayrimüslim unsurları kendi topraklarına çekmeyi amaçlamıştı. Böylece bu yüzyılda hem Anadolu’dan hem de Balkanlar’dan yüz binlerce gayrimüslim Rusya’ya göç etmişti. Kendi sınırlarına olan yakınlığından dolayı Karadeniz bölgesine ayrı bir önem veren Rusya, konsoloslukları vasıtasıyla bölgede yoğun bir propaganda faaliyetinde bulunarak, sosyal ve ekonomik açıdan zor şartlarda yaşayan gayrimüslimleri ülkesine çekmeye çalışmıştır. Bu durumun farkında olan Osmanlı İmparatorluğu da bir takım tedbirler almışsa da yaşanan göç hareketinin önüne geçememiştir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Rusya, Göç, Karadeniz Bölgesi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM) 428-9 (13 Ş 1285/29 Kasım 1868); 430-51(11 Ş 1285/27 Kasım 1868); 431-8 (24 Ş1285/10 Aralık 1868); 431-45 (27 N 1285/11 Ocak 1869); 436-93 (16 Za 1285/28 Şubat 1869); 434- 61 (26 L 1285/9 Şubat 1869); 485-51, Lef 3 (17 Ca 1296/9 Mayıs 1879); 727- 10, Lef 2, (8 Za 1310/24 Mayıs 1893).
• Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilâyet (A.MKT.UM) 468-48 (17 L 1277/28 Nisan 1861); 519-67 (22 Ca 1278/25 Kasım 1861).
• Babıâlî Evrak Odası (BEO) 3-171 (11 L 1309/12 Mayıs 1892); 69-5117 (20 S 1310/13 Eylül 1892); 567-42510 (14 Ş 1312/10 Şubat 1895); 1334-100044 (25 S 1317/5 Temmuz 1899); 1402-105089 (11 B 1317/15 Kasım 1899); 1433- 107407 (20 N 1317/24 Aralık 1899); 2371-177807 (5 Ca 1322/18 Temmuz 1904).
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR) 111-16 (23 Nisan 1295/5 Mayıs 1879); 130-3 (2 Ra 1302/20 Aralık 1884).
• Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT) 1372-46 ( 17 M 1304/16 Ekim 1886); 1377-29 (12 S 1304/10 Kasım 1886); 1391-26 (15 R 1304/11 Ocak 1887); 1400-51 (23 Ca 1304/17 Şubat 1887); 1410-87 (12 B 1304/27 Mart 1887); 1411-110 (17 B 1304/11 Nisan 1887); 1422-112 (3 N 1304/27 Nisan 1887); 1440-8 (26 Za 1304/16 Ağustos 1887).1526-29 (19 Za 1305/28 Temmuz 1888); 1555-39 (11 S 1306/17 Ekim 1888); 1576-51 (15 R 1306/19 Aralık 1888); 2235-160 (12 R 1317/20 Ağustos 1899); 2268-3 (6 B 1317/10 Kasım 1899); 2329-11 (5 Z 1317/6 Nisan 1900).
• Dâhiliye Nezareti Tesrî-i Muâmelât ve Islahat Komisyonu Müteferrik (DH.TMIK.M) 79-47, Lef 4, (19 Kanunuevvel 1315/31 Aralık 1899).
• Hariciye Nezareti İdare (HR.İD) 26-7 (5 Teşrin-i Evvel 1288/17 Ekim 1872).
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT) 233-68 (14 Ş 1274/3 Nisan 1858); 234-10 (2 C 1274/18 Ocak 1858); 251-95 (11 M 1275/21 Ağustos 1858); 260- 32 (2 Ra 1275/10 Ekim 1858); 350-30 (9 Ra 1277/25 Eylül 1860).
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS) 1340-2 (14 Kasım 1867); 1340-34 (30 Aralık 1873).
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO) 88-94 (15 Haziran 1872); 229-54 (30 Mart 1858); 231-46 (21 Aralık 1858).
• İrade Dâhiliye (İ.DH) 1319-54 (25 B 1312/22 Ocak 1895).
• İrade Hariciye (İ.HR) 236-13998 (28 Z 1285/11 Nisan 1869).
• İrade Meclis-i Vâlâ İ.MVL 478-21649 (27 Ra 1269/8 Ocak 1853); 482-21870 (8 N 1279/27 Şubat 1863); 546-24521 (13 Ş 1282/1 Ocak 1866).
• Meclis-i Vâlâ MVL 448-15 (19 S 1281/24 Temmuz 1864); 1058-12 (14 Ş 1284/11 Aralık 1867).
• Şura-yı Devlet (Ş.D.) 1842-6 (8 R 1307/2 Aralık 1889); Ş.D. 2397-22 (6 S 1289/15 Nisan 1872); 2400-22 (14 Ş 1289/17 Ekim 1872).
• Yıldız Perâkende Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK) 10-10 (16 M 1299/8 Aralık 1881). Araştırma Eserleri
• Acar, K., Ortaçağ’dan Sovyet Devrimine Rusya, İletişim, İstanbul 2014.
• Açıkses, E., - Güher, E., “Arşiv Belgeleri Işığında Anadolu’dan ABD’ye Ermeni Göçü (Elazığ/Harput İli Örneği)”, Yeni Türkiye, 61, 2014, ss.1138-1147.
• Akter, A., Tehcir Öncesi Anadolu’dan Amerika’ya Ermeni Göçü (1834-1915), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Bartlett, Roger P., Human Capital, The Settlement of Foreigners in Russia 1762- 1804, Cambridge University Press, Cambridge 1977.
• Baş, Ahmet İ., Demographic Engineering: Bulgarian Migrations from the Ottoman Empire to Russia in the Nineteenth Century, Bilkent Üniversitesi (Unpublished Master Thesis), Ankara 2015.
• Belozerov, Vitaly S.- Galkina, Tamara A.- Kolossov, Vladimir- Touroun, Pavel P., “Les diasporas arménienne et grecque dans la mosaïque ethnique du Caucase du Nord (Province de Stavropol, Russie)”, Revue européenne des migrations internationales, 14/3, ss.103-125.
• Bespalov, S. V., Politika Ekonomiçeskoi Modernizatsii Rossii v Diskussiyah Kontsa XIX-Naçala XX Vekov, Izdatelstva Samarskova Nauçnova Sentra RAN, Samara 2004.
• Beydilli, K., “1828–1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Göçürülen Ermeniler”, Belgeler, 13/17, Ankara 1988, ss.365-434.
• Bruneau, M., “Territoires de la diaspora grecque pontique”, Espace géographique, 23/3, 1994, ss.203-216.
• Bryer, A., “The Crypto-Christians of the Pontos and Consul William Gifford Palg- rave of Trebizond”, Deltio Kentrou Mikraasiatikon Spoudon, 4, 1983, ss.13-68.
• Buneeva, E. N., Krupnoe Pomeşiçe Hazyaistva Rossii v Kontse XVIII- Pervoi Polo- vine XIX Veka, Aftoreferat, Voronej, 2002.
• Carrère d’Encausse, Hélène, Tamamlanmamış Rusya, Çev. Reşat Uzmen, Ötüken, Ankara, 2003.
• Chirikba, V.A., “Armenians and Their Dialects in Abkhazia”, Studies in Slavic and General Linguistics, Vol. 33, Evidence and Counter-Evidence: Essays in ho- nour of Frederik Kortlandt. Volume 2: General Linguistics (2008), ss.51-67.
• Clay, C., “Labour Migration and Economic Conditions in Nineteenth-Century Ana- tolia”, Middle Eastern Studies, Vol. 34, No. 4, Turkey before and after Atatürk: Internal and External Affairs (Oct., 1998), ss.1-32
• Çapraz, H., Rusya Dış Ticaret Politikasında Güney Kafkasya (19. Yüzyıl), Fakülte Kitabevi, Isparta 2012.
• Demirel, M., “Artvin ve Batum Göçmenleri (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan Sonra)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları, 40, 2009, ss.317-340.
• Erdoğan, S., “İngiltere’de Yaşayan Türk Sığınmacılar, Sığınma Arayanlar İltica Etme Nedenleri ve Karşılaştıkları Güçlükler”, Hacettepe Üniversitesi Sosyolo- jik Araştırmalar E-Dergisi, http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/makaleler/serdogan.pdf (17.02.2017), s.3. Şubat 2007
• Gülsoy, U., “Cizye”, DİA, 19, TDV, İstanbul 1999, ss.185-190.
• Güneş, M., “Kafkasya Muhacirlerinin Karahisar-ı Sahib’de İskânı ve Karşılaşılan Sorunlar (1861-1895)” Tarih Okulu, 7/XVIII, 2014, ss.421-452.
• İnalcık, H., “Tanzimatın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, Belleten, XXVIII/112, TTK, Ankara 1964, s.622-649.
• İpek, N., “Anadolu’dan Amerika’ya Ermeni Göçü”, OTAM, 6, 1995, ss.257-280.
• Kabuzan, V. M., Narodonaseleniye Rossii v XVIII-Pervio Polovine XIX v, İzdatelst- va Akademii Nauk SSSR, Moskva: 1963.
• Karpat, K. H., “The Ottoman Emigration to America, 1860-1914”, International Journal of Middle East Studies, 17/2, 1985, ss.175-209.
• Karpat, K. H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Timaş, İstanbul 2010.
• Karpozilos, A., “The Greeks in Russia”, Richard Clogg (ed.), The Greek Diaspora Twentieth Century, Palgrave Macmillan, Basingstoke 1999, ss.137-157.
• Klein, N. L., Ekonomiçeskoe Razvitie Povoljya v Kontse XIX-Naçale XX Veka, İzdatelstva Saratovskovo Universiteta, Saratov 1981, s.15-16.
• Kurat, A. N., Rusya Tarihi, Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK, Ankara 2010.
• Nikolopulos, I., Greki i Rossiya XVII-XX vv, Rossiskaya Akademiya Nauk, Sankt Peterburg, 2007.
• Özcan, A., “İâne”, DİA, 19, TDV, İstanbul 1999, s.228-232; Ali Akyıldız, “Tanzi- mat”, DİA, 40, TDV, İstanbul 2011, s.1-10.
• Özcan, T., Sosyal ve Ekonomik Etkileri Açısından 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı, Gece Kitaplığı, Ankara 2014.
• Özkan, S. H., “Osmanlı Devletinden Gürcistan’a Ermeni Göçü ve Tiflis’te Ermeni Faaliyetleri (1878-1915)”, Yeni Türkiye, 62, 2014, ss.1800-1809.
• Papoulidis, C., “Les Grecs de Russie au 19e siècle et au début du 20e, Balkan Stu- dies, 32/2, 1991, ss.235-270.
• Petsalis-Diomidis, N., “Hellenism in Southern Russia and the Ukrainian Campaign: Their Effect on the Pontus Question (1919)”, Balkan Studies, 13, 1972, Thessa- loniki, ss.221-263.
• Pratsinakis, M., Contesting National Belonging: An Established-Outsider Figuration on The Margins of Thessaloniki, Greece, University of Amsterdam (Unpublis- hed Phd Dissertation), Amsterdam, 2013.
• Riasanovsky, Nicholas V.-Stenberg, Mark D., Rusya Tarihi, Başlangıçtan Günümü- ze, Çev. Figen Dereli, İnkılap, İstanbul 2014.
• Ryazanov, V. T., Ekonomika Razvitie Rossii XIX-XX vv, SPBGU (СПБГУ) 1998.
• Saydam, A., Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), TTK, Ankara 2010.
• Sonyel, S. R., “The Protégé System in the Ottoman Empire and Its Abuses”, Belle- ten, LV/214, Ankara 1991, ss.675-686.
• Şimşek, E., “18. Yüzyılın Sonunda Rusya’nın İskân Politikaları ve Osmanlı Rumla- rının Rusya’ya Göçü”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 31/2, 2016, ss.543-568.
• Xanthopoşlou-Kyriakoş, Ártemis, “Metanastéfseis Ellínon ston Káfkaso katá ton 19oaióna” (Greek Migrations in the Caucasus in the 19th Century), Deltío Kéntrou Mikrasiatikón Spoudón, (Centre for Asia Minor Studies) 10, Athína, 1993, ss.91-172.
• Yılmaz, Ö., Tanzimat Döneminde Trabzon, Libra, İstanbul 2014.
• Zeynalova, S., Formirovaniye Yevropeyskikh Etnicheskikh Obshchin Na Kavkaze (XIX–Pervaya Polovina KHX Vv.), Natsional’naya Akademiya Nauk Azerbay- cana Institut Arkheologii i Etnografii, Baku 2010.