Dıe Erkenntnısse Über Dıe Geschıchte Der Seldschuken In Legendenschrıeb Von Scheıch Evhadü’d-Dın-I Kırmanı

Yıl 2015, Cilt: 34 Sayı: 58, 543 - 562, 01.10.2015

Mehmet Ali Hacıgökmen

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000618

Öz

Auch wenn die Legendenschriebe auβergewöhnliche Merkmale wie Märchen, Mythos und Epos beinhalten, unterscheiden sie sich von denen. Denn diese haben eine bestimmte Zeit und Ort. Aus diesem Grunde erteilen sie uns besondere Auskünfte über Geschichte. Auβer Menakıbu’l Arifini von Ahmet Eflaki und Menakıbu’l Kudsiye von Elvan Çelebi, welche als Quellenwerke für Geschichte der Türkei Seldschuken profitiert werden, ist kein anderer Legendenschrieb bekannt. Doch der Legendenschrieb von Scheich Evhadüddin Kirmani ist bis jetzt nicht aus diesem Blickwinkel bewertet worden. Der Artikel beschäftigt sich mit Informationen über Vergiftung von Izzettin Kaikavus I. und sein Thronkampf mit seinem Bruder Alaeddin Kaikubad I., welche in Legendenschrieb von Evhaduddin-i Kirmani behandelt wurden. Die genannten Informationen werden mit ihrer Eignung zu historischen Ereignissen verglichen und so dargelegt.

Anahtar Kelimeler

Scheich Evhaduddin Kirmanî, Seldschukensultans Kaikubad, Seldschukensultans Kaikavus, Kai-Chusrau, Legendenschrieb.

Menâkıb-ı Şeyh Evhadü’d-Dîn-i Kirmânî’de geçen Selçuklu tarihi ile ilgili bilgiler ve değerlendirilmesi

Öz

Menâkıbnâme, destan, efsane ve masal gibi olağanüstü hadiselerin işlendiği dinî içerikli edebî metin türlerinden biridir. Ancak menâkıbnâmeyi destan, efsane ve masaldan ayıran bazı özellikler vardır. Bu özellikler, menâkıbnâmelerde mekan ve zaman mefhumlarının mevcut olması ve menâkıbnâmeye konu olan kahramanların gerçek kişiler olmasıdır. Bu durum, menâkıbnâmelere, bilhassa birincil kaynakların yetersiz kaldığı dönemler için tarihî bir kaynak niteliği kazandırmaktadır. Türkiye Selçuklu dönemine ait menâkıbnâmeler için de aynı durum sözkonusudur. Nitekim bu dönemde kaleme alınan Ahmet Eflâkî’nin Menâkıbu’lArifin ve Elvan Çelebi’nin Menâkıbu’l- Kudsiye isimli menâkıbnâmelerde yer alan bazı bilgilerin Türkiye Selçuklu tarihine katkıda bulunacağından şüphe yoktur. Ancak bu menakıpnameler kadar önemli bir kaynak olan Menâkıb-ı Şeyh Evhadüddîn Kirmanî ise bu açıdan hiç değerlendirilmiş değildir. Bu çalışmada Evhadüddin-i Kirmanî Menâkıbnâmesinde yer alan bilgilerden hareketle Türkiye Selçuklu sultanı I. İzzeddin Keykavus’un zehirlenmesi ve aynı sultanın kardeşi I. Alaeddin Keykubad ile arasında geçen taht mücadelesi, diğer kaynaklarla mukayese edilmek suretiyle değerlendirilecektir

Anahtar Kelimeler

Menâkıb-ı Şeyh Evhadüddin Kirmânî, İzzeddin Keykavus, Alaeddin Keykubat, Menakıpnâme.

Kaynakça

• Ahmed b. Ali El-Kalkasandî, Subhu’l-a’şâ fi Sınâati’l-İnşâ’, Mısır, 1987.
• Akropolites, Georgios, Historia, Leipzig 1903; Georgios Akropolites, Die Chronik, (Almanca çev. Wilhelm Blum), Stuttgart 1989.
• Anna Komnena, The Alexiad, (İng. Çev. A. S. Dames, London 1928, (Türkçe Çev. Bilge Umar) , Alexiad Malazgirt’in Sonrası, İstanbul 1996.
• Anonin Selçukname (Anadolu Selçuklu Tarihi III, (yay. F. N. Uzluk) Ankara 1944.
• Alâî Muhammed, Şeyh Evhadüddin el- Kirmani ve Menakıpnâmesi, (Araştırma ve notlar ekleyerek Farsça aslından tercüme eden Prof. Dr. Mikâil Bayram), Konya
• Angus, Donald Stewart, The Armenian Kingdom and the Reigns of Het’um II. (1289-1307) Netherlans 2001.
• Ateş, Ahmet, “Menâkıp”, İA., VII, İstanbul 1998.
• ---------------, “İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler, I, (Üniversite ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri), (yay. Nihad M. Çetin), İstanbul 1968.
• Attliates, M. Histoire, Tradotion (par. H.Georgie, Byzantion), XXVIII,1959.
• ---------------, Histoire , (nşr. Beker), Bonn 1853.
• Azamat, Nihat , “Evhadüddin-i Kirmani”, DİA, XI, İstanbul 1995.
• Azimî, Tarih(Selçuklularla İlgili Bölümler), (çev. A. Sevim), TTK, Ankara, 1988.
• Bayram, M. “Anadolu Selçukluları Zamanında Evhadî Dervişler”, Türkler, VII, Ankara 2002.
• -------------,“ Anadolu Selçukluları Zamanında Evhadî Dervişler”, Türkler , II, Ankara 2002.
• --------------, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya 1991
• --------------, Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Konya 2003.
• Biryennios, Nikepheros, Historia, (Fransızca çev. Mr. Coasin), Nicephore Biryenne, Histoire de I’Empereur Michel Ducas. Histoire de I’Empereur Nicephore Botaniate (Higtoira de Conatantinople depuis le regne de I’ancien Justin, justin, jusqua la fili de I’Empire. Tome III) Paris 1685.
• Cahen, Cl. Nafe sur les debuts de la Futuwwa d'an-Nasır, Oriens, Vol. 6 No: I,.
• Cemaleddin Ebi’l-Ferec Abdurrahman bin Ali El-Cevzî, El-Muntazam fi Tarihi’l- Müluk ve’l-Umem, Yay.Süheyl Zekkâr), Kahire, 1995.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu I-II, TTK, Ankara, 1994.
• -----------------, Mikhail Psellos'un Khronographia'sı, Ankara 1992.
• -------------, Ionnes Kinnamus'un Historiası, (1118-1178), Ankara 2001.
• Ebul Ferec, Ebul Ferec Tarihi, II. Ankara 1987 .
• Eflâkî, Menâkib al-‘Ârifin I-II (Farsça Metin) (haz. Tahsin Yazıcı), TTK. Ankara 1980.
• -------------, Ariflerin Menkıbeleri (Mevlânâ ve Etrafındakiler) I-II (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul.
• Ertuğrul, Ali, Türkiye Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed’in el-Veledü'ş-Şefik ve’l-Hafidü’l-Halik’i, (D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora tezi), İzmir 2009.
• Gökhan, İlyas. “ Selçuklular Zamanında Maraş Uç Emirliği ve Nusretüddin Hasan Bey,”, VII- XVI. Asırlarda Maraş Emirleri (Emir, Melik, Bey, Senyör, Beylerbeyi, Sancakbeyi) (Ed. İlyas Gökhan- Selim Kaya) Maraş 2008.
• Gölpınarlı, A. B, “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”, İÜİFM, XI/1-4 , (Ekim 1949-1950).
• Hacıgökmen, M. Ali, “Türkiye Selçukluları Şehzade ve Sultanlar Muallimi Mecdüddin İshak”, Belleten, LXXVI/ 276-Yıl: 2012 Ağustos.
• Hartman, Angelika , an Nâsir li Din Allah (1180-1225), Berlin 1975.
• Hamdullah Müstevfi-i Kazvini, Tarih-i Güzide, Tahran 1364.
• İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-Talep fi Tarihi Halep(Seçmeler), (çev. A.Sevim), Ankara 1989.
• İbn Bibi, el Evamirül-Alaiyye fil-Umûri'1-Alaiyye, (yay. Adnan Erzi ), Ankara 1956.
• ----------,, el Evamirül-Alaiyye fil-Umuril-Alaiyye, I-II, (çev. Mürsel Öztürk,), Ankara 1997.
• İbn Cübeyr, Rıhle, Beyrut, 1964 ( terc. İ. Güler, İstanbul, 2003)
• İbnü’l-Esîr, El-Kâmil fi’t-Tarih, 12 Cilt, Kahire, 1884(Nesr C.J. Tornberg, ,14 Cilt, Leiden 1851-1864); (Türkçe terc. Abdulkerim Özaydın), 12 Cilt, İstanbul,1987.
• İbnu’l-Ezrak, Tarihu Meyyafarikin ve Amid, Kısmu’l-Artukiyyin, (thk. Ahmet Savran), Erzurum 1994.
• İbn Şeddâd, el-A‘lâku’l-Hatîra, III, (nrş. Yahya Abbâre), Dımaşk 1968.
• İbn Münkız, Kitabu’l-İtibar(İbretler Kitabı), (çev. Y.Z.Cömert), İstanbul, 1992.
• İbnü’l-Kalânisî, Zeyli Tarihi Dımaşk, (neşr, H.F. Amedroz), Leiden 1908.
• -----------------, The Damascus Chronicle of the Crusades, (terc. H.A.R. Gibb), London, 1932.
• İbn Kesîr, El-Bidâye ve’n-Nihâye, XII, (Çev. M.Keskin) İstanbul, 1995.
• İbn Tengribirdî, En-Nucûmu’z-Zâhire fi Mulûki Mısır ve’l-Kâhire, Kahire, 1935.
• İbnü’l-Verdî, Tarih, ( neşr. Muhammed Mehdi es-Seyyid Hasan el- Harsan) I,, Necef 1969.
• İbn Vasıl, Müferriü’l- kürub fi Ahbari beni Eyyub( neşr. Cemaleddin eş- Seyyal) III, Kahire 1953.
• Kahle, Paul, Eine Futuwwa-Erlass des Kalifen en-Nasır aus dem Jahre 604 (1207), Festscrift Max Freiherrn Von Oppcnheim zum 70. Geburtstage, Berlin 1933.
• Kerîmüddin Mahmud Aksarayî, Müsâmeretü'l-Ahbâr, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara
• Kayaoğlu, İsmet, “Fütüvvef ve Ahılik”, Türk Kültürü, XIV., Sa. 166.
• Khoniates, Niketas, Historia, (Ionnes ve Manuel Komnenos Devirleri),( çev. Fikret Işıltan), Ankara 1995.
• Koman, Mesud , Ünsi'nin Selçuk Şehnamesi, Konya 1942.
• ------------------,,“Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri”, Fikret Türkmen Armağanı, İzmir 2005.
• Köprülü, Fuat, “Anadolu Selçukluları Yerli Kaynakları” Belleten, 1943/ VII.
• Koca, Salim , Sultan I. İzzeddin Keykavus( 1211-1220 ), Ankara 1970.
• Menakıb-ı Evhadüddîn-i Kirmanî, (Yay. B. Furuzanfer), Tahran 1969.
• Mercan, İsmail Hakkı, Menakıbname-i Şeyh Evhadüddin Kirmanî, (E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.) Kayseri 1990.
• Nasır-ı Hüsrev, Sefernâme, (çev.A.Terzi), İstanbul, 1994.
• El-Makrîzî, Takıyüddin Ahmed bin Ali, İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbari’l-Eimmeti’l- Fatımiyyîn El-Hulefâ, Kahire, 1996.
• Ocak, A. Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıpnameler, Metodolojik Bir Yaklaşım, Ankara 1997.
• ------------, “XIII-XIV. yüzyıllar Anadolu Türk Tarihi bakımından önemli bir kaynak Menakıbul-Kudsiyye fi Menasibil Ünsiyye”, İ.Ü., Ed. Fak. Tarih Dergisi Ord. Prof. Dr. İ.Hakkı Uzunçarşılı Hatıra sayısı, sayı. 32, İstanbul 1979.
• Sevim, Ali, Biyografilerle Selçuklu Tarihi, Ankara 1982.
• Skylitzes, İ. Historia, Bonn 1839.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye,İstanbul 1971, s. 210.
• -----------, Müsâmeretü'l-Ahbâr, Ankara 1994.
• Ravendi, Rühatu's-Sudür ve Ayeti's-Sürür, I-II, (neşr. M. İkbal), London 1921.
• -----------, Rahatu's-Sudür ve Ayeti's-Sürur (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), I-II, (Türkçe çev. A. Ateş), Ankara 1957.
• Reşîdüd-din Fazlullah, Câmi'ü't-tevârîh, (neşr. Ahmet Ateş), Ankara 1960.
• Taeschner, Franz, “İslam Ortaçağında Futuvve” İktisat Fak. Mec., XVI/ 13-14.
• Yaltkaya, Şerefeddin, “Türklere Dair Arapça Şiirler”, Türkiyat Mecmuası, , V, İstanbul 1936.
• Yazıcızade Ali, Tevarih-Al-i Selcuk, (hzr. A. Bakır) İstanbul 2009.
• Yınanç, M. Halil, “Maraş Emirleri” TTEM, (Türk Tarih Encümeni Mecmuası) Sa. 14, Nr: 6(83).
• Vilâyet-name (Menâkıb-ı Hünkar Hacı Bektas-ı Veli, (nsr. A. Gölpınarlı), İstanbul (tarihsiz).
• Willermus Tyrensis, Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum, (RHC, Occ.), III, s.1, (İng. Terc. August C. Krey), A History of Deeds Done Beyond the Sea, 2 Cilt, New York, 1941, (Alm.Terc. E.R. Kausler), Geschichte der Kreuzzüge und Königreichs Jerusalem, Stuttgart 1844; (Türkçe Terc. Ebru Altan), XI. ve XII. Kitaplar(Y.L.Tezi), İstanbul 1995; (erc. Ergin Ayan), XVI, XVII ve XVIII. Kitapların Tercümesi(Y.L.Tezi), İstanbul 1994.