Öz
Osmanlı devletinde XVI. yüzyılın sonlarından itibaren klasik dönem koşullarının yaratmış olduğu örgütsel uzlaşma düzeninin bozulmaya başlaması ve özellikle de XVII. yüzyılda uzun süren savaşlar sonucunda devletin malî açıklar vermesi, iltizâm sistemini yeniden örgütlenmeye yöneltmiştir. Bu bağlamda iltizâm sisteminin uygulama alanının daha geniş bir sahaya yayılmasının, klasik taşra yönetimin idarî ve malî niteliklerinin değişim ve dönüşüm süreci üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Bu süreçte Midilli sancağında da sancak beylerine tahsis edilen hâslar ile havâss-ı hümâyûn’a ait yerlerin içinde kalan gelir kaynakları, malikâne uygulamasının içine alınarak, iltizâm sistemi içerisinde yeni bir uygulama olan malikâne yöntemi ile taliplerine verilmek üzere müzâyedeye çıkarılmıştır. Midilli sancağı ve tevâbi’ kazâlarında malikâne uygulamasına konu olan mukâta’a ve maktû’ alanlarındaki vergi türleri ve bunları der-uhde edenlerin kurdukları ortaklıklar, mu’accele ve mâl bedelleri mukâta’a defterlerinden çıkarılan veriler kapsamında değerlendirildiğinde, yıllık geliri yüksek olan vergi gruplarının genellikle üretim ve ticarete dayalı vergiler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca mukâta’a ve maktû’lardan elde edilen gelirlerden bir bölümünün de adada bulunan yeniçerilerin maaşları için ocaklık olarak ayrıldıkları görülmüştür.
Kaynakça
- BOA. MAD 3422; BOA. KK. d 5042; BOA. D. HMK. d. 22044; BOA. TT. d. 594
- Akgündüz, A., Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, I. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Kanunnameleri, Fey Vakfı, İstanbul 1990.
- Alkan, M.-F. Gökbuğa, “XVI. Yüzyilda Osmanli Devleti'nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 2015, 9.17, s. 23-39.
- Altuğ, U., “Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Dergâh-ı âli Çavuşluğunun Kariyer Yolları ve Çavuşlar”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C.3, S.5, 2016, s. 116-128.
- Arıkan, Z., “Midilli-İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti” Tarih Araştırmaları Dergisi, 2006, C.25, S.40, s. 1-28.
- Ayni Ali, Kavânîn-i Al-i ‘Osmân der-Mezâmin-i Defter-i Dîvân, İstanbul 1280.
- Baykara, T., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Anadolu’nun İdari Taksimatı, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1988.
- Bilgin, A.-F. Bozkurt, “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukâtaaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20) 2010/2, s. 1-31.
- Cezâr, Y., Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy.dan Tanzimata Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
- Cook, M.A., Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600, Londra 1972.
- Çizakça, M., “Osmanlı İmparatorluğunda İç Borçlanmanın Evrimi (XV. Yüzyıldan, XIX. Yüzyıla)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 226-233.
- Darkot, B., “Midilli”, İslam Ansiklopedisi (İ.A), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979, s. 282-284.
- Emecen, F., “Klasik Dönem Osmanlı Eyâlet Yönetiminde Ege Adaları”, Türk Hâkimiyetinde Ege Adaları’nın Yönetimi, SAEMK Yayınları, Ankara 2002.
- Emeceni F., “XV. ve XIX. Yüzyıllarda Ege Adaları’da Osmanlı İdarî Teşkilatı”, Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, SAEMK Yayınları, Ankara 2003.
- Emecen, F.-İ. Şahin, “Osmanli Tasra Teskilatinin Kaynaklarindan 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcih Defteri I”, Belgeler, C.XIX, S.23, TTK Yayınları, Ankara 1998, s. 53-121.
- Ergenç, Ö., XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
- Ergenç, Ö., , “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”, Belleten, LII/203 (1988), Türk Tatih Kurumu Yayınları, Ankara 1988, s. 667-683.
- Genç, M., “İltizam”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDV), C.22, Ankara 2000, s. 154-158.
- Genö, M., Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2003.
- Referans23 Gökbilgin, T., “Çingeneler”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1979, s. 420-426.
- İnalcık, H., Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
- Kiel, M., “Midilli” Türk Diyânet Vakfı Yayınları (TDV), C.30, Ankara 2005, s. 11-14.
- Osmanlı Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2010.
- Özkaya, Y., Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayânlık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
- Özvar, E., Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
- Sabırlı, T., “Vakfiyesi ve Muhasebe Kayıtları Işığında Atik Vâlide Vakfı”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII 1352'den Bugüne Şehir, İstanbul, 2-4 Kasım 2012, s. 45-53.
- Sezen, T., Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2017.
- Şakiroğlu, M., “Cezâyir-i Bahr-ı Sefid”, Türkiye Diyânet Vakfı Ansiklopedisi (TDV), C.VII, İstanbul 1993, s. 500-501.
- Tabakoğlu, A., “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Bütçeleri”, Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İFM. 41/1-4, İstanbul 1985, s. 397-398.
- Taş, H., XVII. yüzyılda Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
- Ünal, A. A., “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz, Ege Adaları) ya da Kapdan Paşa Eyaleti”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2002, 1.12, s. 251-261.
- Ünver, M., “Midilli Adası’nın Nüfusu (1830-1842)” Güneydoğu-Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.33, 2018, s. 43-77.
- Yücel, Y., Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair kaynaklar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
Öz
Osmanlı devletinde XVI. yüzyılın sonlarından itibaren klasik dönem koşullarının yaratmış olduğu örgütsel uzlaşma düzeninin bozulmaya başlaması ve özellikle de XVII. yüzyılda uzun süren savaşlar sonucunda devletin malî açıklar vermesi, iltizâm sistemini yeniden örgütlenmeye yöneltmiştir. Bu bağlamda iltizâm sisteminin uygulama alanının daha geniş bir sahaya yayılmasının, klasik taşra yönetimin idarî ve malî niteliklerinin değişim ve dönüşüm süreci üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Bu süreçte Midilli sancağında da sancak beylerine tahsis edilen hâslar ile havâss-ı hümâyûn’a ait yerlerin içinde kalan gelir kaynakları, malikâne uygulamasının içine alınarak, iltizâm sistemi içerisinde yeni bir uygulama olan malikâne yöntemi ile taliplerine verilmek üzere müzâyedeye çıkarılmıştır. Midilli sancağı ve tevâbi’ kazâlarında malikâne uygulamasına konu olan mukâta’a ve maktû’ alanlarındaki vergi türleri ve bunları der-uhde edenlerin kurdukları ortaklıklar, mu’accele ve mâl bedelleri mukâta’a defterlerinden çıkarılan veriler kapsamında değerlendirildiğinde, yıllık geliri yüksek olan vergi gruplarının genellikle üretim ve ticarete dayalı vergiler olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca mukâta’a ve maktû’lardan elde edilen gelirlerden bir bölümünün de adada bulunan yeniçerilerin maaşları için ocaklık olarak ayrıldıkları görülmüştür.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BOA. MAD 3422; BOA. KK. d 5042; BOA. D. HMK. d. 22044; BOA. TT. d. 594
- Akgündüz, A., Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, I. Kitap Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Kanunnameleri, Fey Vakfı, İstanbul 1990.
- Alkan, M.-F. Gökbuğa, “XVI. Yüzyilda Osmanli Devleti'nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, 2015, 9.17, s. 23-39.
- Altuğ, U., “Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Dergâh-ı âli Çavuşluğunun Kariyer Yolları ve Çavuşlar”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C.3, S.5, 2016, s. 116-128.
- Arıkan, Z., “Midilli-İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti” Tarih Araştırmaları Dergisi, 2006, C.25, S.40, s. 1-28.
- Ayni Ali, Kavânîn-i Al-i ‘Osmân der-Mezâmin-i Defter-i Dîvân, İstanbul 1280.
- Baykara, T., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Anadolu’nun İdari Taksimatı, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1988.
- Bilgin, A.-F. Bozkurt, “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukâtaaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20) 2010/2, s. 1-31.
- Cezâr, Y., Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy.dan Tanzimata Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
- Cook, M.A., Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600, Londra 1972.
- Çizakça, M., “Osmanlı İmparatorluğunda İç Borçlanmanın Evrimi (XV. Yüzyıldan, XIX. Yüzyıla)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 226-233.
- Darkot, B., “Midilli”, İslam Ansiklopedisi (İ.A), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979, s. 282-284.
- Emecen, F., “Klasik Dönem Osmanlı Eyâlet Yönetiminde Ege Adaları”, Türk Hâkimiyetinde Ege Adaları’nın Yönetimi, SAEMK Yayınları, Ankara 2002.
- Emeceni F., “XV. ve XIX. Yüzyıllarda Ege Adaları’da Osmanlı İdarî Teşkilatı”, Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, SAEMK Yayınları, Ankara 2003.
- Emecen, F.-İ. Şahin, “Osmanli Tasra Teskilatinin Kaynaklarindan 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcih Defteri I”, Belgeler, C.XIX, S.23, TTK Yayınları, Ankara 1998, s. 53-121.
- Ergenç, Ö., XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
- Ergenç, Ö., , “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”, Belleten, LII/203 (1988), Türk Tatih Kurumu Yayınları, Ankara 1988, s. 667-683.
- Genç, M., “İltizam”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDV), C.22, Ankara 2000, s. 154-158.
- Genö, M., Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2003.
- Referans23 Gökbilgin, T., “Çingeneler”, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1979, s. 420-426.
- İnalcık, H., Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
- Kiel, M., “Midilli” Türk Diyânet Vakfı Yayınları (TDV), C.30, Ankara 2005, s. 11-14.
- Osmanlı Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2010.
- Özkaya, Y., Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayânlık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
- Özvar, E., Osmanlı Maliyesinde Malikane Uygulaması, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
- Sabırlı, T., “Vakfiyesi ve Muhasebe Kayıtları Işığında Atik Vâlide Vakfı”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII 1352'den Bugüne Şehir, İstanbul, 2-4 Kasım 2012, s. 45-53.
- Sezen, T., Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2017.
- Şakiroğlu, M., “Cezâyir-i Bahr-ı Sefid”, Türkiye Diyânet Vakfı Ansiklopedisi (TDV), C.VII, İstanbul 1993, s. 500-501.
- Tabakoğlu, A., “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Bütçeleri”, Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan, İFM. 41/1-4, İstanbul 1985, s. 397-398.
- Taş, H., XVII. yüzyılda Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
- Ünal, A. A., “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz, Ege Adaları) ya da Kapdan Paşa Eyaleti”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2002, 1.12, s. 251-261.
- Ünver, M., “Midilli Adası’nın Nüfusu (1830-1842)” Güneydoğu-Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.33, 2018, s. 43-77.
- Yücel, Y., Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair kaynaklar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 39 Sayı: 68 |