1957 TÜRKİYE SURİYE KRİZİ’NİN ANALİZİ

Yıl 2022, Sayı: 10, 209 - 236, 31.01.2022

Sinan Kıyanç

Öz

İkinci Dünya savaşı sonrası ortaya çıkan durumda Sovyetler Birliği ve ABD’nin Ortadoğu’da geliştirdiği politikalar, iki kutup arasında kalan bölge ülkeleri ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Bu olumsuzluk karşısında Türkiye, bölgedeki etkinliğini artırmak ve Sovyetler Birliği tehditlerine karşı ittifak kurmaya çalışmıştır. Türkiye bu amaçla bölge ülkeleriyle ilişkileri güçlendirmeye çalışsa da Soğuk Savaş nedeniyle başarılı olamamıştır. Soğuk Savaş’ın bölgeye etkisi neticesinde ortaya çıkan 1957 Türkiye Suriye Krizi, iki ülke ilişkilerinin yanı sıra bu dönemde yaşanan siyasi gelişmelerin de kırılma noktasıdır.
Sovyetler Birliği’nin Türkiye’ye yönelik tehditleri, Türk Dış Politikasının Batı eksenli olmasına, Suriye Dış Politikasının Sovyetler Birliği etkisinde kalması, krizin ortaya çıkmasında etkili olduğu kadar süreçte de belirleyici rol oynamıştır. İki ülke arasında başlayan kriz, kısa sürede uluslararası hal almıştır. Krizin çözümü için uluslararası çabalar verilmiş, politik anlamda tüm argümanlar kullanılmıştı. Kriz, Türkiye ile bölge ülkeleri ilişkilerinde kırılmaya neden olduğu gibi Soğuk Savaş’ın bölge sınırını belirlemişti. Çalışmada krizin nedenleri üzerinde durulurken, dönemin siyasi gelişmeleri ele alınmaktadır. Krizin daha iyi anlaşılabilmesi için tarihsel olguların yanı sıra Arap Milliyetçiliği ana hatlarıyla belirtilerek krize etkisi üzerinde durulmuştur. Bu kriz hakkında arşiv belgeleri başta olmak üzere, ulusal ve uluslararası süreli yayınlar, kitap, makale ve tezler incelenerek sorunun niteliği tespit edilip dönemin koşullarında diplomatik tahliller belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Suriye, 1957 Suriye Krizi, Soğuk Savaş, Kriz

ANALYSIS OF 1957 TURKEY AND SYRİA CRISIS

Öz

In the situation that emerged after the Second World War, the policies developed by the Soviet Union and the USA in the Middle East negatively affected the relations between the countries in the region between the two poles. In the face of this negativity, Turkey tried to increase its effectiveness in the region and to form an alliance against the threats of the Soviet Union. Although Turkey tried to strengthen relations with the countries of the region for this purpose, it could not be successful due to the Cold War. The 1957 Turkey-Syria Crisis, which emerged as a result of the effect of the Cold War on the region, is the breaking point of the political developments in this period as well as the relations between the two countries.
The threats of the Soviet Union against Turkey, Turkish Foreign Policy being Western-oriented, Syrian Foreign Policy under the influence of the Soviet Union played a decisive role in the emergence of the crisis as well as in the process. The crisis that started between the two countries became international in a short time. Great efforts were made in the international arena to resolve the crisis, and all political arguments were used. The crisis caused a break in the relations between Turkey and the countries of the region and determined the regional border of the Cold War. While focusing on the causes of the crisis in the study, the political developments of the period are discussed. In order to better understand the crisis, besides historical facts, Arab Nationalism was outlined and its impact on the crisis was emphasized. National and international periodicals, books, articles and theses, especially archival documents, were examined about this crisis, and the nature of the problem was determined and diplomatic analyzes were stated in the conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Syria, 1957 Syrian Crisis, Cold War, Crisis

Kaynakça

• Arı, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2004
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Alkım Yayınları, İstanbul, 2004
• Beaumont, Peter, Gerald H. Blake, J. Malcolm Wagstaff, The Middle East: A Geographical Study, David Fulton Publishers, London, 1988
• Çelikoğlu, Adnan, Bir Darbeci Subayın Anıları 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, Yay. Haz. Ergin Konuksever, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul, 2010.
• Department of Public Information United Nations, Yearbook of the United Nations 1946-47, United Nations Publications, New York, 1947
• Erciyes, Erdem, Ortadoğu Denkleminde Türkiye Suriye İlişkileri, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2004
• Fromkin, David, A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and The Creation of The Modern Middle East, Owl Books, New York, 1989
• Gerger, Haluk, ABD Ortadoğu Türkiye, Yordam Kitap. İstanbul, 2012.
• Gönlübol, Mehmet, Haluk Ülman, Olaylarla Türk Dış politikası (1919-1995), Siyasal Kitapevi, Ankara, 1996
• Jaber, Kamel Abu, Arap Baas Sosyalist Partisi, Çev. Ahmet Ersoy, Altınok Matbaası, Ankara, 1970
• Kennedy, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, Çev. Birtane Karanakçı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015
• Khoury, Philip Shukry, Syria and The French Mandate, The Politics of Arab Nationalism 1920-1945, Princeston University Press, Princeton-New Jersey, 1987
• Kürkçüoğlu, Ömer, Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası (1945-1970), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1972
• Lewis, Bernard, Faith and Power: Religion and Politics in the Middle East, Oxford University Press, New York, 2010
• McCarthy, Justin, The Population of Palestine: Population History and Statistics of The Late Ottoman Period and The Mandate, Columbia University, NewYork, 1990
• Mütercimler, Erol ve Mim Kemal Öke, Düşler ve Entrikalar Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası, Alfa Yayınları, İstanbul, 2004
• Neziroğlu, İrfan ve Tuncer Yılmaz, Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi Adnan Menderes, Cilt 4, TBMM Basımevi, Ankara, 2014
• Oran, Baskın, Türk Dış Politikası, c. I, İletişim Yayınları, İstanbul, 2008
• Öymen, Altan, Değişim Yılları, Doğan Kitap, İstanbul, 2006
• Özkoç, Özge, Suriye Baas Partisi: Kökenleri, Dönüşümü, İzlediği İç ve Dış Politika 1943-1991, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, 2008
• Sander, Oral, Siyasi Tarih, Cilt II. İmge Kitapevi, Ankara, 2008
• Sharabi, Hisham, Nationalism and Revolution in the Arab World, Van Nostrad Company, Princeton-New Jersey, 1966
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları I (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989
• Sönmezoğlu, Faruk, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, Der Yayınları, İstanbul, 2014
• Stein, Leonard, The Balfour Declaration, Oxford University Press, London, 1961
• Şen, Sabahattin, Ortadoğuda İdeolojik Bunalım-Suriye Baas Partisi ve İdeolojisi, Hemen Kitap, İstanbul, 2010
• Uçarol, Rıfat, Siyasi Tarih, Der Yayınları, İstanbul, 2008
• Baş, Arda, “1957 Suriye Krizi ve Türkiye”, History Studies İnternational Journal Of History, sy. 4/1 (2012), ss. 89-109
• Duman, Sabit, “Ortadoğu Krizleri ve Türkiye”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sy. 35-36 (2005), ss. 313-332
• Erhan, Çağrı, “Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgeler Fakültesi Dergisi, sy. 51 (1996), ss. 275-287
• Ertem, Barış, “Türkiye-ABD ilişkilerinde Truman Doktrini ve Marshall Planı”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. XII, sy. 21 (2009), ss. 377-397.
• Little Douglas, “Cold War and Covert Action: The United States and Syria, 1945-58,” Middle East Journal, sy. 44/1 (1990), ss. 51-75.
• Okur, Mehmet Akif, Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası, Bilig Dergisi, sy. 48 (2009), ss.137-156
• Yeşilbursa, Behçet Kemal, “Demokrat Parti Dönemi Türkiye’nin Ortadoğu Politikası (1950-1960)”, History Studies Ortadoğu Özel Sayısı/Middle East Special Issue, (2010), ss. 67-98
• Grabill, Joseph Leon, Missionaries Amid Conflict: Their Influence Upon American Relations With The Near East, 1914-1927, Yayınlanmış Doktora Tezi, Indiana University, Indiana-1964.
• Küçükvatan Mahir, 1957 Türkiye- Suriye Bunalımı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir-2011
• Çetinsaya, Gökhan, Ortadoğu, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara- 2007
• Küçük, Cevdet, Sykes-Picot Antlaşması, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara-2010
• Köksal, Osman, 1957 Suriye Krizinin Türkiye’nin Orta Doğu Politikalarına Etkileri, Onbirinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara-2007
• Oktaykan, Aydın, İkinci Dünya Savaşı Sonundan Günümüze Kadar Orta Doğu’da Meydana Gelen Siyasi, Ekonomik, Askeri, Sosyal Gelişmeler ve Bunun Türkiye Üzerine Etkisi, Onbirinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara-2007
• Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğunda Milliyetçilik (En Kalıcı Miras), XIII. Türk Tarih Kongresi 4-8 Ekim 1999, Cilt II., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara-1999