HİLAL-İ AHMER (KIZILAY) CEMİYETİ’NİN MÜBADELE SIRASINDA YUNANİSTAN’IN KAYALAR ve KOZANA ŞEHİRLERİNDEKİ FAALİYETLERİ

Yıl 2022, Sayı: 10, 121 - 150, 31.01.2022

Semih Çınar

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin sosyal, siyasal ve ekonomik anlamda ilk sınavı olan mübadele, devletin henüz yeni kurulduğu ve birçok sorunla ilgilenmek zorunda olduğu bir dönemde gerçekleşmiştir. Mübadele işinin zorluğu daha mübadelenin başlamasından önce öngörülmüş ve bu işi yürütecek bir bakanlık kurulmuştur. Mübadillerin karşılaşacağı sorunları asgariye indirmek için geçmiş yıllarda yaşanan savaşlarda ve göçlerde gösterdiği yararlılıklarla takdir kazanan Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin de yardımına başvurulmuştur. Hükümet ile Hilal-i Ahmer Cemiyeti arasında yapılan görüşmeler sonucunda bir çalışma programı hazırlanarak cemiyetin mübadelede üstleneceği görevler belirlenmiştir. Belirlenen çalışma programına göre, Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin bindirme ve indirme iskelelerinde sağlık heyetleri görevlendirmesine, yolculuk sırasında vapurlarda sağlık heyetleri bulundurmasına, mübadillerin geçici barınmaları için çadır ve barakalar kurmasına, mübadillere eşya ve erzak yardımları yapmasına karar verilmiştir. Hilal-i Ahmer Cemiyeti, hükümet ile yaptığı çalışma programına bağlı kalarak Yunanistan’ın çeşitli bölgelerine sağlık heyetleri göndermiştir. Yunanistan’a gönderilen bu heyetlerden ikisi 41. Kayalar İmdad-ı Sıhhi Heyeti ve 42. Kozana İmdad-ı Sıhhi Heyeti olmuştur. Şubat ayı ortalarında İstanbul’dan ayrılarak Selanik üzerinden görev bölgelerine giden heyetler Şubat ayı sonlarında görevlerine başlamışlardır. Bu çalışmada Türkiye Kızılay Derneği Arşivi’nde yer alan belgeler çerçevesinde Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Kayalar ve Kozana şehirlerinde görevlendirdiği imdad-ı sıhhi heyetlerinin faaliyetleri incelenmiş, heyetlerin kimlerden oluştukları, görev süreleri boyunca üstlendikleri sağlık hizmetleri, mübadillerin Türkiye’ye sevkleri sırasında üstlendikleri görevler, muhtaç durumda olan mübadiller için yaptıkları yardımlar tespit edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mübadele, Kayalar, Kozana, Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti, İmdad-ı Sıhhi Heyeti

ACTIVITIES OF THE RED CRESCENT IN THE CITIES OF PTOLEMAIS AND KOJANI, GREECE DURING THE POPULATION EXCHANGE

Öz

Turkish - Greek Population Exchange, which is the first social, political and economic test of the Republic of Turkey, was took place in a period when State of Turkish Republic was just established and aslo had to deal with many problems. The difficulty of the populatin exchange was foreseen even before the start of the exchange and a new ministry was established to carry out this work. In order to minimize the problems that the immigrans would encounter, they applied the help of the Red Crescent which had been appreciated for its usefulness in wars and migrations in the past years. As a result of the negatiations between Goverment and Red Crescent, having prepared a cooperaiton program, the limits of the services that the society would undertake during the exchange were determined. According to the cooperation program, it is decided that the Red Crescent would assign health delegations at loading and landing docks, keep delegates on the ferries during the journey, set up tents and barracks for temporary shelter, and provide goods and supplies for refugees. The Red Crescent Society, adhering to its work program with the government, sent help committees to various regions of Greece. Two of these delegations sent to Greece were Ptolemais and Kojani help committees. The help committees, which left Istanbul in mid-February and went to their duty regions via Thessaloniki, started their duties towards the end of February. In this study, it is examined the activities of help committees charged by the Red Crescent in Ptolemais and Kojani within the frame of the documents in the Red Crescent Association and evaluated of whom the delegations consist, medical services undertaken during their period, tasks taken on during shipping refugees to Turkey, and food aids for need needful refugees.

Anahtar Kelimeler

Population Exchange, Ptolemais, Kojani, The Red Crescent, Help Committee

Kaynakça

• TBMMZC, (Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi), Devre II, İçtima Senesi 2, Cilt 10, TBMM Matbaası, Ankara, 1975.
• TBMMZC, Devre II, İçtima Senesi 2, Cilt 9, TBMM Matbaası, Ankara, 1975.
• Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumisi Tarafından 1341 Senesi Hilal-i Ahmer Meclis-i Umumisine Takdim Edilen (1339-1340) İki Senelik Devreye Ait Rapor, Hilal Matbaası, İstanbul, 1341.
• AGHATABAY, Cahide Zengin, Mübadelenin Mazlum Misafirleri Mübadele ve Kamuoyu 1923-1930, Bengi Yay., İstanbul, 2009.
• AKGÜN, Seçil Karal - ULUĞTEKİN, Murat, Yeni Belgelerin Işığında Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Cilt-1, Türkiye Kızılay Derneği Yayınlar, Ankara, 2020.
• AKGÜN, Seçil Karal - ULUĞTEKİN, Murat, Yeni Belgelerin Işığında Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a, Cilt-2, Türkiye Kızılay Derneği Yayınlar, Ankara, 2020.
• ARI, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012.
• ARIKAN, Zeki, Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1989.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2010.
• CLOGG, Richard, Modern Yunanistan Tarihi, İletişim Yayınevi, İstanbul, 1997.
• ÇAKMAK, Zafer, İzmir ve Çevresinde Yunan İşgali ve Rum Mezalimi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007.
• ÇAPA, Mesut, Kızılay [Hilal-i Ahmer] Cemiyeti (1914-1925), Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2010.
• ÇAVDAR, Hüseyin, Mübadelede Hilâl-İ Ahmer Cemiyeti’nin Selanik’teki Faaliyetleri (Ekim 1923- Ekim 1924), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2018.
• ÇELEBİ, Ercan, Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti, Hiper Yayın, İstanbul, 2019.
• ÇELEBİ, Mevlüt, Millî Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2002.
• ÇINAR, Semih, Mübadele’de Tekirdağ, Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin Mübadele Yıllarında Tekirdağ Faaliyetleri (1923-1924), Hiper Yayın, İstanbul, 2021.
• ERDEN, Fethi, Türk Hekimleri Biyografisi, Çituri Biraderler Basımevi, İstanbul, 1948.
• HATİPOĞLU, M. Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı (1821-1922), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1988.
• İskân Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul, 1932.
• LADAS, Stephen P., The Exchange of Minorities Bulgaria, Greece and Turkey, The Macmillan Company, New York, 1932.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, Çev. Seha L. Meray, Takım I, Cilt 1, Kitap 2, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1969.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, V. Cilt, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1983.
• Kaynaklarıyla Osmanlı Coğrafyası Yer Adları Sözlüğü, (Haz. Ali Coşkun, Abdullah Sivridağ, Yılmaz Karaca, Numan Yekeler, Ahmet Özkılınç, Vahdettin Atik) Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2020.
• ÖKLEM, Necdet, İzmir’in İşgali, Işık Ofset Matbaacılık, İzmir, 1999
• ÖRENÇ, Ali Fuat, Balkanlarda İlk Dram Unuttuğumuz Mora Türkleri ve Eyaletten Bağımsızlığa Yunanistan, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2009.
• ÖZALP, Kazım, Millî Mücadele 1919-1922, Cilt I, TTK Basımevi, Ankara, 1998.
• PARLAK, Türkmen, İşgalden Kurtuluşa 1, Yunanlılar Ege’ye Nasıl Geldi “İlk günler”, İzmir Sosyal Hizmetler Vakfı Kültür Yayınları, İzmir, 1982.
• SEZEN, Tahir, Osmanlı Yer Adları, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 2017.
• SONYEL, Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, TTK Yayınları, Ankara, 2014.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), TTK Basımevi, Ankara, 2000.
• TAÇALAN, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, Hasan Tahsin, Aksoy Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• TUNÇAY, Firdevs, Hasretin Çocukları Makedonya ve Rumeli Muhacirlerinin Gerçek Öyküleri, Matsis Matbaa Hizmetleri Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., İstanbul, 2021.
• Türk İstiklal Harbi, II. Cilt, 1nci Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1999.
• UMAR, Bilge, İzmir’de Yunanlıların Son Günleri, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1974.
• UMAR, Bilge, Yunanlıların ve Anadolu Rumlarının Anlatımıyla İzmir Savaşı, İnkılâp Yayınevi, İstanbul, 2002.
• YALAZAN, Talat, Türkiye’de Yunan Vahşet ve Soy Kırımı Girişimi (15 Mayıs 1919-9 Eylül 1922), I inci Cilt, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• YILDIRIM, Onur, Diplomasi ve Göç Türk Yunan Mübadelesi’nin Öteki Yüzü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• ÇAVDAR, Hüseyin, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti 27. İmdad-ı Sıhhî Heyeti’nin Selanik’teki Faaliyetleri (Ekim 1923-Ekim 1924)”, Vakanüvis, Yıl: 3, Sayı: 1, (Bahar 2018), ss. 113-135.
• ÇINAR, Semih, “Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nde Hilal-İ Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin Girit’te Görevlendirdiği İmdad-I Sıhhi Heyetleri ve Faaliyetleri”, Belgi Dergisi, Sayı: 22, (Yaz 2021/II), ss. 331-352.
• GÜÇLÜ, Muhammet, “İzmir’in İşgaline Tanık Bir Zatın Kaleminden: “İzmirde Neler Oldu? 1336/1920” Kitapçığı Üzerine”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, X/22, (2011/Bahar), ss. 65-70.