Endülüs’te Tarih Yazıcılığı - I

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 305 - 324, 25.12.2020

Cumhur Ersin Adıgüzel

Öz

İber Yarımadası’nda VIII-XV. yüzyıllar arasında devam eden İslâm hakimiyeti boyunca Müslüman yazarlar tarafından telif edilen dünya tarihi, bölge tarihi, şehir tarihi, tabakât-terâcim eserleri, fehreseler, tezkireler ve o dönemde tarih yazıcılığından ayrı düşünülemeyecek olan coğrafya kitapları gibi eserlerle zengin bir tarih yazıcılığı literatürü ortaya çıkmıştır. Endülüs’te yaşayan çeşitli milletlere mensup kişilerin tarih alanında yazdıkları eserle söz konusu literatür daha da zengin bir hal almıştır. Günümüze ulaşan en eski örnekler, söz konusu tarih yazıcılığının Endülüs’ün fethinden yaklaşık bir buçuk asır sonra kaleme alınan eserlerle başladığını göstermektedir. Endülüslü tarihçilerin kaleme aldıkları ilk örneklerden itibaren Endülüs’te tarih yazıcılığının İslâm tarih yazıcılığı geleneğinin etkisi altında geliştiği görülmektedir. Bu erken dönem eserlerinin bazılarının Endülüs coğrafyası ve bölgenin İslam hakimiyeti öncesi tarihi hakkında da bilgiler sunması, Endülüslü tarihçiler arasında Latince kaleme alınmış mahalli eserlerden de faydalanan kişilerin varlığını göstermektedir. Endülüs’te ilmin çeşitli sahalarında büyük gelişmelerin yaşandığı XI-XII. yüzyıllarda tarih yazıcılığı açısından da son derece önemli eserler telif edilmiştir. Bu çalışma, Endülüs’te IX-XV. yüzyıllar arasında Müslüman yazarlar tarafından dünya tarihi, bölge tarihi ve şehir tarihi olarak telif edilen eserleri genel hatlarıyla ele alarak bu eserlerin karakteristik özelliklerini, Endülüs tarihi açısından taşıdıkları kaynaklık değerini ve İslâm tarih yazıcılığı geleneği ile ilişkisini tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, İslâm, Tarih Yazıcılığı, Yerel Tarih

Historiography in al-Andalus - I

Öz

During the Islamic rule in al-Andalus between the 8-15th centuries, a rich historiographical literature had emerged by means of works such as world history, regional history, urban history, bio-bibliographic dictionaries, fahrasas, literature biographies and geography books that were inseparable from historiography of that time, which were written by Muslim writers. In addition to this, the literature had been flourished in the field of history by the people of various nations living in there. The oldest examples had reached this time show that the historiography started in al-Andalus with the works written approximately one and a half century after the Muslim conquest of al-Andalus. It is seen that historiography in al-Andalus had developed under the influence of the Islamic historiographical tradition from the first examples of Andalusian historians. Some of these early works also provide information about the geography of Iberian Peninsula and its history before the Islamic rule. Thus, the fact indicates that the existence of people among the Andalusian historians benefited from local works written in Latin. The Andalusian historians had compiled extremely important works in terms of historiography in the 11-12th centuries when remarkable developments were produced in various fields of science in al-Andalus. This work aims to determine the characteristic features of the history books which were written as world history, regional history and urban history in al-Andalus between the 9-15th centuries, their values of source in terms of history of al-Andalus and their relations with the Islamic historiography.

Anahtar Kelimeler

al-Andalus, Islam, Historiography, Local History

Kaynakça

• Abdülmelik b. Habîb (1991). Târîhu’l-Endelüs (thk. Jorge Aguadé). Madrid: Consejo Superior Investigaciones Científicas.
• Adıgüzel, C. E. (2016). XI. Asırda Endülüs’te İlmî Hayat. (Yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Adıgüzel, C. E. (2020). Endülüs Emevî Devleti ile Bizans İmparatorluğu Arasındaki Diplomatik Münasebetler ve Bunun Endülüs’te İlmî Hayat ve Sanat Üzerindeki Etkileri. İSTEM, (35), 1-15.
• Ağırakça, A. (1988). Ahbâr Mecmûa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, I, 488-489.
• Albarrán Iruela, J. (2013). Dos crónicas mozárabes, fuentes para el estudio de la conquista de al-Ándalus. Revista Historia Autónoma, (2), 45-58.
• Arîb b. Sa‘îd (1992). La Cronica de ‘Arîb sobre al-Andalus (thk. ve trc. Juan Castilla Brazales). Granada: Impredisur.
• Belâzürî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Yahya (1987) Fütûhu’l-büldân (trc. Mustafa Fayda). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Cronica del Moro Rasis (1975). (ed. Diego Catalán ve M. S. de Andrés). Madrid: Gredos.
• de Gayangos, P. (1852). Memoria sobre la Autentecidad de la Cronica denominada del Moro Rasis. Madrid: Real Academia de la Historia.
• Dozy, R. (1860). Recherches sur l’Histoire et la Litterature de l’Espagne pendant le Moyen Age. Leiden: E.J. Brill.
• Elices Ocón, J. (2017). El pasado preislámico en al-Andalus: fuentes árabes, recepción de la antigüedad y legitimación en época omeya (ss. VIII-X) (Yayınlanmamış doktora tezi). Universidad Autonoma de Madrid, Facultad de Filosofía y Letras, Madrid.
• Fierro, M. I. (1989). La Obra Histórica de Ibn al-Qutiyya. Al-Qantara, (X), 485-512. Franco-Sánchez, F. (2001). La Conquista Musulmana del Mágreb y al-Andalus según las Crónicas Mozárabes. Mélanges d’archéolgie, d’épigraphie et d’histoire: offerts à Slimane Mustapha Zbiss (koor. Mohammed Hassine Fantar, Saloua Khaddar Zangar), Tunus: Imprimerie Arabe de Tunisie, 285-307.
• Huşenî, Muhammed b. Hâris (1992). Ahbâru’l-fukahâ ve’l-muhaddisîn (thk. María Luisa Ávila-Luis Molina), Madrid: Consejo Superior Investigaciones Científicas.
• İbn Abdülhakem, Abdurrahman b. Abdullah (1964). Fütûhu İfrîkiye ve’l-Endelüs (thk. Abdullah Enis et-Tabbâ‘), Beyrut: Mektebetü’l-Medrese ve Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî.
• İbn Beşküvâl (1990). es-Sıla (thk. İbrahim el-Ebyârî), Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî.
• İbn Hayyân, Hayyân b. Halef (1965). el-Muktebes fî ahbâri beledi’l-Endelüs (thk. Abdurrahman Ali el-Haccî), Beyrut: Dâru’s-Sekâfe.
• İbn Sâhibüssalât, Ebû Mervân Abdülmelik b. Muhammed (1987). el-Men bi’l-imâme (thk. Abdülhâdî et-Tâzî), Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah (2008). et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullah b. Muhammed (2008). Târîhu ulemâi’l-Endelüs (thk. Beşşâr Avvâd Marûf), Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisânüddîn Muhammed b. Abdullah (1973-1977). el-İhâta fî ahbâri Gırnâta I-IV (thk. Muhammed Abdullah İnân), Kahire: Mektebetü’l-Hancî.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdullah Lisânüddîn Muhammed b. Abdullah (2009). el-Lemhatü’l-bedriyye fi’d-devleti’n-Nasriyye (thk. Muhammed Mesud Cibrân), Beyrut: Dâru’l-Medâri’l-İslâmî.
• İbnü’l-Kûtiyye, Ebû Bekir Muhammed b. Ömer (1989). Târîhu İftitâhi’l-Endelüs (thk. İbrahim el-Ebyârî), Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî.
• Kâdı İyâz, İyâz b. Musa (1981). Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi mezhebi Mâlik (thk. Saîd Ahmed A‘rab), Rabat: Vizâratü’l-Evkâf ve Şüûni’l-İslâmiyye.
• Manzano Moreno, E. (2012). Los relatos de la conquista de al-Andalus en las fuentes árabes: un estudio sobre su procedencia. http://digital.csic.es/handle/10261/44814.
• Martínez Enamorado, V. (2008). Ibn Hayyan, el abanderado de la historia de al-Ándalus. Jábega, (97), 30-43.
• Martínez Enamorado, V. (2005). Crónica Anónima de ‘Abd al-Rahman III. Enciclopedia de al-Andalus Granada: Fundación El Legado Andalusí. I, 141-143.
• Mekkî, M. A. (1957). Egipto y los orígenes de la historiografía arábigo-española. Contribución al estudio de las primeras fuentes de historia hispanomusulmana. Revista del Instituto Egipcio de Estudios Islámicos, (5/ 1-2), 157-248.
• Molina, L. (1984). Orosio y los Geógrafos Hispanomusulmanes. Al-Qantara, (5), 63-92.
• Molina, L. (2015). Sobre el autor del Dikr bilâd al-Andalus. Al-Qantara, (36), 259-272.
• Müellifi meçhul (1983a), Zikru bilâdi’l-Endelüs (thk. Luis Molina), Madrid: Consejo Superior Investigaciones Científicas.
• Müellifi meçhul (1983b). Zeyl. el-Beyânü’l-muğrib (thk. E. L. Provençal-G.S. Colin), Beyrut: Dâru’s-Sekâfe.
• Müellifi meçhul (1989). Ahbârun mecmû‘atun fî fethi’l-Endelüs ve zikri men veliyehâ mine’l-ümerâ ilâ duhûli Abdirrahmân b. Mu‘âviye ve tegallübihî aleyhâ ve mülkihî fîhâ hüve ve veledühû ve hurûbi’l-kâine fî zâlike beynehüm (thk. İbrahim el-Ebyârî), Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî.
• Müellifi meçhul (2002). Nübzetü’l-asr fi ahbâri mülûki Benî Nasr. Teslîmü Gırnâta ve nüzûhu’l-Endelüsiyyîn ile’l-Mağrib (thk. Ferid el-Büstânî), Tıtvân: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye.
• Müellifi meçhul (2007). Târîhu’l-Endelüs (thk. Abdülkadir Bûbâye), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Özdemir, M. (2009). Endülüs Tarihinin Mevcut Kaynakları Üzerine (I) (Endülüslülere Ait Kaynaklar), İSTEM, (14), 11-40.
• Provençal, E. L. (2008). La Description de l’Espagne” d’Ahmad al-Razi. Islamic Geography (ed. Fuat Sezgin). Frankfurt: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften.
• et-Tâzî, A. (1999). İbn Sâhibüssalât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XX, 299-300.
• el-Ubûdî, C.-Tomar, C. (2000). İbnü’l-Hatîb, Lisânüddîn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXI, 74-76.
• Viguera Molins, M. J. (1988). Cronicas de al-Andalus. España. Al-Andalus. Sefarad: Síntesis y nuevas perspectivas (ed. Felipe Maíllo Salgado), Salamanca: Universidad de Salamanca, 85-98.