Mevlânâ'nın Mesnevî'sinde Köpek Metaforu

Yıl 2020, , 607 - 635, 30.12.2020

Ömer Dilmen

https://doi.org/10.30622/tarr.819021

Cited By: 2

Öz

Dünya edebiyatında hayvan hikâyeleri ile insanların hayatlarına dair esasların anlatılması M. Ö. VI. yüzyıla dayandırılır. Bu hayvan hikâyeleri ile siyaset, ahlak, tasavvuf gibi insanı ilgilendiren temel konulara temas edilmiştir. Hakîkatlerin hayvanlar üzerinden anlatım tarzı pek çok medeniyette yaygınlık kazanmış bir husustur. Müslüman dünyasında Mevlânâ, Mesnevî’sinde kullandığı hayvan karakterleri ile dikkat çekmiştir. Mevlânâ, Mesnevî’sinde kullandığı hayvan hikâyeleri ile somut konulardan hareketle soyut konuların anlaşılmasını sağlamıştır. Biz bu çalışmamızda Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde köpeğe yüklediği metaforik anlamları ele aldık. Tasavvuf kültüründe genellikle “nefsine uyarak dünyalık peşinde koşan, hakîkatten habersiz câhil kişi” şeklinde değerlendirilen köpek, Mesnevî’de “bâtıl inanç, zâlim, kötülük, dünyaya düşkünlük, ruh-beden farklılığı, şeytan, nefs, nefse uymak, arzu ve istekler, câhillik, câhillerden yüz çevirmek, kâfir, münâfıklık, iki yüzlülük, hayâsızlık, tevekkülsüzlük, sahte mürşidler, gazaplanmak, aşktan yoksunluk” gibi olumsuz; “Allah’a itaat, Mevlâ’yı aramak, sırra mazhar olmak, vefâ, aşk, Hak âşığı, Allah dostu, düşünmek, akletmek” gibi olumlu metaforik anlamlarda kullanmıştır. Bu çalışmada hedeflenen Mevlânâ’nın insana dair hakîkatleri anlatırken köpek karakteri üzerinden kullandığı incelikli dilin beyanıdır.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ,, metafor, köpek, nefs, şeytan, câhillik, aşk

The Metaphor of Dog in Mevlana’s Masnawî

Öz

Depicting the principles of human lives through animal stories in the world literature dates back to VI. century B.C. With these animal stories, basic issues related to human beings such as politics, morality and Sufism were lectured. The way the truth is narrated through animals is a consideration that has gained popularity in many civilizations. In the Muslim world, Mevlana drew attention to these issues with the animal characters he used in his Masnawî. Mevlana provided the understanding of abstract subjects based on concrete subjects with animal stories he used in his Masnawî. In this study, we discussed the metaphorical meanings attributed to the dog in Mevlana's Masnawî. In Sufism, while the dog is generally regarded as "ignorant person who pursues world goods and unawares of truth", it was used in negative metaphorical meanings such as "superstitious belief, cruel, evil, devotion to the world, soul-body difference, devil, self, to yield to flesh, desires and wishes, ignorance, to turn away from the ignorant, disbelieving hypocrisy, hypocrisy, shamelessness, thanklessness, false guides, getting angry, deprivation of love”; and positive metaphorical meanings such as “obedience to the God, seeking the God, to reach a good state, loyalty, love, love of God, friend of God, thinking, reasoning" in Masnawî. This study aims to contribute to the understanding of the nuanced language Mevlana uses through the character of the dog while explaining the truths about human beings. 

Anahtar Kelimeler

Mevlana, metaphor, dog, devil, self, ignorance, love

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, thk. Abdülhamîd b. Ahmed b. Yusuf b. Hindâvî, El-Mektebetü’l-Asriyye, b.y. 1420 / 2000.
• Ankaravî, İsmâîl Rusûhî, Mecmûatü’l-Letâif ve Ma‘mûretü’l-Maârif Mesnevî Şerhi, Matbaa-i Âmire Yayınları, İstanbul 1289.
• Baykal, Özgün, “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Hayvan Hikâye ve Motifleri”, Şarkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Enstitüsü , İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, V/1964.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, El-Edebü’l-Müfred, thk. Semîr b. Emîn ez-Zührî, Mektebetü’l-Maârif, Riyad 1998.
• ………, El-Câmiu’l-Muhtasar (Sahîhu’l-Buhârî), thk. Muhammed Züheyr b. Nâsri’n-Nâsır, Dâru’t-Tavki’n-Necât, b.y., 1422.
• Çiçek, Hasan, “Mevlana’nın Mesnevi’sinde Soyut Kavramların İfade Aracı Olarak Metafor”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 / 2012.
• Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İz Yayıncılık, İstanbul, 1996.
• Keklik, Nihat, “Mevlânâ’da Metafor Yoluyla Felsefe”, 1. Millî Mevlânâ Kongresi (Tebliğler), Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1986.
• Konuk, Ahmed Avni, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Mesnevî-i Şerif Şerhi, haz. Komisyon, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî, Çev: Veled İzbudak, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul,1995.
• Müslim b. El-Haccâc Ebu’l-Hasan el-Kuşeyri’n-Nîsâbûrî, El-Müsnedü’l-Sahihu’l-Muhtasar, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, (Daru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.)
• Niyâzî-i Mısrî, Niyâzî-i Mısrî Dîvânı, Haz: Kenan Erdoğan, Akçağ Yayınları, Ankara 1998.
• Ögke, Ahmet, Vâhib-i Ümmî’den Niyâzî-i Mısrî’ye Türk Tasavvuf Düşüncesinde Metaforik Anlatım, Ahenk Yayınları, Van 2005.
• Özköse, Kadir, “Mevlânâ’nın Öğretilerinde Kulluk Bilinci”, Somuncu Baba Aylık İlim Kültür ve Edebiyat Dergisi, 21 (170) / 2014.
• Öztürk, Abdullah, “Hayvan Hikayelerinin Yorumunda, Hz. Mevlana’yı Batılı Fabl Yazarlarından Ayıran Özellikler”, T.C. Celal Bayar Üniversitesi Manisa Yöresi Türk Tarihi ve Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Birinci Uluslararası Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevîhâneler Sempozyumu Bildirileri, Manisa 2002.
• Sarı Abdullah Efendi, Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî, İstanbul 1287-1288.
• Senâyî Hasan Şabânî, Dîvân-ı İlâhiyât, haz. Mustafa Tatcı, H Yayınları, İstanbul 2013.
• Tâhiru’l-Mevlevî, Mesnevî Şerhi, Şamil Yayınevi, İstanbul 2014.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Mûsâ b. ed-Dahhâk, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî, İbrâhîm Atvah, Şirketü Mektebeh, Mısır 1975.
• Yazçiçek, Ramazan, “Metafizik Alanda Sörf ya da Mecaz ve Semboller Üzerinden Anlamlandırma: Bir Anlatım Yöntemi Olarak Metafor”, Milel ve Nihal, 9 (1) / 2012.
• Ceyhan, Semih, "Ubûdiyyet", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ubudiyyet (31.10.2020).