Velilik ve Keramet Bağlamında Abdal Musa’nın Gerçek ve Menkıbevi Hayatı-Şahsiyeti

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 267 - 278, 15.06.2019

Okan Alay

Öz

Anadolu’nun
ünlü erenlerinden ve Alevi-Bektaşi geleneğinin en önemli şairlerinden olan
Abdal Musa,  14. yüzyılda Selçuklular
döneminde, Teke Beyliği idaresindeki Antalya’da yaşamıştır. Anadolu’da tasavvuf
anlayışının yayılmasında önemli bir misyon üstlenerek Elmalı’daki tekkesinde
pek çok mürit yetiştirmiştir. Hacı Bektaş Veli’nin haleflerinden biridir. Ünlü
şair Kaygusuz Abdal’ın ise selefi ve hocasıdır. Salt döneminin değil, sonraki
yüzyıllardan günümüze değin özellikle Alevi-Bektaşi kültür dünyasında etkili
olmuştur. Hayatı, şahsiyeti ve sanatına dair yazılı kaynaklardan ziyade menkıbe,
velâyetnâme gibi anlatılar aracılığıyla şöhret olmuştur. Günümüzde edebî
yönünün yanında Teke köyündeki türbesiyle kültür ve inanç dünyası için ayrıca
önemlidir.

Bu
çalışmada Abdal Musa Sultan olarak da bilinen derviş şairin, gerçek ve
menkıbelerdeki hayatı ve şahsiyetine değinilmiştir. Birinci kısımda; velilik, keramet ve menkıbe/menâkıbnâme”
kavramların kültürel bağlamlarına, ikinci kısımda Abdal Musa’nın yazılı
kaynaklardaki hayatına dair bilgi verilmiştir. Üçüncü kısımda ise menkıbe-menâkıbnâme
ve velayetnâme olarak bilinen anlatılar odağında, şairin hayatı ve şahsiyeti
konusunda değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Velilik, Keramet, Menkıbe, Abdal Musa, Alevi-Bektaşi Edebiyatı

In The Context of Guardianship and Miracle, Abdal Musa’s The Life and Menkabevi (Tales/Legend) Personality

Öz

Abdal Musa, one of the most famous poets of Anatolia and famous poets of Alevi-Bektashi tradition, lived in Antalya during the Seljuk period in the 14th century under the administration of the Teke Principality. Assuming an important mission in spreading the understanding of Sufism in Anatolia, he trained many disciples in the ditch in Elmalı. Hacı Bektaş is one of Veli’s successors. The famous poet Kaygusuz is the predecessor and teacher of Abdal. It has been influential especially in the Alevi-Bektashi cultural world, not from the time of the time, but from the later centuries. Rather than written sources on his life, personality and art, he became famous through narratives such as Menkiebe and Velâyetnâme. Today, besides the literary aspect, it is also important for the world of culture and faith with its tomb in Teke village.

In this study, the life and personality of dervish poet, also known as Abdal Musa Sultan, is mentioned. In the first part; In the second part, the information about Abdal Musa’s life in written sources was given to the cultural contexts of the concepts of parenthood, miracle and menkıbe / menâkıbnâme. In the third part, the evaluations of the poet’s life and personality were made in the focus of the narratives known as menkıbe menâkıbnâme and velayetnâme.

Anahtar Kelimeler

Guardianship, Miracle, Tales/Legend, Abdal Musa, Alavi-Bektashi Literature

Kaynakça

• Arslan, Mustafa, “Kültürel Hafıza ve Zamansallık Bağlamında Türk Mitolojisi”, Türk Yurdu Dergisi, Cilt: 31, Sayı: 292, Yıl: 2011, s. 57-65. Arvas, Abdulselam, “Horasan’dan Antalya’ya Bir Erenin Hikâyesi, (Türler Arası Değişim Örneği Olarak Abdal Musa Velâyetnamesi)”, Antalya Kitabı-Selçukludan Cumhuriyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya-, Palet Yayınları, Antalya, 2018, ss.856-865.
• Aşıkkpaşazâde. Tevârih-i Âl-i Osman, Maarif Kitabhânesi, İstanbul, 1326.
• Çiftçi, Musa, “Abdal Musa’nın Gerçek Hayatı Menkabavî Hayatı ve Şahsiyeti”, Milli Folklor, Yıl:3, Sayı: 8, Kış-1991, ss.8-10.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2012.
• Dünden Bugüne Antalya, (Haz. A. Kerim Atılgan), “Meşhur Şahsiyetler, Abdal Musa”, Antalya Valiliği Yayınları, Antalya, 2010.
• Güzel, Abdurrahman, Kaygusuz Abdal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
• Güneş, Mustafa, “Klasik Türk Edebiyatında Menakıpnameler ve Menâkıb-ı Akşemseddin”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı.16, 2011, ss.165-171. Ocak, Ahmet Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
• Kemaloğlu, Ahmed Faruk, Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) Menâkıbnâmesi ve Velayetnâme-Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli’de Mitoloji, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar, 2016.
• Koçak, Aynur-Serdar Gürçay, “Abdal Musa’nın ‘Dağların Taşların Yürümesi’ Kerametinin Zaman, Mekân ve Eşya Sembolizmi Bakımından Değerlendirilmesi”, Folkor/Edebiyat, Cilt: 24, Sayı: 94, 2018, ss.35-53.
• Köprülü, Fuad, “Abdal Musa”, Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, 1935.
• Köprülü, Fuad, “Abdal Musa”, İslâm Ansiklopedisi, C. 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1988.
• Dedebaba, Bedri Noyan, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, Cilt:1, Ardıç Yayınları, İstanbul, 1998.
• Rençber, Fevzi, Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilikte Cem ve Cem Evleri, Şırnak Üniversitesi Yayınları, Şırnak, 2018.
• Şahin, Haşim, “Alevi-Bektâşi Tarihinin Yazılı Kaynakları: Velayetnâmeler”, Anadolu’da Aleviliğin Dünü Bugünü, (Ed. Halil İbrahim Bulut), Sakarya Üniversitesi Yayınları, Sakarya, 2010, ss.356-366.
• Uçar, Ramazan, Sosyolojik Açıdan Alevîlik-Bektâşîlik: Abdal Mûsa Tekkesi Üzerine Bir Araştırma, Andaç Yayınları, Ankara, 2006.
• Ö. Uluçay, Kaygusuz Abdal Sultan, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1994.
• Seyirci, M.-Y. Hayati Sungar, Abdal Musa, Elmalı-Tekke Köyü Abdal Musa Manzumesi ve Cami Koruma Yaptırma Yaşatma Derneği Yayını, Antalya, 1988.
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c7451bf6878a3.07954717 (25.02.2019)
• http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=ABDAL (27.02.2019)
• http://www.elmali.bel.tr/nerede-gezilir/abdal-musa-turbesi-304 (28.02.2019)