Sözlü Gelenek Öznesi Olarak Saz Şairi/Âşık/Halk Şairi Terimleri ve Karakteristik Özellikleri

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 91 - 104, 31.03.2020

Okan Alay

https://doi.org/10.30622/tarr.693458

Cited By: 2

Öz

Sözlü gelenek kadim bir geçmişe sahip olup temsilcisi/aktarıcısı olan özneleri geçmişten beri farklı adlar ve niteliklerle var olagelir. Halk edebiyatı ve şiiri odağında başka coğrafyalarda farklı adlarla bilinse de, Anadolu sahasında çoğunlukla saz şairi, âşık ve halk şairi terimlerinin tercih edildiği görülür. Bu terimlerin her biri kültürel birikimin yansıması olarak önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada adı geçen terimler değerlendirilerek saz şairi adının neden tercih edildiği ve karakteristik özellik olarak neler taşıdığı irdelenmiştir. Saz şiirinin müzikle bağlantılı olarak icra edilmesi, şiirlerde müzikalitenin dikkat çekmesi, sazın ilham ve hünerin taşıyıcısı olarak konumlanması bu şiir geleneğinin saz şiiri olarak tanımlanmasına imkân sunmaktadır. Saz şairinin yanı sıra “âşıklık geleneği” çerçevesinde âşık ve aidiyet bağlamında halka atıfta bulunarak halk şairi adının kullanımı değerlendirilmektedir. Ayrıca söz konusu sözlü gelenek öznesinin, geçmiş kültürel birikimi aktarırken belli başlı bazı karakteristik özelliklere haiz olduğu dikkatlere sunulmaktadır. Bu bağlamda âşıklık geleneği çerçevesinde şekillenen saz-söz ustalığı, doğaçlama söylemek, telden-dilden atışmak, mahlas kullanmak gibi bazı niteliklerin yanında, gönül ehli olmak, doğruluk, kanaatkârlık, kadre rıza göstermek gibi özellikler saz şairi/âşık/halk şairi öznesinin tamamlayıcı ögeleri olarak değer kazanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü Gelenek, Saz Şairi, Âşık, Halk Şairi, Karakteristik Özellikler

Notions of Bard/Wandering Minstrel/Minstrel as the Subject of Oral Tradition and Their Characteristics

Öz

The oral tradition has an archaic history and its subjects as the representative/narrator have been called with different names and with different characteristics over time. Although it is called with different names in different geographies in terms of folk literature and poetry, it is seen that most of the time the terms such as bard, wandering minstrel, and minstrel are used in Anatolia. Each of these terms has an important place as the reflection of cultural accumulation. The stated terms were analyzed and why the term bard was used as well as its characteristics were discussed. The fact that bards perform their art through music, that musicality is drawn attention in poems, and that saz (a traditional musical instrument) is positioned as the representative of inspiration and talent, makes it possible to call those performing it as bards. In addition, the use of the term minstrel was addressed by referring to the public within the context of minstrel and belonging in “the tradition of being a minstrel”. Moreover, the fact that the subject of oral tradition has some certain characteristics while narrating the cultural accumulation is discussed. In this context, characteristics such as mastery in saz/lyrics, improvisation, call-and-response duet, using pseudonyms as well as competence in feelings, righteousness, being content with what one has, and bowing to the inevitable, become valuable as complementary elements of the subjects of bards, minstrels, and wandering minstrels. 

Anahtar Kelimeler

Oral Tradition, Bard, Minstrel, Folk Poet, Minstrel Characteristics

Kaynakça

• Artun, Erman, Türk Halk Edebiyatına Giriş, 5. b., Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Azar, Birol, “Sözlü Kültür Geleneği Açısından Türk Saz Şiiri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl, 2007, C.: 17, S.: 2, s.120.
• Başgöz, İlhan, İzahlı Türk Halk Edebiyatı Antolojisi, A.H. Yaşaroğlu Kitapçılık, İstanbul, 1956.
• Boratav, Pertev Naili, Halk Edebiyatı Dersleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 2000.
• Boratav, Pertev Naili, Folklor ve Edebiyat II, İstanbul, 1983.
• Elçin, Şükrü, Halk Edebiyatına Giriş, 9. b., Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
• Erkal, Abdülkadir, Âşık Sümmânî, Fenomen Yayınları, Erzurum, 2007.
• Günay, Umay, “Halk Şiirinde ‘Ayak’ Konusunda Düşünceler”, Millî Folklor, S.: 8, Yıl: 1990, s.32-34.
• Günay, Umay, “17. Yüzyıl Saz Şairi Karacaoğlan’la İlgili Bir Değerlendirme”, II. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Adana, 1993.
• Güzel, Abdurrahman-Ali Torun, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, 6. b., Ankara, 2010.
• İlaydın, Hikmet, Türk Edebiyatında Nazım, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997.
• Karaalioğlu, Seyit Kemal, Edebiyat Terimleri Kılavuzu, İstanbul, 1975.
• Kasır, Hasan Ali, Develili Seyranî, Hayatı, Sanatı, Şiirleri, Acar Matbaacılık, İstanbul, 1984.
• Köprülü, M. Fuad, Türk Saz Şairleri, Güven Basımevi, Ankara, 1962.
• Köprülü, M. Fuad, Edebiyat Araştırmaları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1989.
• Köprülü, , M. Fuad, Saz Şairleri, 3. b., Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
• Özarslan, Metin, Erzurum Âşıklık Geleneği, Akçağ Yay., Ankara, 2001.
• Özdemir, Cafer, “Âşıkların Dilinden Âşıklık Geleneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2011, Cilt:4, Sayı: 17, s.130-146.
• Öztelli, Cahit, Üç Kahraman Şair: Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1974.
• Sakaoğlu, Saim, “Ozan, Âşık, Saz Şairi ve Halk Şairi Kavramları Üzerine”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri I Genel Konular, Ankara, 1986, s.247-251.
• Sakaoğlu, Saim, Türk Fıkraları ve Nasreddin Hoca, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 1992.
• Sakaoğlu, Saim, Karaca Oğlan, 2.b., Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.
• Şimşek, Esma, “Âşıklık Geleneğinde Kadın Âşıkların Yeri ve Ayşe Çağlayan Örneği”, Yaşayan Âşık Sanatı Sempozyum Bildirileri 29-30 Kasım 2007 (Ankara), Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s.329-344.
• Yardımcı, Mehmet, Başlangıcından Günümüze Türk Halk Şiiri -Anonim Halk Şiiri-Âşık Şiiri-Tekke Şiiri-, Ürün Yayınları, Ankara, 2008.
• Zelyut, Rıza, Halk Şiirinde Başkaldırı, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1989.