Hazîn-i Lâhîjî's Favâid al-Sama' and His View on Sama’

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 5, 1605 - 1623, 31.12.2021

Seyid Muhammed Taki Hüseyni , Ubeydullah Sezikli

https://doi.org/10.30622/tarr.1017628

Cited By: 1

Öz

One of the important concepts in Sufi literature is Sema. It can be described as a magazine that includes sciences and arts such as music, poetry and dance. Due to this nature, it has been the subject of discussion in many fields. In addition, since sama' is practiced as a religious ceremony in dhikr by Sufis and members of the sect, it has been a subject of study and discussion, attracting the attention of Sufi connoisseurs, sharia and fiqh scholars, commentators and masters of music. As a matter of fact, while the first writers explained their views in a sentence or two on the subject of sama, it was observed that after the development and spread of sama, individual works were written.

In the history of Islam, whether it is mysticism or religious scholars, there are two approaches to samâ', compatible and oppositional, as explained in the works of Rasâil al-Junayd and 'Avârif al-ma'ârif, written by Jueyd-i Bağdâî and Shihab al-Din al-Suhrawardi has been followed. Like those who are opposed to Sema, those who agree have tried to prove their views based on verses of the Qur'an and hadiths: 6th of Luqman Surah and 59-61 of Necm Surah. There are also scholars and sufis who think that sama is permissible based on verses such as the 18th verse of Zumer Surah and the 83rd verse of Mâide Sûra.The Sufis who judge the permissibility of Sema are also divided into two parts. While some of them, like the famous Iranian sufi, scholar and poet Ruzbehan Baqli Shîrazî, who lived in the 12th century, were in favor of sema itself being permissible, some, like Dhūl-Nūn al-Miṣrī, accepted that sama was permissible only through conditions. In this article, after explaining the approaches of the great Sufis who had an opinion about sema', Hazîn Lâhîjî (d. 1180/1766), who was among the great scholars with his tafsir, literature and mysticism studies, wrote a small book called Favâid al-samâ' about sama'. His voluminous treatise will be analyzed and translated, and his views on this subject will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Hazin-i Lâhicî, Semâ’, Tasavvuf, Mûsikî, Fıkıh

Hazîn-i Lâhîcî’nin Fevâidü’s-Semâ’ Adlı Eseri ve Semâ’a Bakışı

Öz

Tasavvuf literatüründe önemli kavramlardan birisi Semâ’dır. Bünyesinde mûsikî, şiir ve raks gibi ilimleri ve sanatları barındıran bir mecmua olarak nitelenebilir. Bu mâhiyetinden dolayı birçok alanda tartışma mevzusu olmuştur. Ayrıca semâ’, sûfîler ve tarikat ehli tarafından zikirlerde ibâdî bir merasim olarak uygulandığı için İslam tarihi boyunca tasavvuf erbâbı, şariat ve fıkıh âlimleri, tefsir ehli ve mûsikî üstatlarının ilgilerini çekerek inceleme ve tartışma konusu olmuştur. Nitekim semâ’ konusunda ilk yazarlar bir iki cümle ile görüşlerini açıklarken daha sonra semâ’nın gelişme ve yayılmasıyla müstakil eserlerin yazılmış olduğu gözlemlenmiştir.

İslamiyet tarihinde ister tasavvuf erbabı olsun ister din âlimleri, semâ’a yönelik Cüneyd-i Bağdâî ve Şehabüddin-i Sühreverdî taraflarından kaleme alınan Resâili’l-Cüneyd ve ‘Avârifü'l-ma'ârif adlı eserlerinde açıklandığı gibi muvâfık ve muhalif olarak iki yaklaşım izlenilmiştir. Semâ’a muhalif olanlar gibi muvafık olanlar da Kur’ân âyetlerine ve hadislere dayanarak görüşlerini isbatlamaya çalışmışlardır. Lokman suresinin 6. Ve Necm suresinin 59-61. âyetleri gibi semâ’nın câiz olmadığına fetva verenlerin yanında yine Zümer sûresinin 18. âyeti ve Mâide sûresinin 83. âyeti gibi âyetlere dayanarak semâ’nın mübâh ve câiz olduğunu düşünen âlimler ve sûfîler de bulunmaktadır. Semâ’nın cevâzına hüküm veren sûfiler de iki kısma ayrılmaktadır. Bir kısmı 12. Yüzyılda yaşamış İranlı meşhur sûfî, âlim ve şair Rûzbihân-ı Baklî-i Şîrazî gibi semâ’nın bizzat mübâh olduğu taraftarıyken bir kısım Zünnûn-i Mısrî gibi sûfîler de gibi semâ’nın ancak şartlar vasıtasıyla câiz olduğunu kabul etmişlerdir. Bu makalede semâ’ ile ilgili görüş sahibi olan büyük sûfîlerin yaklaşımları açıklandıktan sonra tefsir, edebiyat ve tasavvuf çalışmalarıyla büyük âlimler tabakasında yer alan Hazîn-i Lâhîcî’nin (öl. 1180/1766) semâ’ ile ilgili kaleme aldığı Fevâidü’s-semâ’ adlı küçük hacimli risâlesi tahkik ve tercüme edilerek bu konudaki görüşleri değerlendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Hazin-i Lâhicî, Semâ’, Tasavvuf, Mûsikî, Fıkıh

Kaynakça

• Afşar, İrec, Fihrist-i Kitabhane-yi Melik, (c.7) Tahran- Neşr-i Hüner 1369hş/1990.
• Âgā Büzürg-i Tahrânî, ez-Zerîa ilâ tesânîfi’ş-Şi’a, Necef-Tahran 1355-1398/1936-1978.
• Ahmed Ali, Heft Âsmân, (ofs. Tahran 1965) Hindisten 1873.
• Aliyev Salih Muhammedoğlu. “Hazîn, Şeyh Ali“, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/129-130. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Bursalı Tâhir, İdâre-i Osmâniyye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri; İstanbul 1335.
• Cüneyd el-Bağdadî, Ebülkasım b. Muhammed en-Nihâvenî, Resâili’l-Cüneyd; thk. Cemal Receb Seyyid Bey, Dımaşk-Dâr İkrâ 1425.
• Devvânî, Alî, Mefâhir-i İslam (c. 7, II. baskı), Tahran-İntişarat-ı Merkez-i Esnad, 1375hş/1996.
• Dirâyeti, Mustafa, Fihristgân-i Nüshehâ-yî hatti-yî İran (FENHA); Tahran, 1394hş/2015.
• Ebü’l-Mefâhir Bâharzî, Yahyâ b. Ahmed, Evrâdü’l-ahbâb ve’l-fusûsi’l-âdâb; thk. Îrec Efşâr, Tahran 1358hş/1979.
• Evcebî, Alî, Resâil-i Hezîn-i Lâhîcî, Tahran-Mirâs-ı Mektub, 1377hş/1998.
• Fahrüddîn-i Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn, et-Tefsîrü’l-kebîr, Beyrut-Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, el-Mürşidü’l-emin ila mevizeti’l-müminin; Beyrut-Dârü’l-fikr 1416
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulumi’d-din; thk. Abdullah Halidi, Beyrut-Darü’l-fikr, 1419.
• Hazin-i Lahici, Tarih-i Hazin, c. 1-5, Londra 1831.
• Hücvîrî, Ali b. Osman, Keşfü’l-mahcûb; thk. Mahmud Abidi, Tahran-Suruş, 1384hş/2005.
• Hümâyî, Celaleddîn, Târîh-i Tasavvuf der İran, Tahran-Hüma 1362hş/1983.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî, Lisânü'l-ʿArab; Beyrut-Dâru Sâdır 2005.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm; thk. Sâmi b. Muhammed, Dârü Tayyîbe, 2002.
• İbnü’l-Arabî, Fütuhati’l-mekkiyye, Beyrut- Darü’l-sadr 1900.
• İzzüddîn el-Kâşânî, Mahmûd b. Alî b. Muhammed el-Kâşî, Misbâhü’l-hidâye; thk. Celâleddin-i Hümâyî, Tahran-Neşr-i Hümâ, 1367hş/1988.
• Kiyânî, Muhsin, Târih-i Hânkâh der İran; Tahran- Tahurî, 1369hş/1990.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân; thk. Hüşam Samîr el-Buhârî. Beyrut, Dârü’l-fiker, 1966.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Havazen, er-Risâletü’l-Kureyşîyye; thk. Abdülhalim Mahmud, Ghom 1374hş/1995.
• Mayil-i Herevî, Semâ’nâmehâ-yi Farsi; Taran- Neşr-i Ney, 1372hş/1993.
• Mecdüddin-i Bağdadi, Ebû Saîd Şeref b. Müeyyed, Tuhfetü’l-berere fi’l-mesâʾili’l-ʿaşere; tercüme, Muhammed Bâkır Sâ’idî-i Horasânî, Tahran-Mervî 1368hş/1989.
• Rahmi Serin, İstanbul ve Anadolu Evliyaları; Pamuk Yayıncılık 1999.
• Ruzbihân-ı Baklî-i Şirazi, Ebu Muhammed b. Ebu Nasr, Risâletü’l-kuds; thk. Cavad Nurbahş, Tahran-Hankah-ı Ni’metullahî, 1351hş/1972.
• Sa‘dî-i Şîrâzî, Külliyât-i Sa’dî; thk. Muhammed Ali Furûgî, Tahran- Emir Kebir 1376hş/1997.
• Sâlik, Ma‘sûme, Dâiretü’l-meârif-i Bozorg-i İslami, “Hazîn-i Lâhîcî”, Tahran, 1367hş/1988.
• Sâlik, Ma‘sûme, Kitâbşinâsî-yi Hazîn-i Lâhîcî, Tahran-Neşri Sâye 1374 hş/1995.
• Sühreverdi, Şihabüddin Ömer b. Muhammed, ‘Avârifü'l-ma'ârif; thk. Muhammed Abdülazizi Halidi, Beyrut-Darü'l-kütübi'l-ilmiyye 1426.
• Şimşek, Halil İbrahim. "Mehmed Emin Tokadî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28/ 467-468. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Şükrü Selim Has. "Halebî, İbrâhim b. Muhammed", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/ 231-232. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Şüşteri, Abdüllatif: Tuhfetü'l-âlem, nşr. Samad Müvehhid, Tahran 1363hş/1984.
• Uçman, Abdullah. "Abdülahad Nûri", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/ 178-179 . Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Yusuf Şevki Yavuz. “İbn Kayyim el-Cevziyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/ 123-127. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz M. Murtazâ, Tâcü'l-ʿarûs min cevâhiri'l-Kāmûs; thk. Ali Şiri, Beyrut-Dârül’-fikr 1414.