The Value of Referentiality of Bukhari’s al-Jami’ al-Sahih in Narration Tafsirs

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 5, 1624 - 1647, 31.12.2021

Saliha Türcan

https://doi.org/10.30622/tarr.1019384

Cited By: 2

Öz

In the first period narration tafsirs, the explanations relating to the meanings of the verses from the Prophet, companions and followers formed the basic material of tafsir. After the works of Tabari and Ibn Abi Hatim that compiled the tafsir narrations, a significant difference began to be seen in the type of narration mentioned in the narration tafsir. In the tafsirs having included in the tradition of riwayah tafsir since the fourth century, the narrations whose asbab al-vurûd are not in connection with the explanation of the verses of the Qur’an have also been used. The sources from which aformentioned narrations were quoted were basically the hadith works, in which these narrations were compiled. Bukhari’s al-Jami’ al-Sahih is basically a hadith work. However, Sahih, has a structure that goes beyond the limits of the work riwayah al-hadith. This feature of him can be seen in the chapter titles that the author used while conveying the hadiths, and in the semantic relationship between hadiths with each other he mentioned and in the explanations in chapter titles. In the chapter Bukhari opened with the title of “kitâb al-tafsîr”, he revealed a tafsir activity with the narrations he conveyed by associating them with the verses and with the explanations in its tarajim. With these aspects, Sahih has the quality of being a source for the tafsirs having included in the tradition of riwayah tafsir in the tafsir literature. As a matter of fact, mufassirs referred to the Sahih as a source from which they quoted hadiths, and sometimes they quoted Bukhari’s way of associating narrations with verses. Another purpose of the mufassirs to refer to the Sahih as a source is the idea of emphasizing the authenticity of the narrated narrations. In terms of the aforementioned issues, the use of Sahih as a source in tafsirs has become evident since the second half of the fifth century. In the following periods, the quoting of Bukhari’s approaches to explaining the verses is observed even more intensely in some tafsirs. In addition, making reference to the Sahih to confirm and determine the authenticity of the narrations is at the forefront in the works of the mufassirs who are also muhaddis and take into account the criteria of hadith methodology in the transmission of narrations. In this context the reference of to Bukhari is much more intense than all other mufassirs. Ibn Kathir frequently referred to Bukhari both for the transmission of hadiths and for confirming the authenticity of the hadiths. However, he rather quoted Bukhari’s method of explaning the verses.

Anahtar Kelimeler

Naration tafsirs, Bukhârî, al-Jami' al-Sahih, Transmission of narration, Explaining of verses with narrations

Rivayet Tefsirlerinde Sahîh-i Buhârî’nin Kaynaklık Değeri

Öz

İlk dönem rivayet tefsirlerinde ayetlerin izahına ilişkin Hz. Peygamber, sahabe ve tâbiûndan gelen açıklamalar tefsirin temel malzemesini oluşturmuştur. Taberî ve İbn Ebî Hâtim’in tefsir rivayetlerini tedvin eden eserlerinden sonra rivayet tefsirlerinde istihdam edilen haber türünde belirgin bir farklılık görülmeye başlanmıştır. Dördüncü asırdan itibaren rivayet tefsiri geleneğine dahil olan tefsirlerde ayetleri izah amacıyla sebeb-i vürûdu Kur’ân tefsiri olmayan rivayetler de kullanılmıştır. Söz konusu rivayetlerin alındığı kaynaklar öncelikli olarak bu haberlerin derlendiği hadis eserleri olmuştur. Buhârî’nin el-Câmiu’s-sahîh adlı eseri temelde bir rivayetü’l-hadis eseridir. Bununla birlikte Sahîh, içerik olarak rivayetü’l-hadis eserinin sınırlarını aşan bir yapıya sahiptir. Onun bu özelliği, müellifin hadisleri naklederken kullandığı bab başlıkları ve altında zikrettiği hadislerin birbiriyle irtibatında ve tercemelerindeki izahlarında görülebilmektedir. Buhârî, “Kitâbü’t-tefsir” başlığıyla açtığı bölümde ayetlerle ilişkilendirerek naklettiği rivayetler ve tercemelerindeki izahlarla bir tefsir faaliyeti ortaya koymuştur. Bu yönleri ile Sahîh tefsir literatüründe özellikle rivayet tefsiri geleneğine dahil olan tefsirlere kaynaklık etme niteliğini haizdir. Nitekim müfessirler Sahîh’e kendisinden hadis aktardıkları bir kaynak olarak başvurmuşlar, zaman zaman Buhârî’nin rivayetleri ayetlerle ilişkilendirme biçimini de iktibas etmişlerdir. Müfessirlerin kaynak olarak Sahîh’e müracaat etmelerindeki bir diğer amaç da nakledilen rivayetlerin sıhhatini vurgulama düşüncesidir. Bahsedilen yönleriyle Sahîh’in tefsirlerde kaynak olarak kullanımı beşinci asrın ikinci yarısından itibaren belirginleşmiştir. İlerleyen dönemlerde Buhârî’nin ayetleri izaha ilişkin yaklaşımlarının aktarımı, bazı tefsirlerde daha da yoğun olarak gözlemlenmektedir. Buna ilaveten rivayetlerin sıhhatini teyit ve tespit noktasında Sahîh’e müracaat aynı zamanda muhaddis olan ve rivayet naklinde hadis usûlü kriterlerini dikkate alan müfessirlerin tefsirlerinde ön plandadır. Bu bağlamda İbn Kesîr’in Buhâri’ye müracaatı diğer bütün müfessirlerden daha yoğundur. İbn Kesir Buhârî’ye hem hadis naklinde hem de hadislerin sıhhatini teyid için sık sık baş vurmuştur. Bununla birlikte o, daha ziyade Buhârî’nin ayetleri izah yöntemini iktibas etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rivayet Tefsirleri, Buhârî, el-Câmiu's-sahîh, Rivayet aktarımı, Ayetlerin rivayetlerle izahı

Kaynakça

• Akbaş, Mustafa Yasin. Hadis Edebiyatında Kitâbü’t-Tefsîrler ve Taberî Tefsiri İle Karşılaştırılması. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Mesâbîhu’s-sünne. thk. Yusuf Abdurrahman Mar‘aşlı, Muhammed Selim İbrahim Semâre, Cemal Hamdi ez-Zehebî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1407/1987.
• Begavî, Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Meâlimü’t-tenzîl, thk. Abdurrezzâk el-Mehdî, (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el‐Câmiu ‘s‐sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. b.y.: Dâru Tavk’ın-Necât, 1422/2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-Kebîr. thk. Muhammed Abdu’l-Mu‘îd Han. (Haydarâbad: Dâiratü’l-Me‘ârifi’l-Osmaniyye. t.s.
• Çakın, Kâmil “Buharî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3 (1997), 100-109.
• Horst, Heribert “Taberî’nin Kur’ân Tefsiri’ndeki Rivayetler”. çev. Sabri Çap, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/1 (2016), 309-328.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz, thk. Abdusselam Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1422.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. el-Cerh ve’t-ta’dîl, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîh’il-Buhârî. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nühbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdullah b. Dayfillah er-Rahîlî. Riyad: Matbaatu Sefîr, 1422.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer el-Kuraşî ed-Dımaşkî. Tefsîrul-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütüb’il-‘İlmiyye, 1419.
• İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullah, el-Câmiʻ (Tefsîrü’l-Kur’ân), thk. Miklos Muranyi. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, t.s.
• İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1422.
• Kallek, Cengiz “Mâverdî” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kırca, Celâl “Rivayet Tefsiri İçinde İmam Buhârî’nin Yeri”. Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî, Uluslararası Sempozyum. ed. Ahmet Hulûsi Köker. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası, 1996, 183-186.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Câmiu’l-Ahkâm. thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim Atfiş. Kahire: Dâru’l-Kütübü’l-Mısrıyye,1384/1964.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-uyûn, thk. es-Seyyid Abdu’l-Maksûd b. Abdurrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.s.
• Müslim, b. Haccâc Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.s.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. thk. Hasan Abdu’l Mun‘im Şelbî. es-Sünenü’l-kübrâ Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân, thk. Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyaî’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Sem‘ânî , Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Yasir b. İbrahim- Ganîm b. Abbâs. Riyad: Dâru’l-Vatan, t.s.
• Sümertaş, Burhan. Tefsir Kaynağı Olarak Buhâri’nin el-Câmi‘u’s-Sahîh’i. İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2015.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.s.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kurân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ Sünen. thk. Beşşar Avvad Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Türcan, Saliha. Rivayet Tefsiri Geleneğinin Dönüşümü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Türcan, Zişan. “Hadis Rivayet Geleneği ve Tefsir -Sahîhu’l-Buhârî’nin Kitâbü’t-tefsir’i Örneği-”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 / 29 (Haziran 2010), 249-282.
• Türcan, Zişan. “Tarihte Buhârî Algılamaları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (Haziran 2012), 73-97.
• Türcan, Zişan. “Üçüncü Asır Hadis Musennefâtı Üzerine eş-Şâfiî’nin Etkisi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 7/1 (Haziran 2009), 87-100.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Vasît fî tefsîri’l-Kurân’il-Mecîd. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavviz ve diğerleri. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1427/2006.